Wydawnictwo Akademickie Sedno wydało znakomitą książkę Tito słoweńskiego historyka Joža Pirjeveca będącą obszerną, niezwykle wnikliwą i drobiazgowo udokumentowaną biografią Josipa Broza Tity (1892-1980) w tłumaczeniu Joanny Pomorskiej i Joanny Sławińskiej.
Jak podaje wydawca, jest to najobszerniejsza jak dotąd biografia legendarnego przywódcy (marszałka i prezydenta) Jugosławii, którego sława otaczała już w okresie, kiedy kierował jugosłowiańską partyzantką komunistyczną w czasie wojny, przyczyniając się do wyzwolenia kraju bez znaczącego wsparcia Armii Czerwonej.
Autor opowiada w niej o niezwyklej karierze Tity wywodzącego się z rodziny chłopskiej, uzdolnionego i szaleńczo odważnego, o niezłomnej postawie moralnej i twardych przekonaniach politycznych. Losy Josipa Broza Tity – także związane z życiem prywatnym - autor przedstawia na tle wydarzeń w ówczesnej Europie i świecie, a jest to czas gęsty od zdarzeń, walk ideologicznych, w których Tito odgrywa niepoślednią rolę.
W Polsce marszałek Tito – bo tak go często tytułowano – cieszył się wielką sympatią i estymą, choć propaganda stalinowska przedstawiała go jako „psa łańcuchowego imperializmu”. Szacunek, jakim go Polacy darzyli wynikał nie tylko z charyzmy, jaką posiadał, ale i z jego umiejętności zbudowania w bloku państw socjalistycznych państwa o dużej niezależności politycznej i gospodarczej od ZSRR, jakim była pod jego rządami Jugosławia.
Był to jedyny przywódca, który miał odwagę przeciwstawić się Stalinowi i który swoje państwo widział jako socjalistyczne, ale idące własną drogą (w Polsce tzw. trzecią drogę do socjalizmu, czyli próby niezależności od Moskwy próbował wprowadzić Władysław Gomułka, co udało się tylko częściowo).
Była to wówczas niebezpieczna dla przywódców państw socjalistycznych gra. Mogła się skończyć zamachem na życie, jak w przypadku Tity (udaremniono ich ponad 20), co dokumentuje jego korespondencja do Stalina, którą przytacza Adam Michnik, autor wstępu do książki.
Tito pisał: „Towarzyszu Stalinie, przestańcie wysyłać zamachowców w celu zamordowania mnie. Złapaliśmy już pięciu, jednego z bombą, drugiego z karabinem. Jeśli to się nie skończy, wyślę do Moskwy swojego człowieka i nie będzie już potrzeby wysyłania kolejnych”.
Na taki list do Stalina mógł się zdobyć tylko człowiek o wyjątkowej odwadze i charakterze. Toteż marszałek Tito był bohaterem dla wszystkich nacji tworzących Jugosławię. Nie tylko z powodu stworzenia państwa, w którym na tle innych demoludów żyło się znacznie lepiej. Nie tylko z powodu wygaszenia waśni, jakie toczyły narody tworzące to państwo (zawsze sprzeciwiał się nacjonalizmowi). I nie tylko dlatego, że Jugosławia za jego długich rządów (35 lat) zaczęła odgrywać znaczącą rolę w polityce międzynarodowej, przewodzić państwom niezaangażowanym (nazwano go „orędownikiem biednych tego świata”).
Na kult Tity największy wpływ miał jego talent polityczny, na który złożyło się głębokie rozumienie procesów historycznych, politycznych i społecznych (przewidział rozpad Jugosławii), tolerancja, talent do kompromisu i umiejętność łączenia ludzi, oraz tak ceniona na Bałkanach afirmacja życia.
Wspaniała to książka, znakomicie napisana, z ogromną bibliografią i przypisami, ilustracjami, przejrzysta edytorsko. Lektura będąca refleksją nad wiekiem XX, jego okrucieństwem i szaleństwami, ale i przemijaniem -systemów społeczno-politycznych, upadkiem państw – i to na oczach jednego pokolenia. (al.)
Tito, Jože Pirjevec, Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa 2018, s.847, cena 60 zł (w tym VAT)