W badaniach ilościowych przeprowadzonych wśród producentów żywności - rolników (producentów rolnych, gospodarujących w gospodarstwie pow. 50 ha), wykazano odmienne tendencje w porównaniu do opinii konsumentów na temat uprawy roślin GM. Producenci rolni wykazują znajomość zagadnienia upraw roślin GM oraz potrafią wskazać korzyści związane z prowadzeniem takich upraw we własnym gospodarstwie. Domagają się też możliwości wyboru technologii uprawy, kierując się możliwością zwiększenia opłacalności prowadzenia gospodarstwa rolnego. W badaniach przeprowadzonych w 2006 i 2007 r. wykazano zwiększenie liczby rolników gotowych zastosować odmianę kukurydzy Bt, co jest wynikiem wzrostu zagrożenia występowaniem owadziego szkodnika - omacnicy prosowianki. Jego pojawienie się na plantacji powoduje wysokie straty. Rolnicy, tak jak pozostała część społeczeństwa, domagają się dostępu do informacji na temat GMO oraz znakowania produktów GM.
Społeczeństwo polskie w zdecydowanej większości niechętne jest żywności GM, w przeciwieństwie do producentów-rolników, którzy widzą korzyści w zastosowaniu technologii GMO we własnych gospodarstwach. Konsument nie jest zainteresowany GMO, ponieważ w jego odczuciu z nabyciem i użytkowaniem produktów GM nie wiążą się żadne korzyści. Postawa handlowców odzwierciedla natomiast opinię konsumenta - na półkach sklepowych znajduje się niewiele produktów GM. Politycy natomiast opowiadają się za tym, aby Polska była krajem wolnym od GMO, tłumacząc to faktem nieprzychylnej postawy społeczeństwa wobec tego zagadnienia.
Skutki odrzucenia
Zaniechanie wykorzystywania najnowszych technologii, takich jak GMO, prowadzi do istotnych skutków w aspekcie społecznym i ekonomicznym. Polska nie będzie producentem określonych wyrobów, wystąpi zatem konieczność importu z krajów, w których nie ma ograniczeń w wytwarzaniu produktów GM. Konsekwencją tego będzie utrata miejsc pracy i brak rozwoju gospodarki narodowej oraz utrata konkurencyjności w stosunku do innych krajów. Straty dla polskiej gospodarki będą również związane z zaniechaniem własnych prac badawczych i wdrożeniowych oraz rezygnacją z patentowania wynalazków w technologiach innowacyjnych.
Postępująca liberalizacja handlu międzynarodowego w ramach porozumień Word Trade Organisation (WTO) jest głównym czynnikiem determinującym reformy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Przedstawiane są postulaty państw rozwijających się, które walczą o dostęp do europejskich rynków zbytu o traktowanie rolnictwa na równi z innymi sektorami gospodarki. Wnioskowane jest zaprzestanie wsparcia dochodowego i dotacji do produkcji rolnej oraz wprowadzenia redukcji ceł w imporcie produktów rolnych (co będzie skutkowało większym otwarciem rynku europejskiego na import z krajów trzecich). W obliczu zmian, jakie mają nastąpić po 2013 r., gdy kształt WPR ulegnie zmianie, Polska nie może sobie pozwolić na zaniechanie wykorzystania najnowszych technologii stosowanych w rolnictwie, w tym technologii GMO. Do 2013 r. rolnictwo będzie silnie wspomagane środkami finansowymi UE, a rynek unijny jest częściowo chroniony przed zmianami cenowymi na rynkach światowych. Obecnie WPR zabezpiecza produkcję unijnych gospodarstw rolnych nie korzystających z upraw roślin GM. Po 2013 r. przewidywana jest zmiana w finansowaniu sektora rolnego i po tym okresie wysoce prawdopodobne jest, że polscy producenci rolni będą prowadzić działalność w nowych warunkach ekonomicznych.
GMO remedium na konkurencję
W najbliższej przyszłości należy spodziewać się pojawienia wzmożonej konkurencji. W jej obliczu szczególnie cenne stanie się wykorzystanie postępu biologicznego, pozwalającego na wzrost wydajności produkcji bez powiększania areału. Osiągnięcia nowoczesnej biotechnologii stwarzają możliwości zwiększania uzyskanego plonu z upraw roślin transgenicznych, w wyniku zminimalizowania szkodliwego wpływu chorób, szkodników i zachwaszczenia. Intensywny rozwój światowych upraw roślin GM jest dowodem na wysoką opłacalność związaną z prowadzeniem tego rodzaju upraw. Atutem jest duży potencjał związany z wykorzystaniem GMO oraz dodatni wynik inwestycji w tę nowoczesną technologię. Efektywność ekonomiczna upraw GM jest faktem. Prowadzenie upraw GM obniża koszty produkcji rolnej, nawet przy ponoszeniu kosztów związanych z opłatą technologiczną (zakup nasion roślin GM). Obniżone koszty gwarantują przewagę konkurencyjną w stosunku do upraw roślin konwencjonalnych. Na podstawie przedstawionych w pracy wyników raportów wskazuje się, że producenci rolni wykorzystujący możliwość stosowania roślin GM odnieśli korzyści w stosunku do producentów rezygnujących z technologii GMO.
