Bałagan z gmo
Celem kontroli byÅ‚a ocena realizacji wybranych zadaÅ„ Ministra Åšrodowiska oraz Inspekcji Weterynaryjnej, dotyczÄ…cych organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO), ze szczególnym uwzglÄ™dnieniem nadzoru i kontroli nad ich stosowaniem i obrotem.Tutaj możesz przeczytać raport NIK-u
W wyniku kontroli ujawniono, iż:
- obowiązujące przepisy prawa nie obejmowały całości zagadnień związanych z uwalnianiem do środowiska GMO.
- nie opracowano strategii dla zapewnienia biologicznego bezpieczeństwa ludzi i środowiska naturalnego.
- system nadzoru i kontroli nad uwolnionymi do środowiska oraz wprowadzonymi do obrotu GMO był niepełny i nieskuteczny.
- trwające już kilka lat prace legislacyjne, podejmowane w celu kompleksowego uregulowania postępowania z GMO, nie zostały zakończone.
Prawo - w powijakach
Obowiązujące w kontrolowanym okresie przepisy prawa krajowego były
nieprecyzyjne i nie regulowały wszystkich kwestii dotyczących GMO. Trwające od
2004 r. prace nad ustawÄ… - Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych nie
zostały zakończone.
Podstawowym aktem prawa krajowego regulujÄ…cym w kontrolowanym okresie
sprawy GMO byÅ‚a ustawa z 22.06.01. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (ugmo). W sprawach dotyczÄ…cych żywnoÅ›ci i Å›rodków farmaceutycznych stosuje siÄ™ natomiast przepisy o bezpieczeÅ„stwie żywnoÅ›ci i żywienia i przepisy o Å›rodkach farmaceutycznych, o ile nie sÄ… sprzeczne z jej przepisami.
Zgodnie z ustawą, Minister Środowiska był organem właściwym do spraw
GMO, ale ugmo nie zawierała odniesienia do kompetencji Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi oraz Ministra Zdrowia, które zostaÅ‚y okreÅ›lone w ustawie o dziaÅ‚ach administracji rzÄ…dowej (z 1997 r.)
Ugmo nie precyzowaÅ‚a także zadaÅ„ poszczególnych organów odpowiedzialnych za GMO, oraz zakresu obowiÄ…zków spoczywajÄ…cych na każdej z 8 sÅ‚użb wyznaczonych do kontroli przestrzegania jej przepisów.
Nie zawieraÅ‚a też odniesieÅ„ do realizacji podstawowych obowiÄ…zków dotyczÄ…cych stosowania GMO, okreÅ›lonych rozporzÄ…dzeniami wspólnotowymi. Kwestie dotyczÄ…ce realizacji ww. rozporzÄ…dzeÅ„ zawieraÅ‚a ustawa o bezpieczeÅ„stwie żywnoÅ›ci i żywienia oraz ustawa o paszach.
W żadnym z krajowych przepisów nie zawarto regulacji dotyczÄ…cych upraw
GMO. Brak byÅ‚o obowiÄ…zku prowadzenia rejestrów takich upraw oraz sposobu i zakresu monitorowania ich wpÅ‚ywu na Å›rodowisko naturalne. Nie okreÅ›lono także zasad koegzystencji upraw GMO z uprawami konwencjonalnymi oraz ekologicznym.
Natomiast prace nad nową ustawą - Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych- rozpoczęte w grudniu 2004 r. - nie zostały zakończone do dzisiaj.
{mospagebreak}
Gdzie kucharek sześć...
Minister Środowiska nie sporządził projektu Krajowej strategii bezpieczeństwa biologicznego oraz wynikającego z niej programu działań. Tym samym nie został utworzony system zabezpieczeń, w związku z uwalnianiem do środowiska i wprowadzaniem do obrotu GMO, co było w ocenie NIK działaniem nierzetelnym.
Prace nad programem (prowadzone od 2005 r.) zostały wstrzymane w związku z przygotowywaniem nowej ustawy - Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych.
