Wydawnictwo Trio wraz z Collegium Civitas i Muzeum Historii Polski wydało niezwykle interesującą książkę Andrzeja Wierzbickiego - Spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX wieku.
Autor we wstępie pisze, iż wydawało się ciekawe, by poczynając od Oświecenia (kiedy uznano, że podstawą sądów historycznych winny być przede wszystkim krytycznie opracowane materiały źródłowe), prześledzić stosunek historyków do tzw. charakterologii narodowej, owego swoistego typu typu refleksji nad przymiotami nie jednostek, lecz całych plemion, ludów, narodów.
Niezależnie od tego, czy charakterologię narodową należy zaliczyć do kategorii pokutujących w nauce mitów, czy może do rzędu białych plam, które będą rozpoznawalne dopiero w przyszłości, nie można nie dostrzegać, że sama w sobie stanowi ona fenomen godny uwagi nie tylko historyka nauki, ale i badacza procesów narodowotwórczych.
Od dawna historycy uchodzili za tych, których profesja nie tylko upoważnia, ale i obliguje do wypowiedzi na temat przejawiających się w toku dziejów charakterów, jakimi miały odznaczać się poszczególne narody, zwłaszcza ich własny naród. Autor zatem musiał dokonać niełatwego wyboru piśmiennictwa, biorąc pod uwagę także fakt, iż w Polsce istniały i istnieją dwie szkoły historyczne - krakowska i warszawska, różniące się zasadniczo w ocenie naszych relacji ze światem. W dodatku musiał też uwzględnić opinie pisarzy cudzoziemskich o Polakach.
Ale - jak pisze - bez względu na to, czy chwaliliśmy się, czy ganiliśmy, w większości przypadków przedmiotem ocen historyków był Polak „kontuszowy". Kontusz, uznany za nasz strój narodowy, symbolizował nie tylko polską formę, ale i treść, naszą duszę. Charakter narodowy Polaków kojarzony był najczęściej ze szlacheckością, a tę utożsamiał styl sarmacki - nie jest jednak jasne jaki on był. Rocha Kowalskiego czy Onufrego Zagłoby? Poczciwego tępaka z silnym ramieniem czy mistrza konceptu z tej samej szkoły co Pan Twardowski? I czy naród może posiadać cechy jednostek, świadczące o jego charakterze, czy duszy? Czy charakter narodowy to mit czy rzeczywistość? Jacy jesteśmy, my, Polacy?
O tym można dowiedzieć się z lektury skromnie graficznie wydanej (niemniej z przypisami i indeksem osób) książki znanego historyka, będącej znacznie zmienioną wersją pierwszego wydania „Sporów o polską duszę" z 1993 r. (tm)
Andrzej Wierzbicki, spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX wieku., Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 324, cena 42 zł.
oem software