Najważniejsza koncepcja
Autor: Mieczysław Mąkosza 2008-11-29
Prof. Mieczysław Mąkosza: wprowadza się zmiany o charakterze organizacyjnym, przez co mają one charakter działań pozorowanych.
Prof. Mieczysław Mąkosza z Instytutu Chemii Organicznej PAN i Politechniki Warszawskiej
Nie mam wÄ…tpliwoÅ›ci, że reforma jest konieczna, gdyż nauka w Polsce jest w bardzo zÅ‚ym stanie. Aby jednak przeprowadzić zmiany na lepsze, musi być speÅ‚nionych kilka warunków: przeprowadzona rzetelna analiza stanu obecnego, identyfikacja przyczyn takiego stanu i okreÅ›lenie modelu funkcjonowania nauki, który chcemy osiÄ…gnąć. Nowe rozwiÄ…zania legislacyjne powinny być opracowane tak, by ten model można byÅ‚o osiÄ…gnąć.
Warunki te nie zostaÅ‚y speÅ‚nione. W „Projekcie zaÅ‚ożeÅ„ reformy” z dnia 16.04.2008 r. jest wiele trafnych haseÅ‚, lecz nie ma zdefiniowanego modelu docelowego. W komentarzach tekstów towarzyszÄ…cych projektom sÄ… nader powierzchowne oceny, nie speÅ‚niajÄ… one tych warunków.
W istocie pięć ustaw stanowiÄ…cych pakiet wprowadza zmiany o charakterze organizacyjnym, przez co majÄ… one charakter dziaÅ‚aÅ„ pozorowanych, gdyż nie wprowadzajÄ… rozwiÄ…zaÅ„, które sÄ… konieczna dla poprawy stanu nauki. Jest to o tyle zrozumiaÅ‚e, że nie zostaÅ‚ sformuÅ‚owany model, który chcemy osiÄ…gnąć. Takie zmiany przynoszÄ… wiÄ™cej szkody niż pożytku. Drugim istotnym mankamentem dyskwalifikujÄ…cym ten pakiet jest pominiÄ™cie szkolnictwa wyższego, gdzie pracuje ok. 90% pracowników naukowych. Zmiany w funkcjonowaniu nauki powinny być wprowadzone przede wszystkim w obszarze szkolnictwa wyższego, gdyż bÄ™dÄ… one rzutowaÅ‚y (determinowaÅ‚y) na funkcjonowanie nauki w innych dziaÅ‚ach. Uchwalenie tego pakietu doprowadzi do paradoksalnej sytuacji, że późniejsze przygotowanie regulacji dla szkolnictwa wyższego bÄ™dzie zależne od już uchwalonych ustaw obejmujÄ…cych znacznie mniejszÄ… część obszaru nauki.
Niefachowość
Te przedstawione wyżej fundamentalne wady przygotowanego pakietu ustaw powodujÄ…, że nie jest celowa dyskusja nad zapisami szczegóÅ‚owymi. Niemniej jednak sÄ…dzÄ™, że teksty ustaw zostaÅ‚y opracowane w poÅ›piechu, niestarannie i niefachowo, gdyż dużo jest w nich kuriozalnych zapisów. Np. w projekcie ustawy o Instytutach: jest zapis „na stanowisko profesora zwyczajnego mianowania dokonuje przewodniczÄ…cy rady naukowej instytutu” (art. 46 p. 1), w projekcie ustawy o PAN: wybrani na Prezesa i wiceprezesów Akademii czÅ‚onkowie korespondenci stajÄ… siÄ™ czÅ‚onkami rzeczywistymi (art. 21 p.4). Sic! To przewaga biurokracji nad naukÄ…. Uważam wiÄ™c, że przyjÄ™cie tego pakietu ustaw nie wprowadzi zmian na lepsze, a zmiany dla samych zmian wprowadzajÄ… niepotrzebne zamieszanie.
