Zbigniew Mentzel, pisarz i krytyk, który przygotował do druku osiem tomów pism rozproszonych Leszka Kołakowskiego, napisał też jego biografię zatytułowaną: Kołakowski. Czytanie świata. Książkę wydało Wydawnictwo Znak.
Jej pisanie nie było łatwe – przyznaje autor. Leszek Kołakowski bowiem nigdy nie pisał dzienników ani pamiętników, gdyż uważał swoje życie rodzinne i uczuciowe za sprawę absolutnie prywatną. W biografii zatem, (świetnie, zajmująco napisanej), autor sięga często po teksty Kołakowskiego mające charakter wspomnień o ludziach, którzy najmocniej na niego wpłynęli oraz opisujące wydarzenia, których był świadkiem, a także jego korespondencję, dostępną dla badaczy od 2015 roku.
Powołuje się też na wiedzę zdobytą podczas wielu rozmów z Leszkiem Kołakowskim, jakie odbył w Oxfordzie na trzy lata przed jego śmiercią. Ale jak pisze – „biografia Leszka Kołakowskiego to przede wszystkim biografia intelektualna, choć nie ma charakteru książki akademickiej.
Są w niej przedstawione główne jego poglądy językiem jak najprostszym i w esencjonalnym skrócie na tle kulturalnym, w szczególnych okolicznościach historycznych, w których twórczość Kołakowskiego powstawała i które miały na nią widoczny wpływ”.
Postać Leszka Kołakowskiego – wybitnego humanisty - historyka filozofii, eseisty, prozaika, wykładowcy, tłumacza – od lat wywoływała i wywołuje nadal liczne kontrowersje głównie z jednego powodu: zmiany światopoglądu. W młodości ideowy marksista, później krytyk realnego socjalizmu, ale i marksizmu, przeszedł na pozycje religijne, zajmując się pod koniec życia m.in. filozofią religii.
Autor biografii pokazuje tę przemianę na przykładach dzieł Kołakowskiego i gęstych od wydarzeń czasów, w jakich powstawały. Jest to lektura niezwykle ciekawa, zwłaszcza dla czytelników pamiętających owe czasy. Najpierw przedwojenne środowisko inteligenckie Radomia, później okres wojny w Warszawie, lata powojenne na Uniwersytecie Łódzkim, którego pierwszym rektorem był Tadeusz Kotarbiński (z którego poglądami Kołakowski polemizował), następnie rozpolitykowana Warszawa i emigracja.
Dziś trudno sobie wyobrazić owe spory ideowe, jakie toczono w PRL i pozycję, jaką wówczas zajmowali intelektualiści w państwie. Teksty Leszka Kołakowskiego, do 1966 roku członka PZPR, miały swoją wagę na tyle dużą, że został (za zbyt radykalną krytykę władz), usunięty z partii i pozbawiony możliwości publikowania i wykładania. Związki nauki, zwłaszcza filozofii, z polityką okazały się ryzykowne, co trwa do dzisiaj, zwłaszcza w ustrojach mało demokratycznych.
Opis życia i poglądów Leszka Kołakowskiego Zbigniew Mentzel podsumowuje recepcją jego dzieł – kiedyś i teraz. Co z nich zostało? To ciekawe spojrzenie różnych pokoleń i środowisk na dokonania jednego z naszych wybitnych intelektualistów, który – według prof. Jerzego Szackiego - łączył ze sobą dwa trudne do pogodzenia nakazy: bezwzględny nakaz dążenia do prawdy i szukania niewzruszonych fundamentów, w rodzaju tych, które obiecuje religia, oraz nakaz bezlitosnego wątpienia”. (al.)
Kołakowski. Czytanie świata, Zbigniew Mentzel, Wydawnictwo Znak, wyd. I, Kraków 2020, s.509, cena 59,99 zł.