Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego wydało książkę pod redakcją Rafała Borysławskiego, Alicji Bemben, Justyny Jajszczok i Jakuba Gajdy – Kryptohistorie. Ukryte i utajone narracje w historii.
Jest to zbiór 13 esejów naukowców z wielu dziedzin: historii, socjologii, filologii, kulturoznawstwa, teatrologii, prawa, poruszających tematy tajności, spisków i tajemnicy w historii.
Jak piszą redaktorzy tomu, od zarania ludzkiej tożsamości istniało przekonanie, że jedynie to, co sekretne, niejasne i hermetyczne jest istotnie cenne i daje dostęp do prawdy. Tego typu myślenie szczególnie uwidoczniło się u progu XXI wieku, po zamachu na WTC, dając impuls do mnożenia przekonań o spiskach, konspiracjach, sekretnych zmowach i układach. Popularność takiego myślenia pokazuje, iż jest ono znakiem rozpoznawczym współczesności.
Otwierający tom esej Tomasza Wiślicza – Niedohistorie, czyli dlaczego opowieści o przeszłości nie stają się historiami – wyjaśnia czytelnikowi wymagania historiografii naukowej i pokazuje, jak zmienia się ta dziedzina na przestrzeni dziejów, zwłaszcza w postmodernizmie.
Ostatnie dziesięciolecia XX wieku i początek wieku XXI to okres, w którym pracę historyka traktuje się bardziej jak literaturę niż naukę. Historia, jako nauka, nie jest więc poszukiwaniem prawdy, ale sposobem tworzenia przekonującego opowiadania, gdyż postmodernizm zanegował opozycję miedzy historią a literaturą, faktem a fikcją. Takie pojmowanie historii nie tylko podzieliło środowisko historyków, ale i spowodowało zanegowanie przekonania o możliwości obiektywnego badania przeszłości przez historyków.
Wzmocnieniem takiego przekonania była rewolucja informatyczna i informacyjna, rozwój Internetu, gdzie pojawiły się znacznie atrakcyjniejsze medialnie narracje historyczne niż uprawiane w ośrodkach naukowych. Wiele z nich nie spełnia kryteriów naukowości, niemniej ów oddolny nurt często alternatywnych historii pokazuje barwność dyskursu historycznego, rozszerzenie go o narracje będące w opozycji do dominujących oraz uwzględniające dzieje emancypujących się grup społecznych. Co ciekawe, historycy przyjęli za dopuszczalne istnienie wielu wersji historii, wynikających z odmienności interpretacji.
W książce czytelnik znajdzie więc m.in. rozprawy dotyczące kryptohistorii na temat śmierci Johna F. Kennedy’ego, króla Norwegii Olafa Tryggvasona, Kuby Rozpruwacza, Olofa Palmego, powojennych losów nazistów w Ameryce Południowej, miłości króla Sobieskiego i Marysieńki, odczytywania obrazów Jana Vermeera Van Delft, znalezisk archeologicznych, przesądów i uprzedzeń odnośnie pasożytów, czy teksty dotyczące kryptologii i szyfrowania. Wieloaspektowość ujęcia tego zagadnienia oraz aktualność wielu esejów czyni książkę niebywale atrakcyjną dla każdego czytelnika – nie tylko historyka uprawiającego naukę akademicką.(al.)
Kryptohistorie. Ukryte i utajone narracje w historii, red. Rafał Borysławski, Alicja Bemben, Justyna Jajszczok, Jakub Gajda, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, s. 190, cena 28 zł (+VAT)