Jedwabne szlaki z podtytułem Nowa historia świata to książka historyka mediewisty Petera Frankopana, którą wydało wydawnictwo WAB z Grupy Wydawniczej Foksal. Tłumaczami książki są Piotr Tarczyński i Szymon Żuchowski.
Dla współczesnego człowieka, zwłaszcza Europejczyka – historia cywilizacji zaczyna się i kończy w Europie i to nawet nie całej, ale tej części, która jest położona wokół Morza Śródziemnego. Co bardziej światli dodadzą do tego obszaru Bliski Wschód z uwagi na rolę Mezopotamii i starożytnego Egiptu i miejsca narodzin trzech wielkich religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Ale już mało kto wie, że przez prawie trzy tysiące lat to właśnie tam było centrum starożytnego świata.
Współcześnie przyjmujemy też za pewnik starożytność, rangę i znaczenie, innowacyjność wielkich miast europejskich, a nawet – o zgrozo – młodych miast amerykańskich. Kto słyszał bowiem o takich metropoliach jak Harappa i Mohandżo Daro w dolinie Indusu, które uchodziły za cud starożytnego świata, a których systemy kanalizacyjne wyprzedziły o tysiące lat miasta Europy? Kto wie o mieście Merw, nazwanym przez podróżnika z X wieku al-Muqaddasi „matką świata”, czy mieście Rej (dziś dzielnica Teheranu) – uznanym za „świata narzeczoną”?
Oględnie uczymy się o Babilonie, ale już nie o Niniwie, Uruku czy Akadzie, choć te wielkie ośrodki cywilizacji znane były ze wspaniałej architektury. Nie wiemy tym samym, że ten świat – dzisiaj postrzegany jako rejon niestabilności, wojen i biedy – był kiedyś miejscem kwitnącej kultury, narodzin i rozprzestrzeniania się nowych idei. Sprzyjały temu sieci budowanych – nie tylko do celów wojennych czy handlowych – nowych dróg. Jedwabne szlaki – jak nazwał je w XIX wieku niemiecki geolog Ferdinand von Richthofen – były wówczas ośrodkowym układem nerwowym świata – pisze autor książki.
Kiedy zatem Wschód stracił swoje znaczenie, ustępując Europie? Jego marginalizacja rozpoczęła się w XV w., od czasów pionierskich wypraw Krzysztofa Kolumba i Vasco da Gamy i ustanowienia przez nich nowych szlaków, wiodących ku nowym, obiecującym bogactwa ziemiom.
Ten okres dzisiaj przyjmuje się za początek pierwszej globalizacji, która Europie przyniosła wielkie bogactwa i ogromny wzrost znaczenia. To w Europie nagle zaczęły powstawać europejskie jedwabne szlaki umożliwiające wymianę dóbr i idei, to tutaj na kilka wieków przeniósł się ze środka Azji punkt ciężkości świata, który na naszych oczach wraca na swoje pierwotne miejsce, z czym Europejczykom trudno się pogodzić.
Ale nic nie trwa wiecznie – historia domyka koło, a tę okrężną drogę zmian, rozwoju, ale i regresu, sukcesów i klęsk autor pokazuje używając metaforycznie szlaków: religii, rewolucji, zgody, niewolników, złota, srebra, zboża, śmierci, wojny. Czytelnik ma więc możliwość zapoznać się z historią świata napisaną według innego klucza niż podręcznikowy, pozwalającego inaczej spojrzeć na globalne procesy cywilizacyjne i zrozumieć współczesne zjawiska. To książka ucząca nie tylko pokory wobec osiągnięć teraźniejszości, ale i dystansu do współczesnych problemów, które wydają nam się nie do pokonania. (al.)
Jedwabne szlaki. Nowa historia świata, Peter Frankopan, Wydawnictwo WAB z Grupy Wydawniczej Foksal, wyd. I, Warszawa, 2018, s. 703, cena 69,99 zł. Książka dostępna również jako e-book.