Dominika Oramus, literaturoznawca i filolog angielski, podjęła się stworzenia dzieła pionierskiego, nie mającego odpowiednika w polskiej literaturze zarówno naukowej, jak i popularnonaukowej – napisała książkę pokazującą związki fizyki z naukami humanistycznymi, zwłaszcza z literaturą i filmem. Zatytułowała ją metaforycznie: Stany splątane, a w podtytule dookreśliła, że chodzi o fizykę i literaturę współczesną. Jej wydawcą jest oficyna Copernicus Center Press.
Ten związek między dwiema dość odległymi dziedzinami nie powinien jednak dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę zainteresowania badawcze autorki – postmodernizm, science fiction i naukoznawstwo, którym dała wyraz w wielu publikacjach i książkach, z których dwie pokazywaliśmy naszym czytelnikom (Darwinowskie paradygmaty oraz O pomieszaniu gatunków. Science fiction a postmodernizm).
Rozważania o splataniu się nauk ścisłych – szczególnie fizyki, jako tej nauki, która tworzy idee i przedstawia obraz świata – a literaturą i pochodnym jej filmem – dotyczą ostatnich stu lat, czyli okresu, kiedy fizyka święciła chyba największe triumfy, zaprzątając uwagę ludzi epokowymi odkryciami. Wiek XX to przecież nie tylko wiek atomu i promieniotwórczości, ale i teorii kwantowej, i teorii względności, początków elektroniki, także szybkiego rozwoju astronomii.
To także czas „wielkich głów” – znakomitych uczonych tworzących crème de la crème europejskiej i amerykańskiej nauki, nadających jej też szczególnego znaczenia społecznego i kulturowego. A jednocześnie wielkich osobowości, których biografie do dzisiaj przyczyniają się do popularyzacji ich odkryć i teorii.
Ale wiek XX to także czas rozejścia się sfery nauk ścisłych i humanistycznych – już to z racji niebywałego rozwoju, czyniącego nauki ścisłe obszarem dla wtajemniczonych, już to z racji odrębnego języka, jakim te dwie dziedziny się posługują, czy wreszcie potrzebnych zasobów intelektualnych i wiedzy do ogarnięcia tak szerokich i różnych dyscyplin. Jak pisze autorka we Wstępie – „tak szeroki zakres materiału sprawia, że został on podzielony na kilka działów, a każdy z nich poszukuje odpowiedzi na konkretnie postawione pytanie badawcze. /…/
Pierwsze brzmi: jak w okresie poprzedzającym współczesność postrzegano fizykę i naukowca fizyka? /…/ Kolejne - w jaki sposób życiorysy fizyków i ich dokonania przedstawiane są w kulturze XX i XXI wieku?/…/ W jakim zakresie tradycja literacka posłużyła do opisu zjawisk fizycznych?/…/ Jak legendarni fizycy przedstawiani są we współczesnej kulturze popularnej?/…/ W jaki sposób podział kultury współczesnej na dwa światy, humanistyczny i nauk ścisłych, pokazany jest w literaturze?”
Przedstawiając w czterech rozdziałach odpowiedzi na te pytania, autorka sięga do najgłośniejszych i najważniejszych tekstów (i ich obrazów) kultury światowej funkcjonujących w języku angielskim i w polskich tłumaczeniach. Kto więc śledzi rynek wydawniczy i filmowy, z lektury Stanów splątanych będzie czerpać przyjemność uporządkowania wiedzy w wymiarze naukowo-kulturowym. Dla tych, których interesuje tylko fizyka i jej twórcy, będzie ta lektura odkryciem zakresu oddziaływania fizyki na inne pola twórczości.
Zatem dla każdego coś dobrego, przystępnie i ciekawie, do czego przyczyniają się liczne cytaty, oraz interesujące i poszerzające wywód przypisy. (al.)
Stany splątane. Fizyka a literatura współczesna, Dominika Oramus, Copernicus Center Press, wyd. I, Kraków 2020, s. 336, cena 69,90 zł