Katarzyna Górniak, socjolożka zajmująca się badaniem ubóstwa, wykluczenia społecznego i nierówności społecznych poświęciła swoją książkę zatytułowaną (Nie)moc pomocy tej kategorii dobroczynności, która stanowi odpowiedź na mechanizm wykluczenia społecznego.
Analizuje w niej działania organizacji społecznych na rzecz osób doświadczonych wykluczeniem społecznym. A także to, jak te organizacje przystosowują się do współczesnych wyzwań, jaką ofertę pomocy i wsparcia przygotowują.
Katarzyna Górniak zadaje pytanie o kształt współczesnej dobroczynności realizowanej w Polsce i wyrażanej poprzez działania organizacji pozarządowych.
Świadectwa postępującej pauperyzacji, pogłębiających się nierówności i konsekwencje wykluczenia są dobrze widoczne na co dzień – trudno jest nie zauważać osób bezdomnych, żebrzących, przeszukujących śmietniki w poszukiwaniu jedzenia , kolejek po zasiłki przy ośrodkach pomocy społecznej i po posiłki w darmowych jadłodajniach. W czasach PRL-u te negatywne zjawiska społeczne były skutecznie ukrywane i niwelowane, nie były elementami opisu świata społecznego.
W pierwszym okresie transformacji po 1989 roku były przyjmowane przez Polaków z niedowierzaniem i dużą rezerwą. Wpłynęły jednak na zmianę obowiązującego układu społecznego, stały się zjawiskami na trwałe istniejącymi w świadomości społecznej.
Lawinowy wysyp publikacji, raportów z badań, pozwala na lepsze poznanie nowych zjawisk polskiej rzeczywistości społecznej. Interesują one coraz bardziej badaczy. Tylko wśród niektórych, według autorki „można zauważyć ciekawość poznawczą i fascynację zjawiskiem biedy, jako czymś zupełnie nowym i odrębnym, a niekiedy wręcz egzotycznym” . Naukowcy ci badają zjawisko niczym antropolodzy nieodkryte plemiona.
Historycznie znane pojęcia „dobroczynność” czy „filantropia” brzmią dziś nieco staroświecko, ale autorka próbuje je zdefiniować nowocześniej. W książce opisuje kategorię dobroczynności jako odpowiedź na mechanizm wykluczenia społecznego. Pyta w niej o kształt współczesnej dobroczynności realizowanej w Polsce głównie przez organizacje pozarządowe. Pyta o systemy pomocy, jakie te organizacje tworzą, jak reagują na problematykę wykluczenia, jak definiują osoby, które są adresatami ich działań.
Książkę można potraktować jako „specyficzny” raport z badań nowych zjawisk społecznych, uporządkowany pod względem historycznym i pojęciowym. Autorka definiując dobroczynność i filantropię, dodaje jeszcze charytatywność, czyli cnotę o charakterze religijnym (miłosierdzie, wspaniałomyślność, litość wobec osób potrzebujących, głównie biednych lub marginalizowanych). Wszystkie te trzy pojęcia przenikają się wzajemnie, ale oznaczają jedno: dotyczą bezinteresownych działań na rzecz osób potrzebujących wsparcia lub pomocy.
Celem autorki było ukazanie spojrzenia na dobroczynność instytucjonalną jako system, którego funkcjonowanie uwarunkowane jest określonymi mechanizmami i procesami społecznymi. Rozważania są nie tylko teoretyczne, autorka przeprowadziła również badania terenowe zjawisk w Polsce. Czy zatem jest to pomoc – czy „(Nie)moc pomocy”? Przeczytajmy.
Barbara Janiszewska
(Nie)moc pomocy. O niektórych formach współczesnej dobroczynności, Katarzyna Górniak, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, wyd. I, stron 247