Tym samym nie zostały określone działania i zasady jakie wdrożyć winni właściwi
ministrowie - Minister Åšrodowiska, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Minister Zdrowia. Brak byÅ‚o formalnie okreÅ›lonych ram wspóÅ‚pracy pomiÄ™dzy kompetentnymi w sprawie GMO organami. WspóÅ‚praca taka realizowana byÅ‚a w trybie roboczym. Minister Åšrodowiska, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz GÅ‚ówny Inspektor Sanitarny wspóÅ‚pracowali przy sporzÄ…dzaniu instrukcji i stanowisk prezentowanych przez przedstawicieli Polski na forum UE. Minister Åšrodowiska wspóÅ‚pracowaÅ‚ również z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w zakresie przygotowania stanowiska RzÄ…du RP dotyczÄ…cego decyzji Rady zezwalajÄ…cej na wprowadzenie do obrotu żywnoÅ›ci i paszy wyprodukowanej z genetycznie zmodyfikowanego buraka cukrowego H 7-1, wspólnego stanowiska w sprawie uprawy na terenie Polski genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy MON 810 oraz przy opracowaniu projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych.
W Ministerstwie Åšrodowiska, realizacjÄ… zadaÅ„ wynikajÄ…cych z przepisów ugmo
zajmowaÅ‚ siÄ™ ZespóÅ‚ ds. Organizmów Genetycznie Zmodyfikowanych (ZespóÅ‚ ds. GMO),
liczÄ…cy 3-4 pracowników merytorycznych, których zakresy czynnoÅ›ci nie obejmowaÅ‚y caÅ‚oÅ›ci uprawnieÅ„ i obowiÄ…zków spoczywajÄ…cych na ministrze (np. sprawowania nadzoru oraz kontroli przestrzegania przepisów ustawy oraz koordynowania kontroli i monitorowania dziaÅ‚alnoÅ›ci regulowanej ustawÄ…). Jeszcze wiÄ™ksze problemy kadrowe byÅ‚y w Inspekcji Weterynaryjnej - jednej z 7 sprawujÄ…cej nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy o GMO. Z kolei istniejÄ…ca przy ministrze Å›rodowiska Komisja ds GMO byÅ‚a jedynie organem opiniodawczo-doradczym.
Bez pośpiechu
Minister Środowiska - będąc organem właściwym w sprawach ochrony i kształtowania
Å›rodowiska, racjonalnego wykorzystywania jego zasobów oraz w sprawach GMO - nie
zlecaÅ‚ wykonania badaÅ„, które potwierdziÅ‚yby lub wykluczyÅ‚y wpÅ‚yw GMO na
środowisko. (Inspekcje PIS, IJHARS, IW, PIORiN posiadają własne, specjalistyczne
laboratoria mogące przeprowadzać analizy ilościowe i jakościowe GMO).
W ocenie NIK było to postępowanie nierzetelne, gdyż państwa członkowskie UE powinny zapewnić prowadzenie systematycznych i niezależnych badań nad potencjalnymi zagrożeniami związanymi z zamierzonym uwolnieniem lub wprowadzeniem GMO do obrotu.
Tymczasem dopiero w 2008 r., Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozstrzygnął konkurs na projekt badawczy Środowisko i ekonomiczne aspekty dopuszczania upraw roślin genetycznie zmodyfikowanych w Polsce, a Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zlecił
jednostkom badawczo-rozwojowym zrealizowanie wieloletniego programu badawczego
Biologiczne, środowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji
zwierzęcej.
W latach 2004-2008 Minister Środowiska wydawał zezwolenia na zamierzone
uwolnienie GMO do środowiska jedynie w odniesieniu do prac eksperymentalnych.
Uwolnienie do Å›rodowiska w celu uprawy, należaÅ‚o do kompetencji ministra wÅ‚aÅ›ciwego do spraw rolnictwa. Prowadzenie prac doÅ›wiadczalnych z odmianami transgenicznymi, które sÄ… produktami genetycznie zmodyfikowanymi dopuszczonymi do obrotu we Wspólnocie z przeznaczeniem na uprawÄ™, nie wymagaÅ‚o uzyskania dodatkowych decyzji dotyczÄ…cych zamierzonego uwolnienia do Å›rodowiska w celach doÅ›wiadczalnych. Do produktów takich należy np. kukurydza MON 810. Zezwolenia wymaga natomiast przeprowadzenie badaÅ„ terenowych odmian, które nie zostaÅ‚y jeszcze dopuszczone do obrotu lub sÄ… dopuszczone do obrotu z wykluczeniem możliwÅ›ci uprawy. Do tej grupy należy wiÄ™kszość dopuszczonych odmian do obrotu na terenie WE, w tym kukurydza NK 603 i kukurydza 1507.
