Świat jest targowiskiem, na którym wszystko, co wystawi się na sprzedaż, znajduje nabywcę.
Bóg-Pieniądz
Od pewnego czasu, wskutek burzliwego rozwoju gospodarki i za sprawą ideologii konsumpcjonizmu pieniądz rządzi światem niepodzielnie. Stał się atrybutem bogactwa i najważniejszym wyznacznikiem zachowań ludzi, relacji interpersonalnych, sukcesu i pozycji w hierarchii społecznej. A w wyniku alienacji przekształcił się nawet w obiekt kultu i sakralizacji dla wyznawców nowej religii świeckiej, zbudowanej na fundamencie konsumpcjonizmu na wzór starożytnego bożka pieniędzy Mammona.
Na gruncie etyki relatywistycznej usprawiedliwia się wszystko, co służy zdobywaniu i pomnażaniu pieniędzy. Toteż nagminnie nie przebiera się w środkach ani sposobach pozyskiwania ich - wszystkie są dobre.
Bóg-Pieniądz jest bogiem materialnym, konkretnym i mierzalnym. Z tej racji bardziej przemawia do zmysłów i rozumu ludzi, aniżeli jakiekolwiek inne bóstwa idealne, abstrakcyjne i niewymierne, jak np. Bóg-Absolut judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Dlatego stał się przedmiotem kultu nie tylko wyznawców religii kościelnych, ale również religii świeckich - agnostyków, ateistów oraz ludzi kierujących się w głównej mierze racjonalnością, zmysłowością i daleko idącym pragmatyzmem.
Boga-Pieniądza nie tylko czci się, ale składa się mu ofiary. A ponieważ nie zna on litości ani miłosierdzia - jest wyjątkowo bezwzględny, okrutny i krwiożerczy - to na jego ołtarzu giną składani w ofierze ludzie - od jednostek po wielkie rzesze. Za jego sprawą na wojnach, w rewolucjach, okupacjach, najazdach i powstaniach ginęły dziesiątki milionów ludzi. A jeszcze więcej ginie w czasach pokoju wskutek coraz większego i bezwzględnego wyzysku oraz brutalnej walki konkurencyjnej o bogactwo. Pieniądz jest najpotężniejszym spiritus movens aktywności ludzi we wszystkich sferach życia społecznego oraz najważniejszym motywatorem do podejmowania działań w celu pomnażania bogactwa.
Sprzedaż - praca coraz bardziej popłatna
Najważniejszym miejscem zarabiania pieniędzy nie jest już miejsce pracy w tradycyjnym rozumieniu - fabryka, w warsztat itp. - ale miejsce sprzedaży i kupna towarów - targowisko, rynek, sklep itp. A najintratniejszym zajęciem nie jest praca produkcyjna, lecz handel. Z tego względu coraz więcej ludzi trudni się nim.
W 2018 r. w Polsce liczba osób zatrudnionych stricte w handlu wynosiła ok. 2 mln osób (p. Mały Rocznik Statystyczny 2019) Jednak dokładnie nie wiadomo ile, ponieważ do tej liczby trzeba dodać osoby niezatrudnione bezpośrednio w handlu (np. pracownicy reklamy, działów zbytu i marketingu itp.) oraz osoby zajmujące się innymi jego formami: sprzedażą usług edukacyjnych (płatne szkoły, korepetycje itp.), polis ubezpieczeniowych, świadczeń religijnych itp.
Oprócz tego, wiele osób zajmuje się handlem niezawodowo (legalnie i „na czarno”) na ryneczkach, bazarach, w telemarketingu i sprzedaży internetowej jako straganiarze, dealerzy, brokerzy, akwizytorzy, telemarketerzy itp. Liczbę ich można szacować co najmniej na drugie tyle.
