Niedoceniony, choć porównywany z Conradem

Utworzono: środa, 29 marzec 2017 Barbara Janiszewska Drukuj E-mail

na szali losu autobiografia Jerzy Michał Pietrkiewicz, bo o nim ta notka, jest autorem autobiografii „Na szali losu”.

Nie jest to klasyczna autobiografia, w której znajdziemy pełne kalendarium życia autora. Napisana po angielsku, wydana w roku 1993, „In the scales of fate” w polskim przekładzie została przygotowana w Wydawnictwie Iskry, prawie po ćwierćwieczu. Nietypową historię swojego życia Pietrkiewicz zakończył w 1953 roku, kiedy wydał pierwszą angielską powieść „The Knotted Cord” („Sznur z węzłami”).

Autor świadomie podjął trud opisania siebie jedynie przez pryzmat emocjonalnie istotnych wspomnień i doświadczeń, wrażeń i przemyśleń. „Chcę, żeby to była autobiografia szczególnego rodzaju, ponieważ pragnę raczej pokazać pewne wzory, w jakie układają się wydarzenia z życia jednostki, niż iść za chronologicznym tokiem powieści”. Opowieść o życiu przeplatał fragmentami swojej twórczości.

Przyszły poeta, prozaik, dramaturg, tłumacz i historyk literatury urodził się w 1916 roku w biednej rodzinie chłopskiej niedaleko Torunia. Jako dziecko stracił rodziców, ale na przekór własnej sytuacji podjął studia w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie. W książce opowiada o dzieciństwie w ogarniętej wojną Polsce (od 1920 roku), młodzieńczej współpracy z pismami literackimi w Warszawie, tułaczce wojennej, emigracji i karierze akademickiej w Wielkiej Brytanii.
Szczegółowo opisał dążenia do odnalezienia swojego miejsca w nowej ojczyźnie. Do końca życia mieszkał głównie w Londynie (od 1961 roku), choć długie miesiące spędzał w domu niedaleko Grenady w południowej Hiszpanii.
Zmarł w 2007 roku. Polskę – po raz pierwszy od września 1939 roku - odwiedził w roku 1963. Rok później został profesorem nadzwyczajnym University of London.

Przepustką Jerzego Pietrkiewicza do świata literatury stał się poemat „Prowincja”, wydany w 1936 roku. Pierwszy tom poezji na emigracji („Znaki na niebie”) opublikował w Londynie w roku 1940. Był autorem cenionych „Antologii liryki angielskiej (1300-1950)” i antologii „Five centuries of Polish Poetry 1450 – 1950”, którą napisał wspólnie z J.B. Salingerem.
Tłumaczył poezję Cypriana Kamila Norwida, Juliusza Słowackiego, a także Karola Wojtyły. W 1980 roku wydano w Polsce jego wiersze („Kula magiczna”). Pisywał pod pseudonimem w paryskiej „Kulturze”. Polscy czytelnicy mogli poznać „Poezje wybrane” (1986) i przetłumaczony rok później tom studiów i rozpraw „Literatura polska w perspektywie europejskiej”. Niedoceniany i szerzej nieznany w Polsce Jerzy Michał Pietrkiewicz przez znawców był porównywany z Josephem Conradem.

Czytając autobiografię Jerzego Pietrkiewicza, trzeba pamiętać o powiedzeniu autora: „Pamięć zostawiona sama sobie tylko coś bazgrze bez sensu”. Dlatego zamiast uporządkowanego kalendarium życia, znajdujemy w książce coś zgoła innego – szereg niezwykle plastycznych obrazów, które wysnuwają się z pamięci autora, nierzadko z pominięciem chronologii, często pozbawione istotnych szczegółów. Postaci występują bez imion, miasta bez ulic, a grupy poetyckie bez nazw i tytułów. Można odnieść wrażenie, że kolejne wspomnienia przesuwają się przed naszymi oczami w jakimś zamglonym korowodzie.
Pomiędzy wspomnienia z przeszłości Pietrkiewicz wplata refleksje i uwagi dotyczące religii i wiary, rozważania nad ludzkim funkcjonowaniem w czasie i uzależnieniem od przeszłości, nad niemożnością wydobycia się z pewnych więzów. Opisy miejsc, przedmiotów, zapisy wrażeń, sylwetki przypadkowo spotkanych osób i wiernych przyjaciół, uwagi o polityce i charakterze narodowym Brytyjczyków, analizy świadomości chłopskiej i smaczki obyczajowe. Wszystko to, co autor uznaje za ważne i istotne, splata się w swoisty autoportret, utkany z wielu wątków i nitek.

W epilogu, napisanym rok przed wydaniem autobiografii, Pietrkiewicz wyjaśnił dlaczego skończył opowieść na roku 1953. Wtedy zdecydował - skoro czytelnicy i krytycy nie zignorowali „The Knotted Cord” - że będzie dalej pisał w języku angielskim. „ Stałem się Europejczykiem, lojalnym z urodzenia i z adopcji wobec dwóch regionów - jednego na północy, na ziemi dobrzyńskiej, drugiego na południu, w Andaluzji”. Dlatego to fascynująca lektura.
Barbara Janiszewska

Na szali losu. Autobiografia , Jerzy Pietrkiewicz , Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2016, wyd. I, s. 241, cena 34,90 zł

Odsłony: 1318

Nowe wydanie

Niedoceniony, choć porównywany z Conradem