ZgodÄ™ na zamierzone uwolnienie GMO do Å›rodowiska wydaje siÄ™ w terminie 3 miesiÄ™cy od dnia otrzymania wniosku. Jednak w okreÅ›lonych przypadkach bieg terminu zawiesza siÄ™. W kontrolowanym okresie czas oczekiwania na wydanie zgody, na zamierzone uwolnienie GMO do Å›rodowiska wynosiÅ‚ od 15 do 20 miesiÄ™cy. Spowodowane to byÅ‚o koniecznoÅ›ciÄ… uzupeÅ‚nienia wniosków oraz dostarczeniem brakujÄ…cej dokumentacji.
{mospagebreak}
Litania nieprawidłowości
Uprawa roślin GM mogła być prowadzona bez ograniczeń, zezwoleń i zabezpieczeń
chroniących przed niekontrolowanym ich rozprzestrzenieniem, gdyż:
-
-
Obowiązujące przepisy nie regulowały spraw związanych z uprawą roślin GM
-
Nie utworzono rejestru upraw GM,
-
- Nie określono zasad zapewniających bezpiecznego dla środowiska funkcjonowania upraw GMO w systemie rolniczym - koegzystencji z uprawami tradycyjnymi ekologicznymi,
System nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem przepisów o organizmach
genetycznie zmodyfikowanych był niepełny i nieskuteczny:
-
kompetencje i zadania poszczególnych organów oraz sÅ‚użb wyznaczonych do kontroli przestrzegania przepisów o GMO nie zostaÅ‚y sprecyzowane
-
-kontrole przestrzegania przepisów o GMO przeprowadzaÅ‚o 6 inspekcji (spoÅ›ród 8 wyznaczonych przez ugmo)
-
zadania służby celnej w odniesieniu do kontroli GMO nie zostały sprecyzowane w żadnym akcie prawnym
-
żadna z inspekcji nie posiadała uprawnień do nadzoru nad uprawami GMO, jak też ich monitorowania,
-
minister środowiska, pomimo obowiązku, nie podejmował działań w celu koordynowania kontroli dotyczących postępowania z GMO
-
nadzór Inspekcji Weterynaryjnej sprawowany byÅ‚ nierzetelnie. Inspekcja nie
realizowaÅ‚a w peÅ‚ni planów urzÄ™dowych kontroli podmiotów dziaÅ‚ajÄ…cych na rynku pasz i badaÅ„ laboratoryjnych na obecność GMO w paszach. NiewÅ‚aÅ›ciwe prowadzenie dokumentacji i sprawozdawczoÅ›ci skutkowaÅ‚o brakiem rzetelnych informacji dotyczÄ…cych liczby i wyników urzÄ™dowych kontroli pasz pod kÄ…tem obecnoÅ›ci GMO
- GÅ‚ówny Lekarz Weterynarii nie sprawdzaÅ‚ prawidÅ‚owoÅ›ci wykonywanych przez wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii zadaÅ„ w zakresie sprawowania nadzoru nad wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem pasz zawierajÄ…cych GMO
-
NiewystarczajÄ…cy byÅ‚ nadzór nad przestrzeganiem warunków, okreÅ›lonych w wydanych przez Ministra Åšrodowiska decyzjach wyrażajÄ…cych zgodÄ™ na zamierzone uwolnienie GMO do Å›rodowiska. Nie przeprowadzano kontroli przestrzegania postanowieÅ„ tych decyzji. Nie podejmowano też skutecznych dziaÅ‚aÅ„ w celu egzekwowania, od użytkowników GMO, dokumentów okreÅ›lonych w decyzjach.
-
Podejmowane przez Ministra Åšrodowiska dziaÅ‚ania w celu kontroli przestrzegania warunków okreÅ›lonych w decyzjach okazaÅ‚y siÄ™ nieskuteczne. W konsekwencji, nie dokonano oceny zastosowanych przez użytkowników GMO zabezpieczeÅ„ przed niekontrolowanym uwolnieniem GMO do Å›rodowiska.
