Peter Godfrey-Smith jest autorem niezwykle ciekawej książki Inne umysły, traktującej o ewolucji układu nerwowego u zwierząt i początkach świadomości na przykładzie ośmiornic. Tłumaczem książki jest Mikołaj Adamiec-Siemiątkowski, a wydawcą - Copernicus Center Press.
Mateusz Hohol we wstępie do książki podkreśla, iż choć o mózgach i umysłach kręgowców wiemy całkiem sporo, to umysły bezkręgowców są wciąż dla nas terra incognita. A przecież to wyjątkowo liczna grupa organizmów – liczba opisanych gatunków przekracza milion. Wśród nich są m.in. mięczaki (Molusca), a jedną z gromad w tym typie – głowonogi (Cephalopoda), które zainteresowały Godfreya-Smitha – profesora filozofii oraz … wytrawnego nurka. Szczególne miejsce w jego obserwacjach i badaniach zajęły ośmiornice, którym też poświęcił tę książkę.
Ośmiornice to zwierzęta, o których inteligencji naukowcy wiedzieli od dawna, jednak wiedzę o ich zdolnościach poznawczych wciąż mają skromną. Wiemy, że są ciekawskie, mają zdolność uczenia się, odróżniania kształtów i rozpoznawania ludzi. Potrafią odkręcić słoik, pluć w żarówkę, by zgasić światło, znaleźć wyjście z labiryntu i brawurowo uciec z niewoli. W zdolności do kamuflażu nie mają sobie równych - w ciągu niespełna sekundy mogą upodobnić się do koralowca, kępki wodorostów czy piaszczystego morskiego dna.
Zatem jak to możliwe, że stworzenia obdarzone takimi zdolnościami wyewoluowały setki milionów lat temu w linii tak radykalnie różnej od naszej? – zastanawia się autor.
„Głowonogi są wyspą umysłowej złożoności w morzu bezkręgowców. Ponieważ nasz wspólny przodek był tak prosty i tak odległy, głowonogi są zupełnie niezależnym od nas eksperymentem w ewolucji dużych mózgów i skomplikowanych zachowań. Jeśli potrafimy nawiązać z nim kontakt i odnaleźć w nich świadome istoty, to nie ze względu na wspólną historię, nie ze względu na pokrewieństwo, ale dlatego, że ewolucja stworzyła umysł dwa razy. Prawdopodobnie nigdy nie będziemy bliżej spotkania z inteligentnym obcym./…/ Ośmiornica jest przejawem czegoś, co istniało wcześniej – jest odległą krewną, która pochodzi z innej linii i dlatego ma do opowiedzenia inną historię”.
Książka jest napisana tak przystępnie, że czyta się ją jak powieść, choć badania ewolucyjne wymagają wiedzy z różnych dziedzin nauki. Oczywiście, najbardziej fascynujące są opowieści badacza dotyczące jego spotkań „oko w oko” z inteligentnymi ośmiornicami i mątwami w ich miejscu zamieszkania. Dzieło ubarwiają fotografie – czarno-białe i kolorowe a także liczne przypisy. (al.)
Inne umysły. Ośmiornice i prapoczątki świadomości, Peter Godfrey-Smith, Copernicus Center Press, Kraków 2018, wyd. I, s.272, cena 49,90 (w tym VAT). Książka dostępna także jako e-book.