ISIS odrodziło się w Afryce Subsaharyjskiej. Warunki społeczne, polityczne, gospodarcze, kulturowe wyraźnie temu sprzyjają. I dziś Państwo Islamskie może być bardziej zabójcze niż kiedykolwiek.
Jeśli chcesz poznać wierzchołek baobabu, poznaj najpierw jego korzenie. (przysłowie z Sahelu)
Osama ibn Laden jeszcze przed 11.09.2001 zasłynął w Afryce Subsaharyjskiej. To w Sudanie stworzył swoją Islamską Armię Shura, kładąc podwaliny pod prawdziwie globalną sieć terrorystyczną znaną jako Al-Kaida. W dużej mierze to na kontynencie afrykańskim Saudyjczyk zaczął wzywać do dżihadu przeciwko siłom zachodnim i zyskał zdolność eksportowania terroryzmu przeciwko Zachodowi. To stąd inicjowano ataki Al-Kaidy na ambasady USA na Czarnym Lądzie.
Mimo trwającej już ponad dekadę tzw. wojny z terroryzmem prowadzonej przez różne koalicje państw zachodnich i afrykańskich ISIS/DAESH (czyli państwo islamskie) ma się doskonale u progu trzeciego dziesięciolecia XXI w. na terenie Afryki. To kolejna hybryda wyewoluowana z Al-Kaidy, struktura bazująca na radykalizmie społecznym, religijnym, politycznym. W pewnym momencie na terenie Bliskiego Wschodu – Iraku, Syrii – dżihadyści kontrolowali obszar porównywany z Wielką Brytanią. Podobne struktury tworzą się w regionach, gdzie brak jest stabilizacji, trwa chaos administracyjny i polityczny, a na to nakłada się dramatyczna nędza miejscowej ludności. No i trwające humanitarne, mające nieść demokrację i wolność w stylu zachodnim, interwencje krajów NATO. To Afganistan, Jemen, a także subsaharyjska Afryka.
Państwo Islamskie jako quasi-struktura zajmująca określone terytorium, z namiastkami administracji i politycznych struktur na terenie Syrii i Iraku upadło, choć dżihadyści działają tu nadal, w ukryciu. Obserwowana jest jednak na przestrzeni ostatnich miesięcy odbudowa – z procesem powstawania i zanikania państwa ISIS/DAESH mieliśmy na tym obszarze do czynienia już kilkakrotnie – struktur Państwa Islamskiego w Afryce Subsaharyjskiej.
Istnieje szereg organizacji dżihadystycznych luźno powiązanych ze sobą, połączonych jedynie ideą walki z Zachodem i skorumpowanymi elitami rządzącymi w krajach tego regionu. No i oczywiście łącząca je religijna, w wersji fundamentalistycznej, narracja i propaganda.
Rozprawa Zachodu z Kaddafim i Libią
Niemałe znaczenie ma także militarna obecność Francji, realizującej pod hasłem „wojny z terroryzmem” swoje postkolonialne interesy. Afganistan, Syria, Jemen przykryły i wyciszyły w światowym mainstreamie zainteresowanie francuskimi dokonaniami na tych obszarach (zbrodnie wojenne i opresja wywierana na społeczności tych krajów będących dawniej koloniami Paryża). Ma to miejsce od Mauretanii i Senegalu, przez Mali, Burkina Faso, Niger i Czad, aż do Kamerunu i Republiki Środkowoafrykańskiej.
Tracąc wpływy w Afryce Zach., Francja podjęła desperackie działania, które stały się niezwykle brutalne (Wikileaks - 2016, Devecioglu – 2020). Z upublicznionych e-maili Hilary Clinton wynika jasno przyczyna francuskiej polityki zniszczenia Libii i Kaddafiego. To konkurencja dla francuskiej hegemonii w Afryce Zachodniej (a także na obszarze całej północnej części Czarnego Lądu) spowodowała działania polityczne a potem wojskowe Paryża, zakończone zabiciem Mu’ammara Kaddafiego i chaosem oraz rozpadem Libii jako zcentralizowanego państwa.
