O gmo wiemy, że nie zawsze chcemy
W latach 1999-2008 przeprowadzono badania majÄ…ce na celu okreÅ›lenie stosunku spoÅ‚eczeÅ„stwa do żywnoÅ›ci zmodyfikowanej genetycznie. WykazaÅ‚y one, że wiÄ™kszość spoÅ‚eczeÅ„stwa sÅ‚yszaÅ‚a o GMO i wykorzystaniu biotechnologii, ale nadal wiele osób nie zabiera gÅ‚osu w tej sprawie. Ponadto na wysokim poziomie utrzymuje siÄ™ procent spoÅ‚eczeÅ„stwa, które odczuwa, że jest niewystarczajÄ…co poinformowane o zagadnieniu GMO. Okazuje siÄ™, że konsument zaznajomiony jest z samym terminem „żywność zmodyfikowana genetycznie", ale nie ma wiÄ™kszej wiedzy na jej temat oraz stosowanej nowej technologii do jej otrzymywania. Powodem jest brak rzetelnej informacji, adresowanej do szerokiego krÄ™gu odbiorców, ale także niezrozumienie tej rozpowszechnianej. Ponadto spoÅ‚eczeÅ„stwo nie darzy zaufaniem informacji przekazywanych w mediach, ze wzglÄ™du na przypuszczenie sponsorowania osób wypowiadajÄ…cych siÄ™ w tym zakresie przez wielkie koncerny, zainteresowane wyłącznie zyskiem.W latach 1999-2008 zmniejszyÅ‚a siÄ™ liczba osób popierajÄ…cych badania nad zastosowaniem biotechnologii i inżynierii genetycznej w produkcji żywnoÅ›ci, przy wzroÅ›cie liczby przeciwników takich badaÅ„. WzrosÅ‚y równoczeÅ›nie obawy spoÅ‚eczne zwiÄ…zane z badaniami nad żywnoÅ›ciÄ… GM, coraz wiÄ™cej osób argumentuje, że mogÄ… one wiÄ…zać siÄ™ z zagrożeniem zdrowia lub Å›rodowiska naturalnego. Takim samym tendencjom podlega opinia o badaniach nad zastosowaniem genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów w produkcji żywnoÅ›ci. W podanych latach poparcie spoÅ‚eczne dla takich badaÅ„ zdecydowanie zmalaÅ‚o, przy wzroÅ›cie liczby osób obawiajÄ…cych siÄ™ niekorzystnego wpÅ‚ywu prac na zdrowie i Å›rodowisko naturalne. W przypadku zastosowania metod hodowlanych opór spoÅ‚eczeÅ„stwa jest wiÄ™kszy niż sprzeciw w stosunku do badaÅ„ nad zastosowaniem biotechnologii i mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych w produkcji żywnoÅ›ci.
Na staÅ‚ym, wysokim, poziomie pozostaje liczba osób twierdzÄ…cych, że badania nad żywnoÅ›ciÄ… GM powinny być kontrolowane przez rzÄ…d i regulowane prawem.
Stosunek Polaków do biotechnologii zależy od jej zastosowania
Najbardziej pozytywnie odbierane jest wykorzystanie bakterii zmodyfikowanych genetycznie do oczyszczania Å›rodowiska. Popierane jest także wykorzystanie biotechnologii w farmacji - tworzeniu leków i szczepionek oraz hodowli genetycznie zmodyfikowanych zwierzÄ…t do badaÅ„ laboratoryjnych. Problem ksenotransplantacji dzieli spoÅ‚eczeÅ„stwo, taka sama jest liczba zwolenników jak i przeciwników.
NajwiÄ™kszy sprzeciw i obawy spoÅ‚eczne dotyczÄ… zastosowania wspóÅ‚czesnej biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci. W latach 1999-2008 spadÅ‚o poparcie dla zastosowania biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci. Zdecydowanie wzrosÅ‚a natomiast liczba osób domagajÄ…cych siÄ™ zakazania wykorzystania wspóÅ‚czesnej biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci. Istotne jest zaznaczenie, że dane za 2008 r. dotyczÄ… wprowadzenia zakazu dla GMO, nawet jeÅ›li spowoduje to wzrost cen żywnoÅ›ci. Pomimo, że niska cena jest dla wiÄ™kszoÅ›ci konsumentów gÅ‚ównym determinantem dokonania wyboru, to liczba osób domagajÄ…cych siÄ™ zakazu pozostaje na wysokim poziomie.
Wykształcenie w parze z odwagą
Z badań jakościowych wynika jednak, że osoby wykształcone wyrażają poparcie dla żywności GM. Można przypuszczać, że wykształcenie determinuje poziom akceptacji dla zastosowania nowoczesnych technologii.
