Pomimo wzrostu środków publicznych na naukę oraz liczby osób i jednostek zajmujących się nauką, efekty działalności naukowej i wdrożeniowej nie są zadowalające – takie są wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli.
Kontrola pn. Wykorzystanie środków publicznych na naukę (nr P/11/070) dotyczyła lat 2009–2011. Przeprowadzono ją w w 28 jednostkach, w tym w: MNiSW, NCBiR, NCN i PAN oraz w 18 jednostkach naukowych i pięciu uczelniach.
Jej celem była ocena prawidłowości wykorzystania środków publicznych przeznaczonych
na naukę w latach 2009–2011, w tym środków budżetowych i środków z UE oraz ocena
uzyskanych efektów badawczych i wdrożeniowych.
Ocena dotyczyła m. in. publikowania wyników badań.
W kontroli przyjęto, że miernikami (efektami) działalności naukowej (B+R) są: liczba publikacji w prestiżowych czasopismach naukowych wyróżnionych przez Journal Citation Reports (tzw. lista filadelfijska) i liczba cytowań publikacji pracowników – przypadające na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe w roku oraz liczba nagród za działalność naukową, a działalności wdrożeniowej – liczba zgłoszonych i uzyskanych w roku patentów na wynalazki, praw ochronnych na wzory użytkowe, praw z rejestracji wzorów przemysłowych oraz przychodów z tytułu wdrożeń wyników badań naukowych i prac rozwojowych, a także liczba nagród i wyróżnień za praktyczne zastosowanie wyników B+R.
Wyniki kontroli wskazują, że skontrolowane jednostki naukowe osiągnęły założone cele
badawcze w ramach realizowanych projektów, ale w większości nie uzyskały znaczących
efektów naukowych w postaci publikacji w prestiżowych czasopismach naukowych, cytowań swoich publikacji, patentów na wynalazki oraz innych praw własności intelektualnej, a także wdrożeń wyników badań naukowych i przychodów z tego tytułu.
Większość jednostek objętych kontrolą wykazywała niską efektywność prowadzonej
działalności naukowej mierzoną takimi wskaźnikami jak: liczba publikacji w prestiżowych
czasopismach naukowych wyróżnionych przez Journal Citation Reports (tzw. lista
filadelfijska), liczba cytowań publikacji pracowników oraz nagród za działalność naukową przypadających na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe w poszczególnych latach 2009–2011.
W skontrolowanych jednostkach przeciętna liczba publikacji w czasopismach naukowych wyróżnionych przez Journal Citation Reports przypadająca na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe w roku była niska i wahała się od 0,5 do 1,0 w instytutach PAN, od 0 do 0,2 w instytutach badawczych (z wyłączeniem IPJ w Świerku) i centrach badawczo-rozwojowych oraz od 0,1 do 0,5 w szkołach wyższych.
Najwyższy poziom omawianego wskaźnika osiągnął IPJ w Świerku (1,8) oraz Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej (1,1).
Najniższy poziom liczby publikacji w czasopismach naukowych z tzw. listy filadelfijskiej
odnotowano w instytutach badawczych (z wyłączeniem IPJ w Świerku). Pracownicy naukowi dwóch z nich (28,6%), tj. Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa oraz Instytutu Kolejnictwa, nie opublikowali żadnego artykułu w ww. wydawnictwach w ciągu ostatnich pięciu lat (2007–2011). W pięciu jednostkach (29,4%) liczba publikacji w czasopismach naukowych wyróżnionych przez Journal Citation Reports nie przekroczyła10 (ogółem) w badanym okresie.
Liczba cytowań przypadająca na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe wynosiła od 0 do 0,5 w instytutach badawczych, od 0,003 do 2,6 w centrach badawczo-rozwojowych oraz od 0,15 do 8 w szkołach wyższych. W instytutach naukowych PAN osiągnął on wyższe wartości, tj. od 8,2 do 26,2.
Podobne zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi rodzajami jednostek naukowych zaobserwowano w przypadku liczby cytowań publikacji ich pracowników według danych pochodzących z bazy Science Citation Index. Wskaźnik liczby cytowań przypadającej na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe wahał się od 8,2 do 26,2 w instytutach naukowych PAN , od 0 do 0,5 w instytutach badawczych (z wyłączeniem IPJ w Świerku), od 0,003 do 2,6 w centrach badawczo-rozwojowych oraz od 0,15 do 8 w kontrolowanych szkołach wyższych. Najwyższe wartości odnotowano w IPJ w Świerku (33,4), a następnie w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej (31,2) oraz w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN (26,2).
Ponadto w czterech jednostkach (31%) zaobserwowano zmniejszenie się przeciętnej liczby publikacji w czasopismach naukowych wyróżnionych przez Journal Citation Reports przypadającej na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe w roku, a w czterech jednostkach (31%) – liczby cytowań publikacji. Nieznaczny wzrost wartości pierwszego z ww. wskaźników wystąpił w sześciu jednostkach (46%), a drugiego wskaźnika – w czterech (31%).
Prace naukowe pracowników trzech jednostek naukowych (17,4%), tj. Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Instytutu Kolejnictwa oraz Ośrodka Przetwarzania Informacji, nie były w ogóle cytowane w ciągu ostatnich pięciu lat (2007–2011). Natomiast liczba cytowań publikacji pracowników trzech innych jednostek naukowych, tj. Instytutu Transportu Samochodowego, Instytutu Mechaniki Precyzyjnej oraz Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji S.A., nie przekroczyła 10 ogółem w okresie objętym kontrolą.
Pracownicy 12 jednostek kontrolowanych (70,6%) częściej publikowali wyniki prowadzonych badań naukowych i prac rozwojowych w czasopismach recenzowanych, wymienionych w wykazie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, aniżeli w prestiżowych czasopismach naukowych o obliczonym współczynniku oddziaływania w danej dziedzinie nauki (Impact Factor).
Tendencja ta została zaobserwowana szczególnie w instytutach badawczych (z wyjątkiem
IPJ w Świerku) oraz w szkołach wyższych, gdzie wskaźnik liczby publikacji w czasopismach recenzowanych, wymienionych w wykazie Ministra, przypadającej na jednego pracownika prowadzącego badania naukowe wahał się odpowiednio pomiędzy 0,1 a 1,4 oraz 0,8 a 1,4. W kontrolowanych instytutach naukowych PAN osiągnął on znacznie niższe wartości: 0,1 – 0,2.
W badanym okresie jednostki objęte kontrolą uzyskały ponad 1000 nagród za działalność naukową. Należy jednak zauważyć, iż liczba nagród międzynarodowych była ponad 10-krotnie niższa od nagród krajowych przyznanych jednostkom naukowym w szczególności przez Prezesa Rady Ministrów, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministra Zdrowia, Ministra Gospodarki oraz innych ministrów, a także fundacje i stowarzyszenia.
Najwięcej krajowych i międzynarodowych nagród za działalność naukową uzyskali pracownicy Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej (22), Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (584), Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN (44), Instytutu Mechaniki Precyzyjnej (28), Instytutu Geofizyki PAN (14), Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN (57) oraz Akademii Górniczo-Hutniczej (333).
W latach 2009–2011 cztery jednostki naukowe (23,5%) nie uzyskały żadnych nagród za działalność naukową (Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Instytut Kolejnictwa, Ośrodek Przetwarzania Informacji oraz Instytut Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o.).
Więcej – www.nik.gov.pl