Recenzje (el)
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 892
W końcówce 2020 roku Wydawnictwo RM wydało kolejną* książkę w serii Ludowa historia Polski – Bękarty pańszczyzny Michała Rauszera.
Autor – etnograf, antropolog i kulturoznawca – opisuje w niej w formie eseju antropologiczno-historycznego historię buntów chłopskich w okresie XVI-XIX wieku. Jak zaznacza na wstępie – Bękarty pańszczyzny nie są jednak ani historią pańszczyzny, ani tego, co szlachta robiła z chłopami. Książka ta ma pokazać, w jaki sposób nasi przodkowie wyrażali swoją niezgodę na system, który w ich przekonaniu był niesprawiedliwy. Także i to, że chłopi - przodkowie zdecydowanej większości Polaków - nie byli wcale tacy głupi, potulni, bezwolni i bezrozumni, jak to się zwykło uważać.
O ludowej historii Polski przeciętny Kowalski wie tyle, co nic. Historia Polski, jakiej uczy się w szkole to opowieść o warstwach posiadających władzę, o wojnach, rewolucjach, powstaniach (zwłaszcza tych przegranych). To opowieść o stylu życia szlachty, stanowiącej w XVII w. zaledwie 8% ludności, a uważającej się na prawdziwy naród (warstwy niższe się do niego nie zaliczały). O życiu arystokracji czy ziemiaństwa, także współczesnych elit władzy, klasy próżniaczej.
Nie ma w niej miejsca na przedstawienie życia warstw biednych, stanowiących ok. 90% ludności Polski, ani na przyznanie, iż pańszczyzna w Polsce była niczym niewolnictwo w Ameryce Północnej (ok. 1731 roku – jak podaje autor – prawnie ustalona cena za chłopa wynosiła 120 grzywien, a za chłopkę – 60 grzywien).
Te białe plamy w opowieściach o Polsce i Polakach były częściowo likwidowane w literaturze naukowej i popularnej w okresie PRL, jednak nie dość skutecznie – okazywało się bowiem zawsze – i tak jest i dzisiaj, iż warstwy posiadające i „trzymające władzę” potrafią skutecznie narzucić wszystkim Polakom swoją wersję dziejów, która z racji piękna bogactwa cieszy się większą popularnością niż opisy dominującej biedy, nędznego i upodlonego, niewolnego życia, choćby ono dotyczyło większości. Po prostu lubimy czytać bajki.
Michal Rauszer rozprawia się dość radykalnie i obiektywnie z tymi bajkami, bazując na solidnych podstawach naukowych (książka ta jest popularnonaukową wersją jego książki naukowej dotyczącej badań nad buntami chłopskimi). Pokazuje, że chłopi, choć poddani nieludzkiemu wyzyskowi, próbowali się mu przeciwstawiać w różny sposób, a rzeź galicyjska – choć była największym buntem chłopskim - nie była buntem jedynym. (Tm)
Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, Michał Rauszer, Wydawnictwo RM, Warszawa 2020, s. 276, cena 39,99 zł
*p. Śladami Szeli, Piotr Korczyński
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 515
Wydawnictwo RM wydało książkę pt. Berlingowcy. Żołnierze tragiczni pod redakcją Dominika Czapigo z Ośrodka Karta i z komentarzem historycznym Marcina Białasa z Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Składają się na nią wspomnienia dziewięciu żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego (Bolesława Dańki, Józefa Dubińskiego, Józefa Franczaka, Stanisławy Kubiak, Romana Marchwickiego, Jana Proroka, Andrzeja Reya, Daniela Rudnickiego, Wacława Zakrzewskiego), którzy uczestniczyli – u boku Armii Czerwonej - w walkach o wyzwolenie Polski spod niemieckiej okupacji.
Do zobrazowania polskiej armii tworzonej na wschodzie Europy redaktorzy wybrali z archiwum Wschodniego Ośrodka Karta oraz zbiorów Centralnej Biblioteki Wojskowej spisane relacje zarówno o charakterze wojskowym jak i prywatnym żołnierzy o różnych stopniach – począwszy od szeregowców, po oficerów niższego stopnia, także polityczno-wychowawczych, głównie z lat 1943-45. Znalazły się wśród nich – na zasadzie kontrapunktu - także wspomnienia jednego żołnierza AK wcielonego do LWP na wschodnich terenach wyzwolonej już Polski.