Dla konsumentów samo sformuÅ‚owanie „genetycznie zmodyfikowane" ma negatywny wydźwiÄ™k, wzbudzajÄ…cy niepewność i obawy. Natomiast stosunek do wykorzystywania biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci jest caÅ‚kiem odmienny. Åšwiadczy to o lÄ™ku przed samym terminem. Fakt ten może być sugestiÄ… do zastanowienia siÄ™ nad stworzeniem innego, o neutralnym zabarwieniu, okreÅ›lenia dla żywnoÅ›ci zmodyfikowanej genetycznie.
Dla wyksztaÅ‚conej części spoÅ‚eczeÅ„stwa wykorzystanie biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci jest godne poparcia, ponieważ jest wynikiem postÄ™pu cywilizacyjnego i dynamicznego rozwoju nauki. Z jednej strony konsument wyraża obawy zwiÄ…zane z obecnoÅ›ciÄ… żywnoÅ›ci genetycznie zmodyfikowanej, a z drugiej - akceptuje wykorzystanie nowej technologii w tworzeniu takich produktów. Åšwiadczy to o poparciu spoÅ‚ecznym dla rozwoju krajowego przemysÅ‚u rolno-żywnoÅ›ciowego, wykorzystujÄ…cego najnowsze technologie. Wyrażana jest bowiem obawa o opóźnienie w rozwoju polskiej gospodarki, w porównaniu do innych krajów, wynikajÄ…cym z rezygnacji ze stosowania biotechnologii. Poparcie spoÅ‚eczne dla biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci stoi zatem w sprzecznoÅ›ci ze zdaniem elit politycznych, aby Polska byÅ‚a krajem wolnym od GMO. W tym przypadku twierdzenie, że politycy odzwierciedlajÄ… zdanie wyborców nie jest prawdziwe.
Znamienna jest w tym przypadku rozbieżność badaÅ„ jakoÅ›ciowych (realizowanych pogłębionÄ… technika "focus group) i badan iloÅ›ciowych (reprezentatywnych dla caÅ‚ego spoÅ‚eczeÅ„stwa) . Pojawia siÄ™ także trudny problem na podstawie jakich kryteriów politycy winni podejmować decyzje gospodarcze: czy na podstawie opinii wiÄ™kszoÅ›ci czy tez w oparciu o oceny ekspertów? Czy brak iloÅ›ciowego, masowego poparcia spoÅ‚ecznego dla biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci stoi zatem w sprzecznoÅ›ci czy tez jest zgodny ze zdaniem elit politycznych, aby Polska byÅ‚a krajem wolnym od GMO. W tym przypadku twierdzenie, że politycy odzwierciedlajÄ… zdanie wyborców zapewne nie jest prawdziwe, bowiem odzwierciedla powierzchowna warstwÄ™ stosunku spoÅ‚ecznego do tego zagadnienia, wynikajÄ…cÄ… z braku wiedzy i specyficznej powierzchownoÅ›ci badan opinii publicznych.
GMO pod państwowym nadzorem
WÅ›ród Polaków powszechna jest opinia o koniecznoÅ›ci regulowania prawem i objÄ™cia nadzorem paÅ„stwowym żywnoÅ›ci GM. SpoÅ‚eczeÅ„stwo jednak nie czuje siÄ™ bezpiecznie, skoro w latach 1999-2005 prawie poÅ‚owa Polaków uważaÅ‚a, że obecne przepisy prawne nie sÄ… wystarczajÄ…ce, by chronić ludzi przed ryzykiem zwiÄ…zanym z biotechnologiÄ…. Spada również zaufanie do Å›rodowiska naukowego biotechnologów - wiÄ™kszość spoÅ‚eczeÅ„stwa twierdzi, że niezależnie od stanu legislacji, naukowcy bÄ™dÄ… robili co zechcÄ…. Z badaÅ„ jakoÅ›ciowych wynika ponadto, że rozpowszechniony jest w spoÅ‚eczeÅ„stwie poglÄ…d o silnych zwiÄ…zkach naukowców z koncernami dziaÅ‚ajÄ…cymi na rynku rolno-żywnoÅ›ciowym. Fakt ten szczególnie podkreÅ›lany jest przez Å›rodowisko „zielonych". W rzeczywistoÅ›ci problemem jest caÅ‚kowity brak wspóÅ‚pracy pomiÄ™dzy naukÄ… a przemysÅ‚em, co skutkuje trudnoÅ›ciami w praktycznym wdrażaniu innowacyjnych rozwiÄ…zaÅ„ do przemysÅ‚u polskiego.
Konieczne znakowanie
Zdecydowana wiÄ™kszość polskich konsumentów domaga siÄ™ dodatkowego oznakowania produktów GM, a liczba osób tak twierdzÄ…cych utrzymuje siÄ™ na staÅ‚ym, wysokim poziomie. Ludzie wiedzÄ…, że dodatkowe znakowanie regulowane jest przepisami prawnymi i należy do obowiÄ…zków producenta. Åšwiadomość konsumentów odnoÅ›nie obowiÄ…zku znakowania produktów GM wzrosÅ‚a w latach 1999-2005, ale jednoczeÅ›nie zmalaÅ‚a liczba osób, które nie potrafiÄ… okreÅ›lić, czy oznakowanie jest prawnie wymagane. Wiedza o obowiÄ…zku znakowania produktów GM znajdujÄ…cych siÄ™ na póÅ‚kach sklepowych nie jest równoznaczna z przekonaniem, że produkty sÄ… faktycznie etykietowane.
