Polityka wschodnia Polski – między fatalizmem geopolitycznym a klątwą niemocy to tytuł książki pod redakcją Stanisława Bielenia wydanej przez Akademię Humanistyczną w Pułtusku oraz Oficynę Wydawniczą ASPRA-JR.
Obchody 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę skłoniły grupę naukowców skupionych wokół Międzyinstytutowej Pracowni Badań nad Rosją i Państwami Poradzieckimi na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego do podjęcia analizy zagranicznej polityki Polski na kierunku wschodnim.
Jej owocem były nie tylko naukowe konferencje, ale i omawiana książka, w której zebrano teksty 15 autorów odnoszących się do różnych aspektów polityki Polski wobec Litwy, Białorusi, Ukrainy, a nade wszystko – Rosji.
Jak pisze prof. Stanisław Bieleń we wstępie, w polskiej polityce wschodniej dominuje emocjonalność i afektywność, a co gorsza – także irracjonalizm, czyli działanie na własną szkodę. Polska polityka wschodnia w ostatnich 30 latach stanowiła z jednej strony zespół mniej lub bardziej spójnych przedsięwzięć, które świadczyły o zaangażowaniu i determinacji rządzących na rzecz nowego ułożenia stosunków z Litwą, Białorusią, Ukrainą oraz Rosją, ale obecnie pożądany byłby bilans wzajemnych dokonań i zaniechań, co oznacza być może otwarcie nowej perspektywy traktatowej.
Po zmianie ustroju w Polsce, naszą politykę wschodnią determinowały („odgrzebane” sprzed wojny) idee misjonizmu i prometeizmu, u źródeł których leży przekonanie o wyższości Zachodu nad Wschodem oraz naiwność co do interesów i działań Zachodu. W zderzeniu tych idei z Realpolitik, jaką prowadzi Rosja, są one w realizacji skazane na porażkę.
Najsłabszym ogniwem w polityce wschodniej jest jednak brak jakiejkolwiek inicjatywności na rzecz poprawy stosunków z Rosją – pisze redaktor tomu. Przyczynia się do tego brak rzetelnej diagnozy własnych interesów oraz szans i możliwości ich realizacji. Ich miejsca zajęły obsesje antyrosyjskie i strach przed Rosją. Brakuje spójnej wizji i koncepcji strategicznej, pozwalającej na zidentyfikowanie Rosji jako ważnego sąsiada, z którym wiążą Polskę partnerskie, równoprawne relacje, a także interesy dalekosiężne, związane z bezpieczeństwem surowcowo – energetycznym, chłonnym rynkiem zbytu i szlakiem tranzytowym na wschód, do Azji Środkowej i do Chin.
Proponowane w książce autorskie spojrzenia na tytułowe zagadnienie mają na celu krytyczne i realistyczne przewartościowanie wielu dotychczasowych podejść do problematyki polityki wschodniej Polski z pozycji moralistycznych i irracjonalnych. Wynikiem tych przewartościowań powinna stać się refleksja, tak w kręgach politycznych, jak i wspierających je kręgach intelektualnych, że nadchodzi czas, aby na nowo rozważyć cele i sposoby realizacji tej polityki - pisze prof. Bieleń.
Książka – z wieloma znakomitymi esejami, (wyróżnię tu najobszerniejszy, Jarosława Dobrzańskiego - „Pożegnanie z Giedroyciem”), artykułami poruszającymi różne aspekty stosunków Polski ze wschodnimi sąsiadami w przeszłości i obecnie jest dobra bazą do takiej dyskusji, niekoniecznie tylko w gronie naukowym i politycznym. To książka dla wszystkich chcących spojrzeć na tę stronę świata oczami szeroko otwartymi.(al.)
Polityka wschodnia Polski – między fatalizmem geopolitycznym a klątwą niemocy, red. Stanisław Bieleń, wyd. Akademia Humanistyczna w Pułtusku oraz Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Pułtusk – Warszawa, 2019, s.440.