Bardzo rzadko sięgając po książkę naukową spodziewam się fascynującej lektury. Taka jest książka Daniela Everetta „Język. Narzędzie kultury” wydana przez Wydawnictwo Copernicus Center Press.
To język pozwala nam poruszać się po świecie. Dlatego jednym z wniosków wynikających z badań Everetta jest stwierdzenie, że „gdy jakiś język jest zagrożony wymarciem, zagrożeni jesteśmy my wszyscy – różnorodność języków wyznacza granicę ludzkiego doświadczenia”.
Autor zastanawia się, w jaki sposób wartości, którym hołdujemy jako członkowie ludzkich społeczeństw, kształtują sposób, w jaki się komunikujemy.
Wszystko zaczęło się od wielu lat badań amazońskiego plemienia Pirahã i jego języka. Everett, amerykański lingwista, opublikował kilkanaście książek na temat teorii lingwistycznych, życia w Amazonii i zagrożonych języków amazońskich Indian. W książce niemal „czujemy” ogromną pasję i podziw autora dotyczący zróżnicowania ludzkości.
Everett nie akceptuje przekonania, że język jest zakodowany w naszych genach i że istnieje w każdym z nas jako wrodzony i instynktowny byt. Kontestuje ten pogląd dowodząc, ze język to narzędzie wynalezione przez człowieka. Można je stworzyć na nowo lub „dać mu popaść w zapomnienie”.
Przywołuje mity greckie (o pochodzeniu ognia) i hebrajskie po to, aby stwierdzić, że w mitach Hebrajczyków przebija świadomość faktu, że moc języka jest większa niż moc ognia. „Bóg Hebrajczyków czuje się zagrożony nie tym, że ludzie posługują się ogniem, lecz tym, że potrafią ze sobą rozmawiać”. I to właśnie z tej świadomości potęgi języka wyrasta hebrajski mit o wieży Babel. „Boga nie niepokoi technologia, która pozwoliła wznieść tę konstrukcję… Jego gniew budzi natomiast ludzka zdolność współpracy, która zagraża jego władzy – a współpraca ta jest możliwa dzięki komunikacji werbalnej”.
Daniel Everett zachęca do lektury tak: „Niniejsza książka traktuje o rozwoju tego fantastycznego narzędzia naszych mózgów i wspólnot, „ognia poznawczego”, który rozświetla mrok między ludźmi dużo skuteczniej niż jakikolwiek płomień”. Język jest również najbardziej wyrazistym przejawem naszych możliwości poznawczych.
Autor książki „Język. Narzędzie kultury” próbuje odpowiedzieć w niej na kilka podstawowych pytań: Jak powstał język? Jak to się dzieje, że przyswaja go każdy człowiek? Skąd wzięło się tyle podobieństw między językami, skoro każdy z nich powstał na potrzeby innej kultury? Objaśniając naturę języka jako zjawiska kształtowanego przez społeczeństwo proponuje nam nowy sposób widzenia tego jak myślimy i kim jesteśmy.
Barbara Janiszewska
Język. Narzędzie kultury, Daniel L. Everett, Wydawnictwo Copernicus Center Press, Kraków 2018, wyd. I, s. 460, cena 59,90 zł
.