banner

 

strachArjun Appadurai, światowej sławy antropolog, w swojej głośnej książce Strach przed mniejszościami. Esej o geografii gniewu próbuje znaleźć wytłumaczenie nowych przejawów niechęci i prześladowań mniejszości narodowych, etnicznych czy religijnych w różnych krajach – w warunkach globalizacji.


Z kulturowo motywowaną przemocą na wielką skalę mieliśmy do czynienia w latach 90. w różnych społeczeństwach i ustrojach politycznych, w Rwandzie, Indiach, ale także w Europie Środkowej. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego dekada zdominowana przez globalną akceptację otwartych rynków, swobodnego przepływu kapitału finansowego i liberalnych idei rządów konstytucyjnych, dobrego zarządzania i aktywnej ekspansji praw człowieka wytworzyła mnóstwo przykładów z jednej strony czystek etnicznych, z drugiej zaś –skrajnych form przemocy politycznej skierowanej przeciwko ludności cywilnej (co jest niezłą definicją terroryzmu jako taktyki)?


Arjun Appadurai przedstawia różne powiązane ze sobą koncepcje, które mają pomóc zrozumieć, co globalizacja może mieć wspólnego z czystkami etnicznymi i terrorem.

Jego zdaniem, za samą ideą nowoczesnego państwa narodowego stoi niebezpieczna idea „narodowego ethnosu”, na którym opiera się suwerenność państwowa. Drugim problemem jest nowy rodzaj niepewności w życiu społecznym, który wytwarza lęk dotyczący tożsamości, stosunku do dóbr zapewnianych przez państwo itp. Globalizacja – uważa autor – podsyca to poczucie zagrożenia i niepewności i zachęca do oczyszczenia kulturowego, w miarę, jak narody tracą złudzenia co do suwerenności i dobrostanu narodowej gospodarki.


Dlaczego mniejszość, z definicji mała liczebnie, słaba politycznie i militarnie, staje się przedmiotem strachu i gniewu, prześladowań i poniżania? Na czym polegają zależności między mniejszościami i większościami?

Przemoc na wielką skalę, twierdzi amerykański antropolog, nie jest wcale wytworem antagonistycznych tożsamości, służy raczej budowaniu wspólnoty, konsolidowaniu „naszej” tożsamości, prawdziwej jedności, której mogą zagrażać globalne migracje i nawet małe grupy „obcych”. W społecznym odczuciu mniejszość może przekształcić się w większość, różnice między nimi mogą ulec zatarciu. Autor odwołuje się do swojej definicji tożsamości drapieżczych, których tworzenie i mobilizacja wymagają zagłady innych, zbliżonych kategorii społecznych, jako tych zagrażających większości (kulturowej, religijnej, rasowej, językowej).


Omawia także nowe, poważne zjawiska globalne ideobójstwa i cywilizacjobójstwa; ich logikę pokazuje nasilenie się czystek etnicznych wobec mniejszości na całym świecie. Wewnętrzni wrogowie, kozły ofiarne, są wiązani z zewnętrznymi, nawet odległymi, postrzegani jako wrogowie globalni. Jest także specjalny rodzaj przemocy oficjalnie nazywany „walką z terroryzmem”. Żyjemy obecnie w świecie – różnie opisywanym przez państwa i media w różnych kontekstach narodowych i regionalnych – w którym często strach wydaje się jedynym źródłem i podstawą intensywnych kampanii grupowej przemocy, od zamieszek do wielkich pogromów.


Autor polemizuje z krytykami swojej wcześniejszej książki z 1996 r. Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji przyznając, że jest w niej zbyt różowy obraz globalizacji. W Strachu przed mniejszościami, eseju napisanym w 2005 roku, odwołuje się m. in. do swoich badań nad zbiorową przemocą wobec muzułmanów w rodzinnym mieście Mumbaju oraz przykładów z innych krajów. Koncentruje się na ciemnych stronach globalizacji, jak przemoc, wykluczenie, wzrost nierówności.


Książka Strach przed mniejszościamijak pisze w przedmowie Arjun Appadurai – jest etapem przejściowym w długofalowym projekcie, intelektualnym i osobistym, poszukiwania sposobów na to, by globalizacja zaczęła służyć ludziom biednym, marginalizowanym, którzy mają z niej najmniej korzyści. Nie stanie się tak, dopóki nie zrozumiemy mechanizmów brutalności, które stworzyła globalizacja. Nadziei upatruje w ruchach na rzecz globalizacji oddolnej, w globalnym społeczeństwie obywatelskim, ponadnarodowych sieciach aktywistów zajmujących się prawami człowieka, pomocą kryzysową, sprawiedliwością ekologiczną, równouprawnieniem, fundamentalnymi celami humanistycznymi.(kh)


Strach przed mniejszościami. Esej o geografii gniewu, Arjun Appadurai, tłum. Marta Bucholc, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 144