Zamysłem autorów książki było przedstawienie zarówno motywacji wstępowania do polskiej armii Polaków przesiedlonych z kresów wschodnich w głąb ZSRR po 1940 roku, jak i opisanie – indywidualnymi doświadczeniami żołnierzy - całego szlaku bojowego tej armii (I Armia WP) dowodzonej do 1944 roku przez gen. Zygmunta Berlinga (stąd popularna nazwa żołnierzy tej armii – berlingowcy).
Ich osobiste wspomnienia, obejmujące zarówno duże bitwy, jak i potyczki, trudy życia w warunkach bojowych, czy banalne zdarzenia, jakich byli świadkami czy uczestnikami, kreślą obraz nie tylko tej formacji wojskowej, ale pokazują sugestywnie obraz II wojny światowej i chyba w ogóle każdej wojny. Pokazują też dylematy moralne i etyczne, przed którymi stają żołnierze, a których podczas pokoju się nie doświadcza. A nade wszystko – obrazują cenę zwycięstwa nad faszyzmem – nie tylko zapłaconą przez Polaków.
Wydarzenia opisywane przez autorów wspomnień poprzedzone są komentarzem historyka, który przedstawia kontekst zdarzeń opisywanych we wspomnieniach żołnierzy oraz porządkuje wiedzę, która wraz z upływem czasu staje się dla nowych pokoleń coraz mniej znana, rozmywa się. Wskutek tego ulega też deformacji i przekłamaniom, nie mówiąc już o politycznej, celowej reinterpretacji, czy wręcz „przepisywaniu” historii, z czym mamy obecnie do czynienia. Warto o tym pamiętać przy lekturze tej ciekawej (to już trzecie jej wydanie!) i wielowątkowej książki i samemu wyciągać wnioski, aby wiedzieć jak to na tej wojnie było i dlaczego opiewana w PRL 1 Armia WP w „Najjaśniejszej” III RP jest dzisiaj zepchnięta w niebyt. (al.)
Berlingowcy. Żołnierze tragiczni, red. Dominik Czapigo, Marcin Białas, Wydawnictwo RM, wyd. III, Warszawa 2022, s.465, cena 49,99 zł.
- Autor: tm
- Odsłon: 1615
Wydawnictwo Copernicus Center Press wydało książkę brytyjskiego antropologa, profesora psychologii ewolucyjnej, Robina Dunbara w tłumaczeniu Łukasza Lamży pt. Człowiek. Biografia.
„Historia ewolucji człowieka fascynuje nas jak żadna inna: zdajemy się posiadać niedającą się zaspokoić ciekawość tego, kim jesteśmy i skąd pochodzimy. Tradycyjnie, historię tę opowiada się przy pomocy kości i kamieni, które składają się na zapis archeologiczny. Zwykle tylko one mogą nam dostarczyć poczucia pewności.
A przecież kamienie i kości wytyczają zaledwie peryferia faktycznego terytorium, na którym odbyła się ewolucja człowieka, czyli obszaru przemian społecznych i umysłowych, które, krok za krokiem, dały początek współczesnym ludziom.
To właśnie tutaj rodzą się naprawdę wielkie pytania: Co znaczy „być człowiekiem”? I w jaki sposób staliśmy się tym, czy jesteśmy?” – pisze autor na wstępie książki.
Obszerna opowieść o historii gatunku ludzkiego, napisana znakomitym językiem sławnego popularyzatora, ujęta jest w dziewięć rozdziałów dotyczących kluczowych idei oraz pojęć rozpatrywanych przez autora, podstaw wiedzy o ewolucji społecznej u naczelnych (przemian: w australopiteków, wczesnych Homo, praludzi i człowieka współczesnego) oraz opisu jak narodziły się systemy pokrewieństwa, język i kultura. Swój wywód o rodowodzie człowieka autor kończy rozdziałem dotyczącym rewolucji neolitycznej i jej pokłosia.
W zakończeniu książki autor podkreśla, iż historia gatunku ludzkiego to opowieść o ciągłym odnajdywaniu sposobów na radzenie sobie z presją czynników środowiskowych dzięki nowym odpowiedziom na problem utrzymywania więzi społecznych i zapewnienia energii coraz większym ciałom i mózgom. To, kim i czym staliśmy się obecnie dokonało się wskutek stopniowego dostosowania podstawowego projektu fizjologicznego, społecznego i poznawczego właściwego dla homininów.
Ilustrowaną wykresami i bogatą w liczne przypisy książkę kończy bardzo obszerna bibliografia oraz indeks. (tm)
Człowiek. Biografia, Robin Dunbar, Wydawnictwo Copernicus Center Press, Kraków 2016, s. 414, cena 59,90 zł (w tym VAT)