Wydawnictwo Eneteia wydało książkę Zagłada chorych psychicznie. Pamięć i historia pod redakcją naukową Tadeusza Nasierowskiego, Grażyny Herczyńskiej i Dariusza Macieja Myszki.
Książka jest zbiorem tekstów poświęconych zagładzie chorych psychicznie nie tylko w Polsce, ale i na terenach zajętych przez Niemców podczas II wojny światowej. Omówione są w niej także losy polskiego i niemieckiego personelu medycznego (Polska straciła połowę lekarzy, w tym połowę zatrudnionych w psychiatrii) oraz zagadnienia szersze, jak postrzeganie historii przez Niemców i Polaków, czy pamięć czasów wojny widziana oczami pisarzy i artystów.
W pierwszej części książki autorzy omówili aktualny stan wiedzy na temat zagłady chorych psychicznie. Wyznaczona przez nich perspektywa obejmuje również funkcjonowanie służby zdrowia w okresie wojny, oraz los polskiego i niemieckiego personelu medycznego. Historia łączy się z pamięcią. Kwestiom tym poświęcona została druga część książki, w której przedstawiono związki między pamięcią a historią z perspektywy niemieckiej i polskiej.
Literatura, film, teatr koncentrują się głównie na badaniu pamięci. Historia jest w nich nierzadko sprawą drugorzędną, czy wręcz nieobecną. W trzeciej części książki autorzy przedstawili obraz pamięci czasu wojny zapisany w języku kultury polskiej.
Ostatnią część książki stanowią prace autorów zajmujących się dziełami sztuki publicznej utrwalającymi w pamięci tragiczne wydarzenia w historii. Kanwą dla tych rozważań są plany postawienia w Warszawie centralnego pomnika upamiętniającego zagładę osób chorych psychicznie.
Zagłada chorych i niepełnosprawnych w Niemczech i na zajętych przez nie podczas II wojny światowej terenach pozostaje w w cieniu ogromnej liczby ofiar nazistowskiego terroru – pisze Friedrich Leidinger, jeden z autorów tekstów zamieszczonych w tej książce. Jednak w perspektywie historycznej uśmiercanie chorych psychicznie należało do najważniejszych instrumentów tego terroru./.../ nie da się już dokładnie określić liczby osób planowo zgładzonych przez niemieckich lekarzy z powodu ułomności lub choroby – były to setki tysięcy, w samej tylko Rzeszy Niemieckiej ich liczba wynosiła ponad 250 tys. Osób./.../ Akcja zagłady chorych psychicznie wzięła swój początek z niemieckiej psychiatrii, niemal wszyscy wiodący jej przedstawiciele byli w nią uwikłani. Po wojnie zaprzeczano temu, przemilczano i upiększano, niemal nikt nie poczuwał się do odpowiedzialności. Postfaszystowska psychiatria była moralnym, zawodowym i materialnym bankrutem.
Na terenach Polski eksterminacja pacjentów szpitali psychiatrycznych prowadzona była jesienią 1939 i wiosną 1940 i była centralnie sterowanym programem zagłady, przygotowanym jeszcze przed wybuchem wojny. W tym celu Niemcy powołali w kancelarii Rzeszy Komitet Eutanazji. Akcja "Eutanazja" (podobnie jak akcja "Inteligencja") otoczona była wielką tajemnicą – pisze Maria Wardzyńska. Przeprowadzono ją tak, aby nikt postronny nie zorientował się, że policja i Selbstschutz dokonują masowych egzekucji. /.../ Zwłoki rozstrzelanych grzebano w masowych mogiłach, które maskowano trawa i drzewami. Miejsca te były pilnie strzeżone. /.../
Los osób z zaburzeniami psychicznymi podczas II wojny światowej jak dotąd nie znalazł adekwatnego odzwierciedlenia w pamięci społecznej w Polsce. Chorzy psychicznie stanowili pierwszą grupę ofiar, która doświadczyła wszystkich, zastosowanych później przez nazistów, metod eksterminacji, w tym zabijania za pomocą gazu. Ich zagłada była wydarzeniem samoistnym, miała swe źródło w ideologii nazistowskiej, która przejęła modne wówczas idee eugeniczne i idee darwinizmu społecznego. Chorzy byli mordowani ze względu na swoją chorobę: zaburzenia psychiczne, ich przynależność etniczna nie miała znaczenia. Intencje sprawców, brutalność, przemysłowy charakter mordów oraz uniwersalność wydarzeń łączy zagładę osób chorych psychicznie z Holocaustem - pisze Tadeusz Nasierowski.
Uzupełnieniem tekstów są obszerne przypisy oraz liczne fotografie i indeks nazwisk.(al)
Zagłada chorych psychicznie. Pamięć i historia, red. Tadeusz Nasierowski, Grażyna Herczyńska, Dariusz Maciej Myszka, Wydawnictwo Eneteia, Warszawa 2012, s. 582, cena 79 zł (w księgarni internetowej – 59,25 zł)