Stypendia zgodne z Konstytucją

Zasady przyznawania stypendiów rektorskich i ministra są zgodne z Konstytucją.

5 listopada 2013 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący zasad przyznawania stypendiów rektorskich i stypendiów ministra.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
- Art. 184 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim wyłącza prawo studentów studiujących równocześnie na kilku kierunkach studiów do otrzymywania stypendiów, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, jest zgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 70 ust. 4 konstytucji.
- Art. 184 ust. 5 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim wyłącza prawo studentów kontynuujących naukę na drugim kierunku po ukończeniu jednego kierunku studiów do otrzymywania stypendiów, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, jest zgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 70 ust. 4 konstytucji.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Trybunał Konstytucyjny ocenił przepisy ustawy z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej: u.p.s.w.), które odnoszą się do zasad wypłacania stypendium rektora dla najlepszych studentów i stypendium ministra za wybitne osiągnięcia. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, przyjęte w art. 184 ust. 4 i 5 u.p.s.w. (w zakresie określonym w sentencji wyroku) budziły wątpliwości z punktu widzenia zasady równości wobec prawa (art. 32 konstytucji) w związku z wynikającą z art. 2 konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej i art. 70 ust. 4 konstytucji, który nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia.

Trybunał Konstytucyjny zgodził się z wnioskodawcą, że na gruncie art. 184 ust. 4 i 5 u.p.s.w. doszło do nierównego potraktowania tych osób, które posiadają status studenta oraz spełniają warunki wymagane do uzyskania stypendium rektora i/lub stypendium ministra, określone w art. 181 u.p.s.w. Jednocześnie podkreślił, że odstępstwo od równego traktowania nie prowadzi jeszcze do uznania wprowadzających je przepisów za niekonstytucyjne. Trybunał uznał, że na tle badanej regulacji, odstępstwo od zasady równości było usprawiedliwione.

Przede wszystkim, rozważane zróżnicowanie pozostaje w bezpośrednim związku z celem ustawy, na mocy której wprowadzono kwestionowane rozwiązania, czyli "zwiększenie dostępności do studiów, szczególnie dla osób mniej zamożnych". Narzędziem realizacji tego celu miało być rozszerzenie dostępu do bezpłatnego systemu kształcenia i skierowanie większej pomocy materialnej dla studentów z najuboższych rodzin.

Zwiększenie puli środków przeznaczonych na stypendia socjalne, choć wiąże się z ograniczeniem środków na stypendia "naukowe", odpowiada celom wynikającym z art. 70 ust. 4 konstytucji. Zmiana proporcji rozdzielanych środków oznacza zwiększenie finansowania stypendiów socjalnych i zapomóg oraz ma istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji głównego celu pomocy materialnej, którym jest wyrównywanie szans edukacyjnych osób będących w trudnej sytuacji materialnej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, decyzja o ograniczeniu wypłaty stypendiów tylko do jednego kierunku studiów i przesunięcie zaoszczędzonych środków na pomoc socjalną, sprzyja realizacji tego celu. Trudno kwestionować takie rozwiązanie z punktu widzenia zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 konstytucji). Ponadto, ani z art. 70 ust. 4 konstytucji, ani z art. 2 konstytucji nie wynika prawo do określonego rodzaju stypendium. Wybór rozwiązań, służących wyrównywaniu szans edukacyjnych, należy do ustawodawcy, przy czym oczywiście swoboda ustawodawcy nie jest nieograniczona. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, okoliczności i cel wprowadzenia kwestionowanego uregulowania nie doprowadziło do takich zmian w zakresie dotychczasowych uprawnień studentów, które należałoby uznać za oczywiście niesprawiedliwe w świetle art. 2 konstytucji.

Wnioskodawca wskazuje, że pozbawienie studentów prawa do stypendium motywacyjnego na kolejnym kierunku studiów narusza zasadę adekwatności. Nie naruszałoby tej zasady rozwiązanie polegające na podwyższeniu kryteriów, od spełnienia których uzależnione jest uzyskanie stypendium i wypłacanie stypendiów na każdym kierunku studiów. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił tego argumentu. Zaproponowane przez wnioskodawcę podwyższenie kryteriów, od których zależy prawo do uzyskania stypendium motywacyjnego również prowadzi do jego ograniczenia. Rozwiązanie takie pozwalałoby wypłacać stypendia niektórym studentom studiującym na drugim kierunku, ale ograniczyłoby ogólną liczbę studentów uzyskujących prawo do stypendium za wyniki w nauce. Określenie, który ze sposobów ukształtowania stypendium motywacyjnego najlepiej realizuje cel ustawy, pozostaje w gestii ustawodawcy.

Trybunał uznał także za usprawiedliwione wyłączenie z grona beneficjentów stypendiów naukowych tych studentów, którzy kontynuują naukę na drugim kierunku studiów po ukończeniu pierwszego kierunku. W świetle art. 70 ust. 4 konstytucji obowiązkiem władz publicznych jest zapewnienie powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Ukończenia jednego kierunku studiów prowadzi do osiągnięcia celu, jakim było umożliwienie zdobycia wykształcenia. Tym samym należy uznać, że państwo wywiązało się z obowiązku wskazanego w art. 70 ust. 4 konstytucji w trakcie studiów na pierwszym (ukończonym) kierunku. Przeznaczanie ograniczonych dotacji budżetowych na wsparcie czy nagradzanie studentów posiadających już wyższe wykształcenie, kosztem osób takie wykształcenie dopiero zdobywających, byłoby też sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej. Odmienne ich potraktowanie, w porównaniu do osób, które nie zdobyły jeszcze wyższego wykształcenia, jest zgodne z celem przepisów regulujących formy pomocy państwa dla studentów.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Stanisław Rymar, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.