Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy opublikował monografię Heleny Krasowskiej Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie.
Książka przedstawia całościowy obraz problemów językowych i tożsamościowych ludności polskiej zamieszkałej w obwodach zaporoskim oraz donieckim, będącym centrum przemysłowym Ukrainy. Skupiska polonijne na tych terenach nie były dotąd objęte badaniami naukowymi.
W pierwszych rozdziałach publikacji autorka przedstawia skomplikowaną historię i współczesność tego rejonu Ukrainy, bardzo zróżnicowanego pod względem etnicznym, omawia politykę narodowościową władz, status prawny mniejszości polskiej, zwłaszcza po 1990 roku, regulacje w dziedzinie oświaty, działalności kulturalnej i sytuację kościoła katolickiego. Podsumowując krótki zarys obecności Polaków na tych terenach, wymienia następujące etapy: dobrowolna migracja zarobkowa, zsyłki i deportacje, migracje lat sześćdziesiątych-osiemdziesiątych, wymuszone polityką władz sowieckich, polskie odrodzenie narodowe po 1991 roku.
Autorka przeprowadziła kwerendę archiwalną, która zaowocowała ważnymi dla tematu materiałami, dotyczącymi właśnie czasu, okoliczności i kierunków, z których Polacy przybywali na te tereny.
Polacy na południowo-wschodnich terenach Ukrainy – pisze Helena Krasowska – nie byli autochtonami, nie istniało tam zwarte polskie osadnictwo; nie można też mówić o dłuższej zasiedziałości Polaków. Po rewolucji 1917 roku ślady ludności polskiej na tych terenach celowo likwidowano. Brakowało polskich organizacji, a represje i deportacje zrodziły strach przed ujawnianiem polskiego pochodzenia; podobnie było z mniejszością niemiecką i żydowską. Odrodzenie mniejszości narodowych stało się możliwe po 1991 r. Polacy zaczęli zrzeszać się w organizacjach, podjęto też naukę języka polskiego. Niestety, ludzie starsi odchodzą wraz ze znajomością żywej polszczyzny kresowej.
Poznanie przeszłości środowisk polskich jest niezbędne dla zrozumienia złożonej problematyki językowej na tym obszarze. W swoim socjolingwistycznym studium Helena Krasowska omawia wyniki badań terenowych, które przyniosły bogaty materiał językowy. Są to ankiety, wywiady, dokumenty, a także zebrane dane o historii rodzin badanych osób i miejscach, skąd przybyli.
Sytuacja językowa Polaków na południowo-wschodniej Ukrainie jest bardzo skomplikowana, można mówić o ich wielojęzyczności. Funkcjonują tam rozmaite odmiany polszczyzny mówionej, „przywiezionej” z różnych terenów i różny jest stopień jej znajomości (język polski jest używany raczej w wyjątkowych sytuacjach); widoczny jest silny wpływ języków ukraińskiego i rosyjskiego.
W swojej pracy autorka omawia szczegółowo modele wielojęzyczności reprezentantów kilku kategorii wiekowych. Wielojęzyczność Polaków zależy od różnych czynników, głównie były to warunki historyczne i polityczne (przymusowe lub dobrowolne osiedlanie się na terenach wschodnich), polityka językowa państwa. Ważną rolę odegrała też specyfika demograficzna polskiej grupy, duża odległość od granic państwa polskiego i izolacja Polaków. To, jak również życie w znacznym rozproszeniu spowodowało, że stopień poczucia tożsamości narodowej Polaków na południowo-wschodniej Ukrainie jest niższy niż na przykład na Bukowinie Karpackiej, gdzie istnieje ciągłość tradycji, języka, kultury i pamięci.
Helena Krasowska zwraca uwagę, że współcześnie na Ukrainie Wschodniej rodzi się nowy rodzaj polskości – adaptowanej z Polski, przywiezionej w gotowej postaci, przeniesionej tu przez telewizję lub Internet. W stosunku do mniejszości polskiej tego regionu należy stosować nowe podejścia i metody nauczania języka polskiego, a także wypracować model uformowania przyszłego pokolenia Polaków z wyraźnie określonymi wyróżnikami świadomości narodowej. Polskość na terenach południowo-wschodniej Ukrainy – odradzająca się z reliktów lub ściślej mówiąc, tworzona, przenoszona z Polski – jest ważnym elementem regionalnego pejzażu, ale i wiedzy o Polakach poza terytorium Polski. Książka ta wpisuje się w kanon badań mniejszości polskiej na Ukrainie i poza granicami kraju.(kh)
Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie, Helena Krasowska, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 2012, s. 435