Korespondencja Hilary Clinton z amerykańskimi dyplomatami w Afryce i politykami francuskimi określa pięć przyczyn dla których Kaddafi musiał być unicestwiony, a Libia przestać zagrażać w tej części świata interesom Zachodu: ropa naftowa, wpływy polityczne i gospodarcze, spadek reputacji Sarkozy'ego oraz potwierdzenie potęgi wojskowej Francji i tym samym powstrzymanie wpływów Kadafiego we frankofońskiej Afryce, której zagroził on projektem nowej waluty regionalnej, wspieranej 143 tonami złota i miliardami petrodolarów. Ta nowa waluta nie tylko wyeliminowałaby frank CFA, ale także konkurowałaby z samym euro i dolarem.
Kartagina musiała w takim wypadku zostać zniszczona, a państwo libijskie jako struktura scentralizowana i ustabilizowana – unicestwione.
Destabilizacji, która trwa już 10 lat bez mała, bardzo obawiają się w Algierii, Tunezji i Egipcie, gdyż z Sahelem Libia graniczy bezpośrednio. Węzłowym problemem rozwiązania kryzysu jest wspomniana sytuacja w Libii. Po usunięciu Mu’ammara Kaddafiego podczas interwencji lotnictwa NATO (głównie Francji i Wielkiej Brytanii), w kraju zapanował chaos trwający po dziś dzień. Miejsce administracji centralnej zajęły bojówki różnych lokalnych kacyków czy organizacji, najczęściej dżihadystów (w tym Al-Kaidy i związanych z nią organizacji).
Z magazynów wypłynęło miliony sztuk broni różnego rodzaju i kalibru, które przeszły w ręce mafii, wspomnianych bojówek, lokalnych milicji, grup przemytniczych etc.
Z kryzysu państwa libijskiego korzystają obecnie nie tylko dżihadyści, ale także handlarze bronią, przemytnicy i handlarze ludźmi i to na całym obszarze Sahary oraz na południe od niej (Sahel).
Rola Francji
Szczytne idee interwencji NATO – demokratyzacja, wolności osobiste obywateli Libii, swobody i państwo prawa – zmaterializowały się właśnie bezprzykładnym chaosem, dezorganizacją i tak kruchej stabilizacji, jaka miała miejsce zawsze w całym regionie. Osiągnięto odwrotne skutki niż zamierzone, propagowane przez globalne media. Główną winę za ten stan rzeczy ponosi Francja - najbardziej i konsekwentnie prąca do „demokratyzacji Libii”, chcąc przy tym realizować swe własne, postkolonialne interesy w całej Afryce Subsaharyjskiej i Zachodniej.
Dziś region ten jest świadkiem bezprecedensowego odrodzenia się grup islamistycznych, a członkowie Państwa Islamskiego (ISIS/DAESH) kontrolują teren zamieszkały przez miliony ludzi, mając swe bazy w sześciu krajach afrykańskich, na terytorium wielkości Beneluksu. Problem ten dotyczy całej Afryki, lecz Sahel i Afryka Zachodnia są klasycznym tego przykładem. Tu ISIS/DAESH od kilku lat umacnia swe wpływy. Nawet w leżącym daleko na południu Mozambiku w 2020 r. odnotowano kilkanaście ataków terrorystycznych (w Nigrze ponad 100).
Ofensywa i zainteresowanie ISIS/DAESH Czarnym Lądem jest nowym etapem w historii tej organizacji. Może się to okazać zjawiskiem bardziej niebezpiecznym niż jej działalność z bliskowschodniej przeszłości. Do społecznych, gospodarczych, kulturowych przyczyn popularności idei państwa islamskiego na tym kontynencie dochodzi jeszcze czynnik religijny: od dawna to islam jest najbardziej progresywnym – tak w sensie ilościowym jak i doktrynalnym – wyznaniem na terenie Afryki.
Sprzyjają temu takie czynniki jak prostota wyznania i kultu, brak postkolonialnego bagażu w religii Mahometa, który wiąże chrześcijańskie denominacje i kościoły, ale i utożsamienie skorumpowanych elit w biednych krajach afrykańskich z postkolonialnymi strukturami religijnymi, czy odrodzenie się imperializmu zachodnioeuropejskiego (zwłaszcza odczuwalnego w krajach frankofońskich ze strony dawnej metropolii), eksploatującego bezwzględnie przy pomocy swych megakoncernów dawne kolonie.