Przypuszczalnie w sektorze handlu działa łącznie ponad 4 mln osób. Stanowi to jakieś 25% z 16 mln ogółu zatrudnionych w naszym kraju. (Dla przykładu, w przemyśle pracuje 14,5%, a w rolnictwie. 14.8%.) Sieci handlowe, zwłaszcza e-commersy, rozbudowują się w bardzo szybkim tempie. W ciągu najbliższych lat ogromnie zwiększy się liczba osób zatrudnionych w handlu i znacznie przekroczy liczbę osób zatrudnionych w innych sektorach gospodarki.
W związku z tym rodzą się pytania: jak długo może trwać wzrost zatrudnienia w handlu i czy jest jakaś graniczna liczba osób zatrudnionych w tym sektorze, której przekroczenie mogłoby spowodować kolaps w innych sektorach gospodarki. Najwięcej ogłoszeń „Dam pracę” zawierają oferty zatrudnienia w różnych dziedzinach i formach handlu. Według analiz serwisu „Pracuj.pl” jest ich ok. 50%.
O ile dawniej praca w sklepach była słabo opłacana (na granicy opłacalności i poniżej średniej), to teraz zarobki są tam coraz wyższe. W 2018 r. średnie wynagrodzenie miesięczne brutto w Polsce w sektorze handlu wynosiło 3920 zł (25% zatrudnionych zarabiało miesięcznie poniżej 2990, a reszta powyżej 5715 zł.), a w 2019 r. wzrosło do 4815 zł. (p. https://wynagrodzenia.pl/artykul/wynagrodzenia-kobiet-i-c mezczyzn-w-handlu-w-2018-roku)
Płace w handlu będą rosnąć, zwłaszcza w zagranicznych sieciach, z dwóch powodów: pogłębiającego się deficytu podaży siły roboczej i stałej rozbudowy sektora handlu.
Dawniej, jeszcze w XIX w., w wielu krajach (m.in. w Polsce) praca w handlu była zajęciem niegodnym, głównie dla ludzi z warstw średnich i wyższych. Z tego powodu handlem zajmowali przede wszystkim Żydzi, którym nie pozwalano wykonywać innych zawodów. Teraz traktuje się ją jak każdą inną pracę, a nawet lepiej, gdy tylko przyczynia się do szybkiego wzbogacania się. Stanowiska kierownicze w handlu stały się prestiżowymi. W sektorze handlu pracowały głównie kobiety i osoby słabo wykształcone. Teraz pracuje coraz więcej mężczyzn i osób z wykształceniem średnim i wyższym.
Eskalacja sprzedaży
Faktem jest, że społeczeństwa krajów rozwiniętych i rozwijających się bogacą się, a ludzie dysponują coraz większymi nadwyżkami pieniędzy. (Nie dotyczy to, oczywiście, marginesu ludzi biednych, których też przybywa, chociaż pojęcie biedy jest względne i zmienia się w czasie). Jedni lokują nadwyżki pieniędzy w bankach, obligacjach lub inwestycjach, drudzy wydają je na zakup niepotrzebnych towarów i usług, albo na rozrywkę, a inni chomikują je w mieszkaniach. Pierwsza i druga grupa ludzi jest pożyteczna, bo sprzyja rozwojowi gospodarki, gdyż ich pieniądze znajdują się w stałym obiegu. Natomiast trzecia grupa szkodzi temu rozwojowi, ponieważ ich pieniądze leżą bezużytecznie w domach.
Od pewnego czasu gospodarka rozwija się dzięki nadprodukcji dóbr i nadmiernej ich podaży, ale pod warunkiem, że się je sprzeda. Wytwarzanie dóbr zalegających w magazynach, na które nie ma popytu, przynosi straty. Łatwo jest mnożyć jakiegoś rodzaju produkty ponad realne potrzeby ludzi (realny popyt) i nasycać lub przesycać nimi rynek, ale o wiele trudniej jest pozbyć się ich ze sklepów i magazynów.