Konkurencyjność polskich producentów żywności można określić jako zdolność do lokowania się na rynkach zagranicznych - zarówno na rynku unijnym jak i światowym - oraz możliwości rozwijania efektywnego eksportu. Przewaga konkurencyjna polskiego rolnictwa i przemysłu spożywczego dotyczy głównie przewagi cenowej. Jej źródłem jest przede wszystkim niższa opłata pracy rolników i pracowników przetwórstwa. Przewagi cenowe dotyczą większości produktów rolnych raz produktów przemysłu spożywczego. Dla konkurencyjności polskiej gospodarki niezwykle istotne jest utrzymanie przewag cenowych, czemu sprzyjać może wykorzystanie tańszych produktów GM (przykładowo w produkcji pasz) i stosowanie opłacalnych technologii w rolnictwie. Konkurencyjność opiera się nie tylko na przewagach cenowych. Do czynników konkurencyjności można zaliczyć następujące elementy:
- zasoby ludzkie (ich dostępność, jakość, intensywność wykorzystania),
- zasoby kapitałowe (poziom inwestycji, dynamika inwestycji, źródła finansowania),
- technologie (tempo postępu technologicznego, tworzenie nowych technologii),
- regulacje i instytucje (polityka gospodarcza, regulacja rynków).
W coraz większym stopniu o konkurencyjności decydują czynniki związane z postępem technologicznym i innowacjami. Innowacja przestaje być wyborem, a staje się koniecznością.
Jesteśmy za, a nawet przeciw
Konkurencyjność międzynarodowa polskiej gospodarki oceniana jest negatywnie. Decydują o tym m.in. czynniki utrudniające i ograniczające inwestycje zagraniczne oraz niewielkie nakłady finansowe na naukę i edukację, a szczególnie na badania i rozwój. Zgodnie ze Strategią Lizbońską, rozwój gospodarczy w dużej mierze zależy od postępu technicznego i wykorzystania osiągnięć naukowych. Istotne znaczenie dla polskiej gospodarki ma stworzenie ram dla wytwarzania GMO, tak by uniknąć sytuacji, w której Polska będzie jedynie rynkiem konsumentów produktów GM. Podsumowując:
- Wytwarzanie i spożywanie żywnościowych produktów GM limitowane jest niechęcią społeczną wynikającą ze zbyt małej wiedzy w zakresie GMO. Istnieje natomiast duża podaż i popyt na paszowe surowce GM.
- Wybór produktów GM przez producentów warunkowany jest niższą ceną surowca. Dla części konsumentów fakt, że produkty GM są tańsze może być istotnym czynnikiem w decyzjach nabywczych. Jakość produktów GM nie jest wartością wpływającą na ich wybór, ponieważ produkty GM i konwencjonalne są identyczne pod względem jakościowym.
- Producenci rynku rolno-żywnościowego są zainteresowani GMO ze względu na większą opłacalność produkcji, wynikającą z niższej ceny surowców GM.
Przyszłość w agrobiotechnologii
Aktualny stan społeczny i prawny silnie ogranicza wytwarzanie i spożywanie produktów GM w Polsce. Zaniechanie wykorzystania GMO i utworzenie z Polski „strefy wolnej od GMO" niekorzystnie wpłynie na stan polskiej gospodarki. Działanie to będzie skutkowało również kosztami dla administracji państwowej. Spowoduje to także duże sformalizowanie systemu nadzoru i kontroli rynku rolno-żywnościowego. Znaczne rozszerzenie takiego systemu przełoży się na wzrost zatrudnienia w sferze biurokratyczno-kontrolnej, a nie w sektorze polskiej nauki i przemysłu. Polskie rolnictwo ma istotne znaczenie społeczno-gospodarcze i należy przypuszczać, że ważnym składnikiem polityki gospodarczej w tym sektorze będzie rozwój gospodarki opartej na wiedzy.
Najważniejszym zadaniem rolnictwa jest produkcja żywności o wysokich parametrach jakościowych. Obecnie coraz większego znaczenia nabierają również czynniki produktywności. Czynniki materialne produkcji (gleba i woda) stają się mniej istotne od czynników niematerialnych, do których należą badania, planowanie, organizacja i zarządzanie. Pozwalają one znacznie zwiększyć efektywność produkcji, bez równoczesnego zwiększania powierzchni gruntów przeznaczonych pod uprawy. W długiej perspektywie najbardziej istotne dla polskiego rolnictwa jest utworzenie warunków do wzrostu konkurencyjności gospodarstw towarowych. Priorytetem staje się konieczność zmian strukturalnych i technologicznych w produkcji rolnej oraz inwestowanie w przedsiębiorstwa przemysłu rolno-żywnościowego. Obecne rolnictwo staje się innowacyjną częścią gospodarki, a agrobiotechnologia jest przykładem realizowanych w UE założeń rozwijania gospodarki opartej na wiedzy,.
Eliza Krysiak, Tomasz Twardowski
oem software