Jim Holt, amerykański filozof i pisarz naukowy jest autorem książki, którą można uznać za wzór znakomitej popularyzacji trudnych tematów naukowych. Już jej tytuł - Idee, które zmieniły świat – pokazuje wagę opisywanych problemów, w podtytule natomiast – Od Einsteina i Gödla po Turinga i Dawkinsa zarysowany jest przedział czasowy, jakim autor się interesuje szczególnie. Książkę – w tłumaczeniu Tomasza Lanczewskiego – wydało wydawnictwo Copernicus Center Press.
Jeśli recenzent miałby coś dodać do tego, o czym pisze autor w Przedmowie, to tylko to, że jest to książka, którą czyta się tzw. jednym tchem. I z powodu ważnych naukowo tematów opisywanych w formie gawędy, i z powodu formatu uczonych, których przedstawione zagadnienia dotyczą, ale i z powodu znakomitego języka, ceniącego dystans i poczucie humoru wobec opisywanych spraw i osób.
Sam autor wyjaśnia, że 43 eseje, jakie znalazły się w książce pisał z myślą o trzech kwestiach. Po pierwsze, z uwagi na piękno idei, jakie go zafascynowały.
Znalazła się tu i teoria względności Einsteina, i mechanika kwantowa, teoria grup, teoria nieskończenie wielkiego i nieskończenie małego, teoria obliczalności Turinga, twierdzenia Gödla, hipoteza dzeta Riemanna, teoria kategorii, topologia, wyższe wymiary, fraktale, regresja statystyczna czy teoria prawdy. Choć nazwy teorii i zagadnień naukowych mogą sugerować ich hermetyczność i konieczność posiadania odpowiedniej wiedzy, autor tak prowadzi wywody, aby mógł je zrozumieć zarówno nowicjusz, jak i ekspert i aby żaden z nich się nie znudził lekturą.
Drugą sprawą jaką brał pod uwagę byli sami uczeni – twórcy opisywanych idei. Ludzie z krwi i kości, mający zalety, ale i przywary, a często – dziwactwa, o których mało kto wie. Ich życie często kończyło się tragicznie, jak np. matematyka Aleksandra Grothendiecka, który zmarł w Pirenejach jako pustelnik cierpiący na urojenia, czy twórcy teorii nieskończoności Georga Cantora - kabalistycznego mistyka, który zmarł w przytułku dla obłąkanych. Życie stracili też dwaj wielcy rosyjscy matematycy zajmujący się nieskończonością – Dmitrij Jegorow i Paweł Fłorieński, których potępiono w czasach stalinowskich za antymaterialistyczny spirytualizm i zamordowano w gułagu. Z kolei Kurt Gödel – największy ze współczesnych logików, zagłodził się na śmierć przekonany, że wszyscy chcą go otruć. David Foster Wallace nie mógł sobie poradzić z tematem nieskończoności w rezultacie czego powiesił się, a Alan Turing – twórca komputera popełnił samobójstwo zjadając naszpikowane cyjankiem jabłko.
Jako trzeci z powodów zebrania esejów w tom autor podaje filozofię, jako tę naukę, dla której opisywane teorie i zagadnienia mają zasadnicze znaczenie, gdyż przyczyniają się do stworzenia najbardziej ogólnej koncepcji świata (metafizyki), naszego sposobu osiągania i uzasadniania wiedzy (epistemologii), a także tego, w jaki sposób prowadzimy nasze życie (etyki).
Książkę kończy esej pt. „Powiedz coś”, przewrotnie traktujący o bzdurach, jakie ludzie wypowiadają, co jest dobitnym dowodem na poczucie humoru autora, choć temat rozważań wcale nie jest błahy, gdyż dotyczy istnienia prawdy – pojęcia, nad którym głowili się i głowią filozofowie od czasów starożytnych. (al.)
Idee, które zmieniły świat. Od Einsteina i Godla po Turinga i Dawkinsa, Jim Holt, Wydawnictwo Copernicus Center Press, wydanie I, Kraków 2020, s. 493, cena 69,90 zł, książka dostępna także jako e-book.