Najpierw był dokumentalny film Marii Dłużewskiej Seans z 2003 roku, nagrodzony na Polonijnym Festiwalu Multimedialnym w Częstochowie, później powstała książka Trzy dni zdjęciowe z Ireną Anders i Albinem Ossowskim, którą opublikowało ostatnio Wydawnictwo Trio przy współudziale Fundacji „Historia i Kultura”. Jest ona pełnym zapisem rozmowy z parą aktorów, przeprowadzonej w londyńskim mieszkaniu Ireny Anders na użytek filmu, zawiera również te fragmenty, które do niego nie weszły. Maria Dłużewska rejestrowała ich autentyczne spotkanie po 57 latach. Pretekstem było przypomnienie filmu Wielka droga (w reż. Michała Waszyńskiego), zrealizowanego niespełna rok po zakończeniu wojny przez Ośrodek Kultury i Prasy 2. Korpusu Polskiego we Włoszech.
Irena Anders i Albin Ossowski zagrali w nim główne role.
Film ten, nieznany w Polsce, pokazuje tragiczne przeżycia Polaków wywiezionych w czasie wojny na Syberię i do radzieckich łagrów, którzy z gen. Władysławem Andersem wydostali się w 1942 r. na Bliski Wschód, a stamtąd przeszli długą drogę do Włoch, walczyli m. in. o Monte Cassino. Autentyczne kroniki kręcone przez operatorów 2. Korpusu przeplatają się w nim z fragmentami inscenizowanymi w studiu.
Oglądając siebie w Wielkiej drodze po tylu latach, Irena Anders i Albin Ossowski wspominają realizację tego filmu, komentują różne sceny, a przy tym opowiadają własne wojenne dzieje. Ona, lwowianka, towarzyszyła od początku armii gen. Andersa, występując dla żołnierzy wraz z grupą polskich artystów. On, pochodzący z Pomorza, był w Warszawie w konspiracji, przeżył obóz Birkenau, aż wreszcie dotarł do Włoch, do 2. Korpusu Polskiego. Jako bohaterowie filmu przeszli wojenną drogę podobną do drogi wielu mieszkańców Kresów; istotna w tym obrazie nie była jednak fikcyjna fabuła, ale pokazanie najważniejszych momentów długiej drogi Polaków do zwycięstwa.
Książka Marii Dłużewskiej ma dużą wartość historyczną, jest zapisem relacji świadków wydarzeń, dokumentem ważnym dla polskich dziejów. Przynosi także cenny materiał o środowisku artystycznym skupionym wokół II Korpusu Polskiego – książkę wzbogaca kilkadziesiąt notek biograficznych osób wspomnianych w tekście. Irena Anders, z właściwym sobie poczuciem humoru, opowiada o swoich kolegach i ich losach, o koncertach dla żołnierzy, ówczesnym repertuarze i jego twórcach, przytacza barwne anegdoty.
Na uwagę zasługuje także oryginalna konstrukcja książki, przypominająca scenariusz filmu. Jej trzon stanowią wspomnienia Ireny Anders i Albina Ossowskiego, ale są również fotosy i cytaty z filmu Wielka droga, dotyczące tych fragmentów, do których odnoszą się bohaterowie, są wspaniałe kadry z filmu Seans z uchwyconą charakterystyczną gestykulacją i mimiką rozmawiających. W tej piętrowej konstrukcji mieszczą się także sceny ze współczesnego Londynu. Oczywiście, najlepiej czytanie książki połączyć z oglądaniem filmu Seans.(kh)
Trzy dni zdjęciowe z Ireną Anders i Albinem Ossowskim, Maria Dłużewska, Fundacja „Historia i Kultura” i Wydawnictwo Trio, Warszawa 2012, s 172