Gorąco apeluję do Pani Minister i do Komisji Sejmowej o wstrzymanie prac nad pakietem ustaw tak, by doprowadzić do jednoczesnego przyjęcia rozwiązań dla całego obszary nauki. W tym celu należy przeprowadzić rzetelne prace przygotowawcze i jednoznacznie zdefiniować model docelowy funkcjonowania nauki. Przepisy prawne winny implementować taki model i zapewnić jego prawidłowe funkcjonowanie.
Ameryka po polsku
Z lektury „Projektu zaÅ‚ożeÅ„” można wnioskować, że model docelowy ma być zbliżony do amerykaÅ„skiego. Należy jednak dobrze rozumieć jak taki model funkcjonuje. Najważniejszym, kluczowym elementem tego modelu jest ciÄ…gÅ‚a ocena osiÄ…gnięć pracowników naukowych przez kolegów, tzw. peer review. Ocena ta jest rzetelna, wnikliwa, obiektywna i obowiÄ…zujÄ…ca. DziÄ™ki temu stanowiska profesorów mogÄ… obejmować ludzie 2-3 lata po doktoracie, w wieku nawet poniżej 30 lat. Bardzo staranna i surowa selekcja zapewnia, że reprezentujÄ… oni wysokie kwalifikacje i motywacje. Można wiÄ™c być pewnym, że bÄ™dÄ… oni pracować twórczo i bardzo intensywnie. Ten element bÄ™dzie w Polsce zrealizować najtrudniej. Moje wieloletnie doÅ›wiadczenie w radach naukowych, Centralnej Komisji, jako recenzenta itd. jednoznacznie wskazujÄ…, że zdecydowana wiÄ™kszość recenzji i opinii, szczególnie dotyczÄ…cych habilitacji i wniosków profesorskich, nie ma charakteru krytycznej i obiektywnej oceny, i nawet sÅ‚abe doktoraty, habilitacje i wnioski profesorskie sÄ… oceniane pozytywnie. Niestety, tego zwyczaju żadne, nawet najlepsze przepisy nie wyeliminujÄ….
Propozycja
Według mojej opinii dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania nauki w Polsce konieczne są istotne zmiany systemowe. W zakresie działania wyższych uczelni i Polskiej Akademii Nauk, najbardziej istotne elementy prawidłowego modelu to:
1. ograniczona i jednoznacznie określona liczba stanowisk profesorskich,
2. rezygnacja ze znacznej liczby tzw. pracowników pomocniczych,
3. zasada, że na stanowisku profesora zatrudnia siÄ™ w wyniku konkursu i unika zatrudniania wÅ‚asnych wychowanków,
4. ograniczona liczba jednostek naukowych uprawnionych do nadawania stopni naukowych,
5. wprowadzenie stypendiów i staży podoktorskich,
6. wprowadzenie zasady, że zajęcia laboratoryjne i ćwiczenia prowadzą doktoranci i stażyści po-doktorscy,
7. odstÄ…pienie od nadmiernie demokratycznych procedur podejmowania decyzji.
Opracowanie i sformuÅ‚owanie optymalnego modelu funkcjonowania nauki w Polsce jest zadaniem trudnym, lecz wykonalnym. Znacznie trudniejszym zadaniem, prawie niewykonalnym, jest wprowadzenie takiego systemu w życie. Napotka ono na ogromny opór Å›rodowiska, gdyż system taki narusza zwyczaje i partykularne interesy wiÄ™kszoÅ›ci pracowników.
Jednak bez wprowadzenia takiego lub podobnego systemu nie można oczekiwać prawidÅ‚owego funkcjonowania i rozwoju nauki w Polsce, nawet po znacznym zwiÄ™kszeniu nakÅ‚adów finansowych. Sytuacja przypomina okrÄ™t z kadÅ‚ubem obroÅ›niÄ™tym przez muszle i wodorosty. Umycie pokÅ‚adu i zwiÄ™kszenie iloÅ›ci paliwa nie zwiÄ™kszy szybkoÅ›ci. Konieczne jest gruntowne oczyszczenie kadÅ‚uba.
|