Wydaje siÄ™, że dobrym pomysÅ‚em jest umieszczanie na produktach GM neutralnego znaku graficznego informujÄ…cego o zawartoÅ›ci surowców GM. Znak ten speÅ‚niaÅ‚by funkcjÄ™ informacyjnÄ… i zaznajamiajÄ…cÄ… z produktami GM, byÅ‚by bardziej widoczny niż zamieszczane maÅ‚ym drukiem informacje na etykietach. ZaskakujÄ…ce jest to, że pomimo nieczytania i niezwracania uwagi na informacje zamieszczane na etykietach, konsumenci domagajÄ… siÄ™ dodatkowego oznaczenia. Ważna wydaje siÄ™ sama Å›wiadomość możliwoÅ›ci wyboru i wpÅ‚ywu na to, co siÄ™ spożywa.
Wiedza ułomna
Konsumenci wiedzÄ…, że na rynku polskim dostÄ™pne sÄ… produkty otrzymane za pomocÄ… inżynierii genetycznej. WskazujÄ… prawidÅ‚owo przede wszystkim na stosowanie w przemyÅ›le spożywczym dodatków otrzymanych z roÅ›lin GM. Duża grupa Polaków błędnie sadzi, że na polskim rynku istnieje możliwość nabycia Å›wieżych owoców i warzyw GM - wiedza dotyczÄ…ca dostÄ™pnoÅ›ci produktów GM w Polsce pozostaje na podobnym poziomie od 1999 r.
Istnieje jednak przekonanie, że wprowadzenie kolejnych, nowych produktów jest nieuniknione. GMO jest wynikiem postÄ™pu i nowych rozwiÄ…zaÅ„ w produkcji żywnoÅ›ciowej. Można przypuszczać, że w przyszÅ‚oÅ›ci wzroÅ›nie akceptacja spoÅ‚eczna produktów GM ze wzglÄ™du na coraz powszechniejsze wykorzystywanie surowców GM. GMO bÄ™dzie zapewne wykorzystywane w coraz szerszym zakresie, dowodem na to jest wzrastajÄ…cy lawinowo areaÅ‚ uprawnych roÅ›lin GM w skali Å›wiatowej.
Akceptacja żywnoÅ›ci GM zależna jest od stopnia przetworzenia produktów. Im wyższy stopieÅ„ przetworzenia - tym wyższa skÅ‚onność do zakupu produktu GM. W przypadku produktów Å›wieżych, skÅ‚onność do zakupu jest bardzo niewielka. Åšwiadczy to o przekonaniu konsumenta, że domniemana szkodliwość produktu GM spada w trakcie obróbki żywnoÅ›ci, a jest najwiÄ™ksza w przypadku bezpoÅ›redniego spożywania produktu.
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na zakup produktu żywnościowego jest jednak cena. W przypadku gwałtownego wzrostu cen żywności konwencjonalnej, większość badanych skłaniałaby się do nabycia produktu GM, a zatem tańszego.
Lęki z niewiedzy
Postawa spoÅ‚eczna wobec produktów GM obecnych na póÅ‚kach sklepowych, wyrażajÄ…ca niepewność i niepokój, wynika z niewiedzy, jak sami badani przyznali. Jest to naturalna reakcja czÅ‚owieka na innowacje. Aby pokonać obawy, konieczna jest kampania informacyjna skierowana do przeciÄ™tnych konsumentów, w przystÄ™pnej formie, zrozumiaÅ‚ej dla każdego. Dobrym rozwiÄ…zaniem mogÅ‚yby być ulotki wydawane przez kompetentne i wiarygodne jednostki naukowe oraz programy telewizyjne. Charakter przekazywanych informacji powinien być neutralny, przedstawiajÄ…cy korzyÅ›ci i zagrożenia. Sposób informowania powinien uwzglÄ™dniać wyniki badaÅ„ naukowych, a nie potoczne poglÄ…dy i dogmaty. Przybliżenie spoÅ‚eczeÅ„stwu zagadnienia żywnoÅ›ci GM nie może być propagandÄ…, ani pro ani contra. Informacje powinny zachÄ™cić odbiorcÄ™ do przemyÅ›lenia tematu, ale nie podsuwać gotowych odpowiedzi.
PodsumowujÄ…c, można stwierdzić, że idea tworzenia genetycznie zmodyfikowanych organizmów jest przez spoÅ‚eczeÅ„stwo odbierana pozytywnie, jednak żywnoÅ›ciowe produkty GM sÄ… nadal zbyt innowacyjne, aby byÅ‚y w peÅ‚ni zaakceptowane przez konsumentów.
Eliza Krysiak, Tomasz Twardowski
oem software Odsłony: 4199