Wydawnictwo Trio i Collegium Civitas opublikowały książkę To oni są wszystkiemu winni… Język wrogości w polskim dyskursie publicznym, pod redakcją Xymeny Bukowskiej i Barbary Markowskiej.
W publikacji przedstawiono analizy języka wrogości w przekazach prasowych i telewizyjnych z lat 2006/2007. Był to szczególny moment w dziejach Polski po przemianach demokratycznych. W 2005 roku doszło do gwałtownego politycznego rozłamu w obozie postsolidarnościowym. Wtedy właśnie nastąpiła niezwykła brutalizacja języka przekazu publicznego, która okazała się zjawiskiem trwałym.
Jak pisze Xymena Bukowska we wstępie do książki, poznawczo i emocjonalnie nieobojętny stał się długofalowy rezonans (by nie rzec: rozstrój), jaki tamten polityczno- partyjny rozbrat wywołał w polskim dyskursie publicznym: narodziny i okrzepnięcie języka nacechowanego wrogimi emocjami i silną oceną moralną osadzoną w relacji „my – oni” – ustalenie się „języka wrogości” jako narzędzia komunikacji i uprawiania (demokratycznej?) polityki, używanego ostatecznie przez różnorodnych aktorów polskiego życia publicznego i politycznego w różnych konstelacjach.
Cechą charakterystyczną tego języka wrogości jest ukierunkowanie komunikatu na „inny” podmiot sfery publicznej i jest to komunikat konfrontacyjny, polaryzujący, prowadzący do dyskredytacji pewnych idei i równocześnie ich głosicieli, tych „innych”.
Niezwykle interesująca jest przeprowadzona w książce analiza nazw i etykiet, służących identyfikacji podmiotów antagonizmu w polskim dyskursie publicznym i świadczących o wielkiej inwencji językowej autorów. Zakodowane w nich dodatkowe znaczenia pogłębiają siłę stygmatyzacji i antagonizmy, a najbardziej wielowymiarową kategorię semantyczną stanowią odniesienia religijne i historyczno-kulturowe.
W aneksie do książki, na co warto zwrócić uwagę, zamieszczono alfabetyczną listę etykiet, spora część z nich przeszła już do historii, ale są znakomitym materiałem przypominającym styl i atmosferę dyskursu sprzed 6-7 lat.
Jeden z rozdziałów publikacji jest poświęcony „Regułom ekspresji emocjonalnej w relacji my-oni”, mechanizmom manipulowania emocjami, tworzącymi syndrom wrogości przypisywanej oponentom. Może to spowodować, iż antagonizm, zaciekła walka między politycznymi wrogami stanie się funkcjonującym w Polsce modelem demokracji, jeśli jeszcze nie jest – uważa autorka, Anna Lisiecka. W rezultacie trudno liczyć, by w polskim dyskursie publicznym doszło do wymiany argumentów i kompromisu.
Eksperci zwracają uwagę, że w wyniku brutalizacji języka polskich elit i wytworzenia efektu szeroko rozumianej wrogości, dążenie do totalnej destrukcji przeciwnika wydaje się dominującą i w gruncie rzeczy jedyną możliwą formą komunikowania się politycznych oponentów. Istotny jest używany ostry język, dobór słów, by opisując wrogów wzmacniać wrażenie zagrożenia z ich strony.
Pojawienie się języka wrogości w polskim dyskursie publicznym nie było tylko incydentem. Funkcjonuje on do dziś, często w znacznie jeszcze ostrzejszej formie. „Oni” są traktowani nie jak przeciwnicy, ale wrogowie, których trzeba zdyskwalifikować, a nawet wyeliminować z przestrzeni publicznej. Dokumentowanie i analiza przejawów języka wrogości w początkowej fazie skłania do głębszego zbadania problemu, do refleksji nad „jakością”, „dojrzałością” czy „specyfiką” polskiej demokracji, przeobrażeniami zachodzącymi w demokratycznym dyskursie.
W zamykającym książkę Podsumowaniu: ku diagnozie polskiej sfery publicznej Barbara Markowska pisze, że hasło „to oni są wszystkiemu winni” pozwala usprawiedliwić wszelkie nadużycia dyskursywne. Wszechobecność wrogości w dyskursie politycznym z dużym prawdopodobieństwem wskazuje jednocześnie na upolitycznienie sfery publicznej w Polsce oraz kryzys państwa i tożsamości narodowej, uważa autorka.
Na publikację składają się analizy języka wrogości w przekazach prasowych z przełomu lat 2006/2007 przeprowadzone przez zespół młodych badaczy z Collegium Civitas w ramach projektu współfinansowanego przez Fundację im. Stefana Batorego z „Programu dla tolerancji – przeciwdziałanie nietolerancji”. (kh)
To oni są wszystkiemu winni…Język wrogości w polskim dyskursie publicznym, red. Xymena Bukowska, Barbara Markowska, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2013, s.175.