Zrozumienie jak działa ludzki mózg to od dziesiątków lat jedno z najważniejszych zagadnień stojących przed ludzkością. Nikt na świecie nie dysponuje bowiem wystarczającą wiedzą, aby to wyjaśnić . Niespodzianką i zwiastunem przełomu w tej dziedzinie może stać się świeżo wydana – także w polskim przekładzie - książka amerykańskiego neuronaukowca, inżyniera i przedsiębiorcy Jeffa Hawkinsa - Tysiąc mózgów w twojej głowie. Kilkustronicową, pełną pochwał przedmowę do niej napisał znany angielski biolog ewolucyjny Richard Dawkins.
Książka opatrzona podtytułem: Nowa teoria inteligencji złożona jest z trzech części. Koncentrują się one kolejno na m.in. nowych wynikach badań związanych z budową i funkcjonowaniem ludzkiego mózgu (zwłaszcza jego kory, która wypełnia mózg w 70 procentach, a w jej skład wchodzi 150 tysięcy poukładanych koło siebie neuronalnych kolumn) oraz sztucznej i ludzkiej inteligencji. Każda część ma swoje własne rozdziały, a jest ich w sumie szesnaście. Taki podział pozwala lepiej zrozumieć nieoczywistą ich treść, pełną nowych znaczeń, zjawisk, struktur, procesów, wyobrażeń, pojęć.
W części pierwszej, poświęconej nowemu pojęciu budowy i funkcjonowania mózgu, Hawkins - przez zastosowanie dość prostej i bazującej na wielu przykładach i analogiach narracji - przedstawia nową teorię wyjaśniającą jak działa nowa kora mózgowa (neocortex) i jak uczy się ona modelu świata, w którym każdy z nas żyje. Opisuje też postępy, jakie odniosła dotąd nauka na drodze do zrozumienia pracy mózgu. Samo tylko odkrycie, że układy odniesienia (mapy w mózgu) istnieją w całej korze nowej zajęło badaczom kilka lat. Dowiadujemy się też jak kora nowa jest zbudowana (sporą część badań przeprowadzono przy pomocy funkcjonalnego rezonansu magnetycznego), co łączy ją z tzw. starym mózgiem ssaczym, trenowanym przez miliony lat doboru naturalnego. Dzięki temu wiemy już dużo na temat tego, jak nowa kora zapamiętuje model zewnętrznego świata za pomocą układów odniesienia przypominających mapy (mózg zawiera ich setki albo i tysiące, a każdy z układów jest odzwierciedleniem osobnej mapy – miasta, budynku, mieszkania, przedmiotu, części ciała itp.).
Badania pokazały również jak kolejne odkrycia przyczyniły się do uzyskania odpowiedzi na niektóre z największych pytań neuronauki w rodzaju: jak nasze doznania zmysłowe formują się w pojedyncze doświadczenie, jak zachodzi proces myślenia, jak dwoje ludzi wyciąga różne wnioski na podstawie tego samego materiału, skąd bierze się poczucie własnego ja itp.
W części drugiej Hawkins dowodzi, że sztuczna inteligencja, o której tak wiele się dziś rozprawia - wcale nie jest inteligentna. Prawdziwa inteligencja wymaga od maszyn nauczenia się modelu świata w sposób, w jaki robi to kora nowa. Dzięki temu przekonamy się kiedyś, że sztuczna inteligencja stanie się (za kilka dziesięcioleci) jedną z najważniejszych technologii, jaką dotąd kiedykolwiek opracowano. I zrozumiemy, że w każdym przypadku znajdą się ludzie, którzy będą chcieli jej nadużywać. Nasz wiek zostanie przekształcony przez inteligentne maszyny, ale nikt nie potrafi jeszcze powiedzieć jak zmieni się przez to świat. Zdaniem Hawkinsa, sztuczna inteligencja jest sama w sobie niegroźna, ale wszystko zależy od tego, jak ludzie ją wykorzystają.
W ostatniej, trzeciej części książki jej autor opisuje, w jaki sposób przyglądał się losom ludzkości z perspektywy inteligencji i teorii mózgu. Jego pragnieniem było – jak to określił - zwiększenie świadomości na temat rzeczywistego zagrożenia egzystencjalnego, znacznie większego niż domniemane niebezpieczeństwa związane z rozwojem tradycyjnie rozumianej sztucznej inteligencji.
Zdaniem Hawkinsa, mózgowy model świata zawiera w sobie także model naszej własnej jaźni, co prowadzi do przedziwnej prawdy: to, co postrzegamy w pewnym momencie jest symulacją świata, a nie światem rzeczywistym. Jedną z konsekwencji teorii tysiąca mózgów może być fakt, że na przykład nasze przekonania o świecie mogą być fałszywe. Pokazuje też m.in. jak fałszywe przekonania - wraz z prymitywnymi emocjami - mogą stanowić zagrożenie dla naszego długoterminowego przetrwania.
Książka nie jest napisana językiem lekkim i łatwym w odbiorze. Możliwe, że z wieloma zawartymi w niej prawdami i pojęciami czytelnik zetknie się po raz pierwszy, zwłaszcza gdy nie interesował się neuronauką. Ale lektura tej książki z pewnością sprawi, że do niektórych rozdziałów czytelnik będzie wracać. Jak napisał Hawkins: „Mózg ludzki jest jedynym obiektem we wszechświecie, który wie, że wszechświat istnieje. Tylko on zna rozmiary wszechświata, jego wiek oraz prawa, na jakich opiera się jego działanie. Wszystko to sprawia, że nasza inteligencja i wiedza warte są zachowania oraz daje nadzieję, że pewnego dnia wszystko zrozumiemy”.
Waldemar Pławski
Tysiąc mózgów w twojej głowie. Nowa teoria inteligencji. Jeff Hawkins, tłum. Aleksandra Ożarowska, Wydawnictwo Znak Horyzont, 2023, s. 392, cena 54,99 zł.