ISIS obecnie ma strategicznie ustalone terytorium na obszarach, gdzie państwo (państwa) abdykowało. Transgraniczność, mobilność, korzystanie z nowoczesnej techniki pozwala jej na przeprowadzanie ataków i znikanie poza granicami danego kraju czy regionu. Czyni to z dżihadystów faktycznie nietykalną strukturę dla wszystkich krajów Sahelu - jednych z najbardziej ubogich państw na świecie, pod żadnym względem nieprzygotowanych na tego typu zagrożenia. Niewydolne struktury państwowe, klanowość i megakorupcja dopełniają reszty.
Na dodatek kraje te są obszarem ponownej kolonizacji, choć dziś to przebiega w innym wymiarze – głównie ze strony koncernów francuskich (to była domena do lat 60. XX wieku władzy Paryża – tylko Nigeria i Ghana oraz tzw. Kamerun Brytyjski pozostawały we władaniu Londynu) – i właśnie z tym wiąże się wojskowa obecność Francji w Sahelu. Paryż prowadzi tu od lat regularne działania wojskowe, z licznymi ofiarami wśród ludności cywilnej, ocierające się o zbrodnie wojenne.
Francuską reakcją na kryzys w Mali (2013 r.) była operacja wojskowa pod kryptonimem „Serwal” (Opération Serval). Jej celem było odparcie ofensywy fundamentalistycznych bojowników islamskich, którzy podczas wojny domowej w Mali zajęli północny region tego kraju, Azawad. Na sytuację w Mali nałożyła się wspomniana wcześniej „arabska wiosna” w Libii oraz powstanie Tuaregów (lud berberyjskiego pochodzenia, który od wieków mieszka na terenie kilku krajów zachodnioafrykańskich - głównie w Algierii, Mali, Libii i Nigrze).
Francuzi są stale od tego czasu obecni militarnie w regionie i podejmują co jakiś czas działania przeciwko wzbierającej fali islamizmu oraz działających w oparciu o radykalny islam bojówek. Al-Kaida jawi się jedynie jako symbol walki z Zachodem (nie tylko politycznym, ale przede wszystkim cywilizacyjno-kulturowym). Głównie chodzi o tzw. koncepcję państwa islamskiego (znanej z Bliskiego Wschodu jako ISIS/DAESH).
Boko Haram
Francuzi zaczęli tworzyć panafrykańskie siły zbrojne wywodzące się z krajów będących w przeszłości ich koloniami. Aktualnie tworzą je żołnierze z Beninu, Kamerunu, Nigru, Nigerii i Czadu (tylko Nigeria nie była kolonią francuską). Wojska te używane są do walk z różnymi grupami dżihadystów, jakie funkcjonują na tym terenie. Ale główną organizacją, stanowiącą o sile dżihadyzmu na tym obszarze jest owiane złą sławą wywodzące się z północnej Nigerii Boko Haram, na czele którego stoi Abubakar Shekau. To salafita, osobnik owiany złą sławą, religijny fanatyk, podobnie jak Joseph Kony, przez kilkanaście lat pustoszący ze swoją młodocianą armią rejony Ugandy, Konga i Południowego Sudanu.
Jak podają różne źródła, w ciągu ostatniej dekady Boko Haram zabiło ok. 40 tys. ludzi, wysiedliło 2,5 miliona cywilów, próbując ustanowić kalifat. Początkowo Al-Kaida starała się w jakimś sensie koordynować działania dżihadystów na terenie Afryki Zachodniej, ale po 2016 r. nastąpił podział i jakiekolwiek, w sensie strategicznym, współdziałanie tych grup nie jest obecnie możliwe. Boko Haram skupiło się na obaleniu rządów w Nigerii, może podziale kraju na muzułmańską północ i chrześcijańskie południe, które z kolei rozpadłoby się wg narodowych i plemiennych tradycji. Organizacja Abubakara Shekau działa też na północy Kamerunu.
