Fundacja Oratio Recta wydała książkę Piotra Ciszewskiego Robotnicza Warszawa 1918-1939. Jest to druga, po Dąbrowszczakach, książka tego autora wydana w tym wydawnictwie.
Autor przedstawia w niej i dokumentuje słabo znaną historię klasy robotniczej Warszawy od chwili odzyskania przez Polskę niepodległości do początków wojny. Choć ramy czasowe, jakie przyjął są skromne, niemniej obfite w wydarzenia, które miały wpływ nie tylko na politykę władz miasta wobec robotników, ale i na los miejskiej biedoty.
To obraz tej części mieszkańców przeludnionego miasta o ogromnych nierównościach społecznych, którego nie ma w powszechnej świadomości. Obraz historii wymazanej, która odeszła wraz z zagładą mieszkańców w powstaniu warszawskim i wymianą pokoleniową tych, którym udało się przeżyć wojnę. Także obraz zróżnicowania ekonomicznego tej klasy, rzutującego na politykę władz miasta wobec klas upośledzonych.
Autor – bazując w dużej mierze na doniesieniach prasowych i statystykach z tego okresu - nie ogranicza się tylko do opisu warunków życia robotników w międzywojennej Warszawie, ale przedstawia ich walkę o lepszy byt – o dostęp do mieszkań, wyższe wynagrodzenia pozwalające przeżyć, pokazuje dramatyczną sytuację mieszkaniową oraz próby rozwiązywania jej przez władze miasta. Jak pisze: „Szokujące może się wydać, iż w roku 1920 wielu warszawiaków, zamiast tłumnie stawać do „obrony cywilnej” podczas bitwy warszawskiej, po prostu walczyło o godziwe wynagrodzenia. Przyjęła się bowiem rozpowszechniona przez prawicę narracja, iż patriotyczne porywy są ważniejsze niż sprawy bytowe. Wówczas oskarżano warszawskich robotników o bycie „agentami Moskwy i Berlina”. Jakże znajomo brzmią dziś te oszczerstwa”.
Dla współczesnych mieszkańców Warszawy jest to ciekawa lektura nie tylko w powodów porównawczych, ale i poprzez ukazanie części historii miasta, obrazu jego dzielnic robotniczych, które dzisiaj – choć wyglądają zupełnie inaczej – zachowały gdzieniegdzie ślady międzywojennych rozwiązań (np. Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa), czy tradycji i obyczajów. Ta edukacja miejska dotyczy także kultury i sportu, acz mniej szkolnictwa, czyli obszaru najbardziej zaniedbanego przez państwo i władze miasta, zwłaszcza w odniesieniu do klas niższych.
Autor nie pomija też tych zagadnień społecznych, jakie wiązały się z relacjami narodowościowymi i wyznaniowymi mieszkańców, ale i samoorganizowaniem się klasy robotniczej i politycznych jej reprezentacji w związki zawodowe i partie. Dotyka też istotnych wówczas z różnych powodów a trwałych do dzisiaj legend „Taty Tasiemki” i „Doktora Łokietka”, których wątpliwa sława wiązała się nie tylko z Wolą, ale i całym miastem, a nawet rządem.
Zwraca uwagę na różne koncepcje walki o poprawę bytu robotników, zwłaszcza na spółdzielczość mieszkaniową, która dzięki inicjatywie światłych działaczy do dzisiaj spełnia swoje zadanie, w dodatku stając się wizytówką miasta.
Anna Leszkowska
Robotnicza Warszawa 1918-1939, Piotr Ciszewski, Fundacja Oratio Recta, Warszawa 2023, wyd. II zmienione, s. 315