Są dwa sposoby na wzrost sprzedaży. Jednym jest wprowadzanie na rynek „nowości” i wmawianie klientom, że nowe jest lepsze, co na ogół nie jest prawdą; prawdą jest tylko, że nowe jest droższe i jakościowo gorsze od starego.
Drugim jest wprowadzanie na rynek tego, co jeszcze nie zdążyło ulec komodyfikacji, czyli przekształcić się w towar. Problem sprowadza się do przemyślenia, co jeszcze można by spieniężyć oraz do wprowadzenia na rynek tego, czego dotychczas nie było i zapewnić (sztuczny) popyt na to. Głowią się nad tym liczne zespoły naukowców i praktyków - specjalistów od marketingu, zarządzania oraz psychologii społecznej.
Na przeszkodzie stoi przekonanie wywodzące się z tradycyjnej etyki, że handel pewnymi przedmiotami lub usługami jest niemoralny, albo uwłacza godności człowieka. A więc trzeba je przezwyciężyć. Robi się to stopniowo, małymi krokami. Np. w przypadku wprowadzania na rynek pornografii zaczęto od pokazywania zdjęć odsłaniających stopniowo coraz więcej ciała aż do kompletnej nagości, od prezentacji niewinnych aktów kobiecych i męskich do coraz bardziej śmiałych i wyuzdanych. Najpierw w specjalnych czasopismach niskonakładowych objętych cenzurą, zakazanych prawem i niedostępnych dla młodzieży, a potem w ogólnie dostępnych miejscach publicznych, mass mediach i w Internecie.
Na każdym etapie rozwoju rynku pornografii zmieniały się jej definicje, by handlujący pornografią unikali odpowiedzialności prawnej i moralnej. W końcu zmasowanemu atakowi pornografii uległa cala przestrzeń publiczna, kina i teatry, toteż opatrzyła się ludziom tak dalece, że zobojętnieli na nią. Wraz z eskalacją rynku pornografii postępował proces rozmiękczania norm obyczajowych i relatywizacji wartości etycznych. Teraz zastępuje się je antywartościami i zaczyna się budować na nich nowe relacje społeczne. Niestety, ekonomia, czyli pieniądz, wciąż jeszcze góruje nie tylko nad ekologią, ale też moralnością.
Dawniej towarami były przede wszystkim dobra materialne, konkretne i te, które stanowiły własność prywatną. Teraz są nimi dobra niematerialne należące do obszarów rozrywki, wypoczynku, twórczości artystycznej i naukowej itp.
Handluje się też dobrami abstrakcyjnymi (np. długami), wirtualnymi (np. oprogramowaniami) i duchowymi (np. posługami religijnymi). Na coraz większą skalę szerzy się handel godnościami i urzędami kościelnymi oraz sakramentami (symonia) oraz tym, co jest własnością wspólną (np. emisją zanieczyszczeń, warunkami klimatycznymi, źródłami wody czystej i mineralnej, plażami nadmorskimi, przestrzenią publiczną itp.).
Wprowadza się na rynek oraz więcej przedmiotów, którymi z różnych powodów, głównie moralnych i religijnych, nie pozwalano, albo nie godziło się handlować.
Naprawdę pozostało już bardzo niewiele tego, czego nie dałoby się zamienić w towar i spieniężyć. A specjaliści stale głowią się nad tym, jak przełamać bariery moralne, by móc handlować tą resztką przedmiotów i jak znaleźć na nie nabywców. Z przykrością trzeba stwierdzić, że coraz bardziej im się to udaje, albowiem wymyślają i wdrażają coraz nowsze i efektywniejsze sposoby i środki socjotechniczne, by za ich pomocą coraz lepiej manipulować ludźmi.
Z drugiej strony, dzisiejszy klient szuka takich towarów, które by go szokowały, dostarczając mu sporo nieznanych wrażeń i nieoczekiwanych doświadczeń. Przecież żyjemy w czasach, gdy konsument wywiera większą niż kiedykolwiek presję na rynek. (p. Global Powers of Retailing 2017. The art and science of customers). Producenci i handlarze dostarczają mu je, wykorzystując kuriozalne (ekscentryczne) pomysły.