Nigeria nie jest w stanie sama powstrzymać Boko Haram choć to najludniejszy kraj Afryki, z olbrzymim potencjałem gospodarczo-społecznym, posiadający jedną z najmocniejszych i najlepiej (jak na warunki afrykańskie) wyszkoloną armię. Inne kraje regionu się absolutnie w tej mierze nie liczą: gdy wojsko Nigerii zajmuje 42. miejsce na 138 badanych krajów, pozostałe zajmują najdalej 87. miejsce. Brakuje im również środków finansowych, bo są to państwa najbiedniejsze na świecie. Pod względem PKB na mieszkańca Nigeria i Kamerun plasują się na 141. i 145. miejscu, a Czad i Niger poniżej 174. Nie wspominając już o tym, że Czad, następny pod względem jakości sił militarnych w regionie, boryka się od dekad z kolosalnymi trudnościami gospodarczymi, pustynnieniem północnych i środkowych części kraju, falami głodu i katastrofą humanitarną w wyniku konfliktu granicznego z Sudanem i masy uchodźców z Darfuru w obozach na wschodzie kraju.
I to jest źródło (oprócz cienia jaki rzuca na całą Afrykę subsaharyjską rozpad i unicestwienie Libii w 2011 r.) popularności radykalnego islamu w tej części kontynentu: powszechna bieda i obszary nędzy, beznadzieja, abdykacja władzy centralnej na rzecz lokalnych wodzów, książąt, naczelników plemion itd. Taki obraz dopełnia wszechogarniająca korupcja kasty urzędniczej pozostającej w symbiozie z korporacjami zachodnimi kolonizującymi na nowo swe dawne terytoria zależne. Antykolonialne – nie tylko w wymiarze religijnym i politycznym, ale przed wszystkim kulturowym i społecznym - hasła dżihadystów padają na żyzne podłoże. Wystarczy obejrzeć film dokumentalny „Delta Nigru: wojna o ropę” (jest na YT), pokazujący jak megakorporacje zachowują się w tej części świata. To wszystko tłumaczy.
Nigeria bowiem pełni – z racji swego potencjału ludnościowego (ponad 200 mln ludzi), gospodarczego, kulturowego, a zwłaszcza pozyskiwania ropy naftowej na południu kraju (10 państwo na świecie pod względem wydobycia) – niezwykle ważną rolę w skali całego kontynentu afrykańskiego. To kolejny, potencjalny światowy gracz w geopolityce (po RPA, która już do tego „klubu” w jakimś sensie weszła). 40% benzyny używanej w USA pochodzi w węglowodorów nigeryjskich. We Francji to ponad 10%.
Teraz widać, jakie znaczenie ma ten kraj dla potentatów światowej gospodarki. I dlatego wszelkimi silami Zachód stara się zahamować rosnące wpływy Chin na Czarnym Lądzie. Pekin już umocnił się w Afryce Wschodniej (Sudan, Sudan pd., Etiopia, Dżibuti). Teraz sięga po Afrykę Centralną i Zachodnią, do tej pory zdominowaną przez wpływy francuskie.
Następni do majdanu
Wzmożenie działań dżihadystów różnej maści oraz ich aktywność – podobnie ma się sprawa z Somalią czy niepokojami w Etiopii – wielu komentatorów i analityków wiąże z próbami powstrzymywania ofensywy (obecności gospodarczej) Chin w Afryce. Chiny, w przeciwieństwie do krajów zachodnich, interesują się jedynie gospodarczymi inwestycjami i swoim interesem ekonomicznym. Nie obchodzą ich absolutnie sprawy praw człowieka, wewnętrzne stosunki w poszczególnych krajach, ich problemy językowe, rasowe, religijne. Są w tej mierze kompletnie asertywni politycznie, co daje im przewagę nad Zachodem uwikłanym w szerzenie demokracji. To na fali antykolonializmu i oferty ze strony narastających nacjonalizmów jest nie bez znaczenia.
