Nowe Oświecenie to tytuł książki Stevena Pinkera, amerykańskiego kognitywisty z Uniwersytetu Harvarda, popularyzatora różnych dyscyplin naukowych. Książkę w tłumaczeniu Tomasza Bieronia wydało Wydawnictwo Zysk i s-ka.
Autor książki idzie w niej pod prąd dominującej narracji o świecie, narracji pesymistycznej, sceptycznej wobec postępu. Przeciwstawia jej inne rozumienie świata – mało popularne, bo optymistyczne, wywodzące się z ideałów Oświecenia: rozumu, nauki, humanizmu i postępu. W dodatku niedowiarkom udowadnia jego prawdziwość na liczbach.
Dziś bardziej niż kiedykolwiek – pisze – ideały Oświecenia wymagają zaangażowanej obrony, gdyż zapominamy, że to dzięki ludzkiemu rozumowi noworodki przeżywają ponad 80 lat, liczba głodujących na świecie ciągle się zmniejsza, leki ratują życie i w każdym miejscu na świecie możemy korzystać globalnej wiedzy i kultury.
Oczywiście, trzeba też widzieć i drugą, ciemniejszą stronę świata – istniejące nadal wojny, biedę, choroby, brak oświaty, ale to są problemy, jakie można rozwiązać tylko dzięki ideałom Oświecenia. To, że nie odnieśliśmy w tych sprawach pełnego sukcesu wynika z faktu, iż ideały Oświecenia muszą się ciągle zmagać ze słabościami ludzkiej natury: lojalnością wobec własnego plemienia, uległością wobec władzy, myśleniem magicznym, zrzucaniem winy za nieszczęścia na złoczyńców. Są to jednak przeszkody, które stopniowo – i tylko dzięki rozumowi – możemy pokonać.
Ta książka – pisze autor – jest próbą sformułowania na nowo ideałów Oświecenia za pomocą języka i pojęć XXI wieku. Dla Kanta bowiem Oświecenie było wyjściem człowieka z zawinionej przez niego niedojrzałości, gnuśności i tchórzliwości, z jaką poddaje się on dogmatom i formułom zwierzchności religijnej lub politycznej. W XXI wieku można to przetłumaczyć tak, iż jeśli odważymy się rozumieć, postęp będzie możliwy na wszystkich polach: naukowym, politycznym i moralnym – jak to sformułował fizyk David Deutsch.
Książka Pinkera – poza wielkim walorem rzadko przytaczanych naukowych dowodów, niepodważalnych danych – imponuje erudycją autora, który omawia wszechstronnie wiele zagadnień społecznych: nierówności, bezpieczeństwo, środowisko, zdrowie, wyżywienie, bogactwo, równość praw, dostęp do wiedzy, jakość życia, demokrację, terroryzm, pokój, a nawet szczęście. Nie zapomina jednak o zagrożeniach egzystencjalnych i przyszłości postępu.
Pamięć ludzka jest zawodna i nie pamiętamy, lub nie chcemy pamiętać jak żyliśmy 50 lat temu i dzięki czemu tak wiele się zmieniło. Autor przypomina nam z jakiego punktu wyszliśmy w nowoczesność, jakie były przeszkody na drodze i jakie są uwarunkowania postępu dziś. A pisze to znakomitym językiem, nie stroniąc od anegdot, ciekawostek z różnych dziedzin, uwiarygodnia wywód wykresami, co sprawia, iż poważne sprawy, o jakich pisze, stają się przystępne dla każdego: zarówno optymisty, jak i pesymisty. Z tym, że dla pesymisty może ona być bodźcem do pogodniejszego widzenia świata.(al.)
Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, Steven Pinker, Wydawnictwo Zysk i s-ka, wyd. I, Poznań 2018, s. 659, cena 49,90 zł