Wychodząc naprzeciw coraz bardziej dziwacznym upodobaniom i perwersyjnym gustom nabywców, organizuje się imprezy masowe, które wprawdzie czynią celebrytami niektóre osoby uczestniczące w nich aktywnie, ale budzą zniesmaczenie widzów. Są to imprezy w rodzaju zawodów (olimpiad), konkursów piękności, festiwali piosenek itp. z udziałem nastolatków, seniorów (ledwie trzymających się na nogach), ludzi kalekich (niepełnosprawnych) i chorych. W celu zadowolenia gawiedzi można by jeszcze dodać przedszkolaków i niemowlęta, trędowatych, meneli itp. osoby, co zwiększyłoby oglądalność takich imprez na żywo i w telewizji oraz zyski płynące z tego.
W zasadzie można kupić i sprzedać już wszystko, nawet urodę, emocje, władzę, przyjaźń, nienawiść (za pomocą opłacanych hejterów), tajemnicę, milczenie, zaufanie oraz „miłość w kapsułkach i radość w pigułkach”. Ludzie sami wystawiają na sprzedaż własne ciało, duszę, nazwisko i wizerunek, godność i autorytet. Skłonni są sprzedać wszystko - to tylko kwestia ceny. Krótko mówiąc, prostytuują się.
Mam na myśli prostytucję nie tylko w wąskim sensie jako sprzedaż usług seksualnych przez prostytutki profesjonalne lub amatorki, ale w szerszym sensie, jako sprzedaż walorów osobowościowych i duchowych przez reprezentantów innych, nawet szanowanych profesji. Należą do nich nauczyciele, naukowcy, politycy, lekarze, prawnicy, celebryci, kapłani itd., którzy dla pieniędzy zrobią wszystko i sprzedadzą wszystko, co jest najcenniejsze dla celów reklamy, kariery zawodowej, ideologii, wiary, zaskarbienia sobie łaski możnowładców, uczynienia z siebie idoli, celebrtytów oraz gwiazd lub gwiazdorów podziwianych przez masy.
Co gorsze, do tego rodzaju prostytucji nakłania się młodzież i dzieci, którym rodzice pozwalają uczestniczyć w spotach reklamowych i wątpliwej wartości imprezach masowych. Ku uciesze handlarzy i czcicieli Mammona i ku rozpaczy innych osób zatroskanych o los ludzkości świat przekształca się w szybkim tempie w globalne targowisko i globalny dom publiczny.
Pecuniaholizm
Pieniądz rządzi ludźmi wszechwładnie, jak nigdy wcześniej. Dlatego na świat patrzą oni przede wszystkim przez pryzmat rynku, opłacalności i szukają czegoś nowego, co dałoby się jeszcze spieniężyć - sprzedać lub kupić. Na razie nie można kupić mądrości, umiejętności, nieudawanej miłości i przyjaźni, a także kultury osobistej, wrodzonych zdolności i inteligencji (może z wyjątkiem inteligencji sztucznej).
Kogo ogarnęła obsesyjna żądza bogacenia się, ten nie zawaha się złożyć w ofierze Mammonowi zwierząt, dóbr kultury i przyrody, wiary, idei, ciała i duszy, własnego zdrowia, życia, szczęścia osobistego, poglądów i przekonań, zasad i wartości oraz najbliższych mu ludzi. Bowiem, kieruje się on maksymą „cel uświęca środki", a tym celem jest przepotężny pieniądz. Na gruncie szerzącego się fetyszyzmu pieniądza rozwija się nowa choroba cywilizacyjna - „pecuniaholizm”, czyli uzależnianie się od pieniądza, jak od narkotyku. Przybiera ona już postać pandemii, na którą, niestety, nie znaleziono jeszcze odpowiedniego antidotum ani leczenia odwykowego.
Wiesław Sztumski