W niezależnych analizach można znaleźć pytanie o zainteresowanie mediów fenomenem akurat Boko Haram: co to jest, czyj interes jest w działalności tej organizacji (ponad 20 lat)? Niektórzy wysuwają przypuszczenia, popierane różnymi mniej lub bardziej wiarygodnymi informacjami – iż jest to tajna operacja spec służb Zachodu (zwłaszcza USA), która oprócz swych agenturalnych korzeni poczęła żyć swoim życiem i działa często na rachunek różnych grup interesów. Takie przypuszczenia można np. spotkać już w połowie II dekady XXI w. w African Renaissance News czy Global Reaserch.
W tym samym czasie Wikileaks upubliczniła raporty ambasady USA w Nigerii, gdzie dokładnie opisano, jakie przedsięwzięcia należy podejmować wobec Nigerii i Nigeryjczyków, aby zaczęli działać w interesie Stanów Zjednoczonych. Był tam także akapit o sponsorowaniu grup „wywrotowych”, działaniach na rzecz podziałów językowych, religijnych i społecznych etc .([za]: Mavengira, op. Cit. – to obywatelski wolontariat, w skład którego wchodzą Nigeryjczycy ze wszystkich grup etnicznych i wyznań religijnych).
Celem amerykańskich tajnych operacji w tym kraju jest wyeliminowanie Nigerii jako potencjalnego strategicznego rywala Zachodu na kontynencie afrykańskim.
Z kolei Greenwhite Coalition – nigeryjska organizacja non profit prowadząca śledztwo w sprawie Boko Haram – doszła do konkretnego wniosku, że kampanie Boko Haram były oraz są tajną operacją zorganizowaną przez CIA i koordynowaną przez ambasadę amerykańską w Nigerii.
Raport Greenwhite Coalition w tej sprawie ujawnił trzystopniowy plan Narodowej Rady Wywiadu Stanów Zjednoczonych, który miał w ostatecznym celu segmentację Nigerii, umiędzynarodowienie kryzysu i podział kraju pod mandatem ONZ i sił okupacyjnych.
Plan ten zakładał docelowo rozpad Nigerii. To standard realizowany przez USA (i nie tylko) w Afryce. Np. konsulat w Benghazi okazał się swego czasu bazą dla tajnej organizacji zaopatrującej w broń najemników walczących w Syrii (atak na niego nastąpił we wrześniu 2012).
Podobne informacje dochodziły z Kijowa, gdzie ambasada amerykańska koordynowała przebieg zajść na Majdanie (2013/14). Również dziś wiadomo, iż członkowie Al-Kaidy i Libijskiej Islamskiej Grupy Walczącej – części libijskich rebeliantów - otrzymywali bezpośrednio broń i wsparcie logistyczne od państw bloku NATO podczas konfliktu w Libii w 2011 r.
Wzrost znaczenia Państwa Islamskiego akurat w tym regionie, mimo poważnych różnic doktrynalno-ideowych i sfer zainteresowania poszczególnych grup dżihadystów (Boko Haram jest najbardziej znane i jemu to media światowe poświęcają najwięcej miejsca), układa się w jakąś całość.
Faktem jest, iż postkolonialna mapa zachodniej Afryki (i nie tylko) nijak się ma do kultury, tradycji, tożsamości (o religii czy językach nawet nie warto wspominać) jakże rozdrobnionej tej części kontynentu. Ofensywa – najszerzej rozumiana (przede wszystkim ilościowa) – islamu jest faktem od dekad. I to kosztem wszystkich denominacji europejskich, chrześcijańskich. Przyśpieszyła ona, zwłaszcza po wydarzeniach w Rwandzie, gdzie Kościół rzymski się absolutnie skompromitował, dając wyraz swym postkolonialnym, nie afrykańskim, tradycjom w stylu divida et impera.
Wzbierająca fala nacjonalizmu afrykańskiego, mająca ponownie (jak w latach 50 - 60. XX wieku) ostrze antykolonialne – co jest samo przez się wymierzone w neokolonialne interesy państw zachodnich – w pewnych przestrzeniach jest kompatybilna z wieloma argumentami islamistów. Oba te zjawiska padają na podatny grunt wśród populacji wszystkich krajów Afryki.
Radosław S. Czarnecki