W wyniku kontroli przeprowadzanych przez poszczególne inspekcje, nieprawidÅ‚owoÅ›ci w zakresie wystÄ™powania oraz oznakowania produktów zawierajÄ…cych GMO stwierdzano w odniesieniu do niewielkiej części badanych towarów. Inspekcja Weterynaryjna, na 18 stwierdzonych naruszeÅ„ prawa, tylko w 1 przypadku naÅ‚ożyÅ‚a mandat karny
Niepełny był zakres udostępniania informacji o GMO:
- W kraju brak było dostępnych informacji o paszach GMO. Informacji takich
nie upubliczniano zarówno na stronach internetowych Ministerstwa Åšrodowiska jak i GÅ‚ównego Inspektoratu Weterynarii. Ponadto na stronach GIW nie informowano o stwierdzonych przypadkach niewÅ‚aÅ›ciwego znakowania pasz zawierajÄ…cych GMO.
- Minister Åšrodowiska nie ogÅ‚osiÅ‚ w Dzienniku UrzÄ™dowym wykazu laboratoriów referencyjnych, a także innych laboratoriów wykonujÄ…cych zadania z zakresu kontroli GMO, z wyszczególnieniem zakresu badaÅ„ wykonywanych przez te laboratoria.
{mospagebreak}
Smutne konstatacje
Wiele spoÅ›ród stwierdzonych w wyniku kontroli nieprawidÅ‚owoÅ›ci byÅ‚o ze sobÄ…
Å›ciÅ›le powiÄ…zanych. GÅ‚ównÄ… przyczynÄ… utrudniajÄ…cÄ… prawidÅ‚owe postÄ™powanie
w sprawach GMO byÅ‚ jednak brak wÅ‚aÅ›ciwych regulacji prawnych. Prace nad tworzeniem nowych przepisów trwajÄ…ce już kilka lat, wedÅ‚ug szacunków Ministra Åšrodowiska nie zostanÄ… szybko zakoÅ„czone - projekt ustawy zostanie skierowany na posiedzenie Rady Ministrów w grudniu 2008 r., ale wdrożenie przepisów nowej ustawy wraz z rozporzÄ…dzeniami wykonawczymi zajmie ok. 2 lata, a wdrożenie systemu kontrolnego nastÄ…pi w ciÄ…gu nastÄ™pnych 2 lat po wejÅ›ciu w życie nowej ustawy o GMO.
Wobec takiej perspektywy, NIK uznała za konieczne podjęcie przez Ministra Środowiska doraźnych działań, do czasu ustanowienia nowych regulacji prawnych, w celu zapewnienia bezpieczeństwa biologicznego, w tym:
1. Koordynowania kontroli dotyczących uwolnionych do środowiska
i wprowadzonych do obrotu GMO.
2. OkreÅ›lenia i upowszechnienie zasad wspóÅ‚istnienia upraw GMO,
konwencjonalnych i ekologicznych.
3. Gromadzenia i szerokiego upowszechniania danych o występowaniu GMO
w środowisku i obrocie na terenie kraju, w tym prowadzenia ewidencji upraw
GMO.
4. Prowadzenia, w ramach nadzoru nad uwolnieniem GMO do środowiska,
badaÅ„ dotyczÄ…cych wpÅ‚ywu tych organizmów na Å›rodowisko i poszczególne
elementy biocenoz.
Glosa:
W kontrolowanym okresie funkcję Ministra Środowiska pełnili:
Jerzy Swatoń - od 11 czerwca 2004 r. do 25 kwietnia 2005 r.,
Marek Belka - Prezes Rady Ministrów - od 26 kwietnia 2005 r. do
24 maja 2005 r., który objÄ…Å‚ zastÄ™pstwo Ministra Åšrodowiska,
Tomasz Podgajniak - od 24 maja 2005 r. do 19 października 2005 r. oraz od
19 października 2005 r. do 31 października 2005 r., któremu Prezydent RP powierzyÅ‚
peÅ‚nienie obowiÄ…zków Ministra Åšrodowiska, do czasu powoÅ‚ania nowej Rady
Ministrów,
Jan Szyszko - od 31 października 2005 r. do 7 września 2007 r. i od
11 września 2007 r. do 16 listopada 2007 r.,
JarosÅ‚aw KaczyÅ„ski - Prezes Rady Ministrów, który w okresie od 7 wrzeÅ›nia 2007 r.
do 11 września 2007 r. objął zastępstwo Ministra Środowiska,
Maciej Nowicki - od 16 listopada 2007 r. do chwili obecnej.
Stanowisko GÅ‚ównego Lekarza Weterynarii sprawowali:
Krzysztof Jażdżewski - od 18 listopada 2004 r. do 16 października 2006 r.,
Ewa Lech - od 16. października 2006 r. do 7. listopada 2008 r.
oem software Odsłony: 3985