Mołdawscy Csángó a Rusini karpaccy (1867 – 1947). Problemy rozwoju tożsamości zbiorowej w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku - to tytuł książki Agnieszki Barszczewskiej wydanej przez Wydawnictwo TRIO wspólnie z Collegium Civitas.
Książka jest interdyscyplinarnym, łączącym w sobie elementy historii, antropologii kultury oraz socjologii, studium porównawczym dwóch grup etnicznych Europy Środkowo-Wschodniej: Mołdawskich Csángó oraz Rusinów Karpackich.
Autorka próbuje w niej odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki umożliwiają małym grupom w fazie przednarodowej oprzeć się całkowitej asymilacji z narodami dominującymi, oraz - czy grupy te pod koniec objętego badaniami okresu można zaklasyfikować jako narody, czy jako grupy etniczne.
Można by rzec – pisze Agnieszka Barszczewska – że kształtowanie się narodów określanych mianem „współczesnych” czy „nowoczesnych” oraz współcześnie rozumianych państw narodowych w Europie Środkowo-Wschodniej przypada na drugą połowę XIX i początek XX wieku. Wówczas to, pod wpływem obejmującego literaturę, sztuki piękne czy muzykę romantyzmu, odkryte na nowo przez pisarzy i artystów kultury dzisiejszych Węgier, Rumunii, Ukrainy, Polski, Czech i Słowacji zaczęły rozkwitać oraz być zauważane nie tylko w świadomości członków kształtujących się narodów, ale także na arenie międzynarodowej./.../
Innymi słowy, oparte na ciągłości historycznej oraz elementach mitu i symbolu dziewiętnastowieczne „przebudzenie” wśród narodowości Europy Środkowo-Wschodniej zaowocowało powstaniem współcześnie istniejących narodów i państw narodowych.
Jednak nie wszystkie środkowo i wschodnioeuropejskie grupy etniczne czy wspólnoty kulturowe i wyznaniowe istnieją dziś jako suwerenne, zajmujące określone granicami niepodległe państwa. Niektóre z nich, mimo wyraźniej odrębności od narodów dominujących na zamieszkałym przez nie obszarze, albo nie zdołały zaistnieć jako suwerenne narody, albo w ogóle nie aspirowały do potwierdzenia własnej odrębności na płaszczyźnie politycznej./.../
Przykład mołdawskich Csángó i Rusinów karpackich wskazuje, że początkowo podobne pod wieloma względami społeczeństwa z różnych przyczyn mogą rozwinąć się w różnych kierunkach. W przypadku tych grup różnica ta widoczna jest także dziś – podczas gdy Rusini prezentują „quasi-narodową” formę tożsamości zbiorowej /.../, mołdawscy Csángó /.../ w dalszym ciągu jako grupa pozostają na poziomie tożsamości „przednarodowej” czy „lokalnej”.
Wśród Csángó zatem przemiany tożsamości przebiegały bardzo powoli, a w latach czterdziestych XX wieku ich zbiorowe samookreślenia miały wyłącznie charakter religijny. Jak pisze o książce Aron Petneki, kwestia Csángó znana jest właśnie ze względu na problemy, jakie napotykali w związku ze stosowaniem węgierskiego jako języka liturgicznego. Sprawa ta po dziś dzień ciąży na stosunkach węgiersko - watykańskich i węgiersko - rumuńskich.
Rusini natomiast - obecnie obywatele Ukrainy (na terenie Węgier żyje tylko ich garstka) - mieli aspiracje polityczne i wykazywali pewną aktywność w dziedzinie polityki, choć nie tak intensywną, żeby można ich było uznać za naród. Wpływ na ich świadomość i tożsamość narodową - poza sposobem ich traktowania (niemal zawsze przedmiotowo) – miała zmienność przynależności państwowej tego obszaru w XX wieku. (al)
Mołdawscy Csángó a Rusini karpaccy (1867 – 1947). Problemy rozwoju tożsamości zbiorowej w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, Agnieszka Barszczewska, Wydawnictwo TRIO i Collegium Civitas, Warszawa 2012, s. 390, cena 48 zł.