„Prawie cała historia to nieprzerwany ślad jednego spisku po drugim. Konspiracje są normą, a nie wyjątkiem”.
G. Edward Griffin
„W polityce nic nie dzieje się przypadkiem. Jeśli tak się zdarzy, to można się założyć, że było to zaplanowane”.
Franklin D. Roosevelt
Wszędzie pełno spisków
Rzeczywistość społeczna kształtuje się pod wpływem czynników obiektywnych (głównie przyrodniczych) i subiektywnych (aktywności ludzi). Jednak udział czynników przyrodniczych stale maleje proporcjonalnie do postępu nauki i techniki. Od kilkudziesięciu lat główna rola w kształtowaniu rzeczywistości społecznej przypada ludziom, którzy coraz bardziej ingerują w swoje środowisko społeczne i zmieniają je w tempie przyspieszonym. Teraz już nic nie zdarza się w niej bez udziału człowieka, który dokonuje zmian spontanicznie, albo celowo. Ale w miarę coraz bardziej świadomego zarządzania życiem społecznym i funkcjonowaniem społeczeństwa przeważają działania umyślne.
Dzieje ludzkie składają się z ciągu epizodów generowanych jakby obiektywnie przez ewolucję społeczną. Jednak od kilkudziesięciu lat niezbyt liczne grupy coraz bardziej ingerują w przebieg dziejów w wymiarze lokalnym i globalnym. Są to grupy osób niezrzeszonych w jakieś oficjalne organizacje lub instytucje, ale mające olbrzymią władzę i realizujące przede wszystkim własne cele, a nie wspólne. Z reguły działają z ukrycia i nie zawsze w sposób skoordynowany. Inaczej mówiąc, są to grupy spiskowe. Bowiem, z definicji, spiskowcami nazywa się osoby, które skrycie porozumiewają się ze sobą dla osiągnięcia jakiegoś celu, przeważnie politycznego, lub biznesowego. Spiskuje się wszędzie – w rodzinach, zakładach pracy, szkołach, instytucjach kościelnych, wojsku, rządach, parlamentach, partiach itd. Spiskowanie tak się już upowszechniło, że stało się atrybutem życia społecznego i nieodłącznym elementem współczesnej cywilizacji.
Życie w kulturze spisków, podejrzliwości i szpiegowania nikogo już nie dziwi. Ludzie przywykli do panowania wielu „niewidzialnych rąk” spiskowców nad nimi oraz do tego, że stali się ich niewolnikami. Co gorsza, czują się bezbronni i bezsilni wobec nich, ponieważ bardzo trudno walczy się z przepotężnym anonimowym wrogiem, który na dodatek nie wiadomo, gdzie się ukrywa i jest dobrze chroniony.
Spiski dzielą się na dobre i złe. Pierwsze mają na celu poprawę relacji interpersonalnych i wewnątrzgrupowych, albo dokonanie korzystnych dla większości zmian w rzeczywistości społecznej, a drugie - pogorszenie tych relacji lub dokonanie zmian ewidentnie szkodliwych. Na podstawie doświadczenia życiowego i obserwacji twierdzę, że dobrych spisków jest coraz mniej, a złych wciąż przybywa.
Spiskowa teoria dziejów
Teorie spiskowe są dziś na topie. Wierzy w nie znaczna część społeczeństwa. Potwierdzają to liczne badania socjologiczne. Według Michaela Barkuna, u ich podstaw leżą następujące założenia:
po pierwsze, nic nie dzieje się przypadkowo, lecz jest zaplanowane;
po drugie, za tym, co dzieje się w rzeczywistości społecznej stoją potężni aktorzy;
po trzecie, nic jest tym, czym się wydaje; dlatego zawsze trzeba patrzeć za fasadę wydarzeń, by wiedzieć o tym, co naprawdę się dzieje;
po czwarte, wszystkie wydarzenia są zawsze ze sobą powiązane za pomocą odpowiednich relacji.
Jednak zwolennicy teorii spiskowych nie twierdzą, że wszystko bez wyjątku jest wyreżyserowane przez konspiratorów. (1)
Kiedy mówi się o teorii spiskowej, to oczywiście ma się na myśli spiski złe. Przecież kto chce czynić dobrze, nie musi działać skrycie, chyba, że chce być anonimowym dobroczyńcą, albo jeśli wymaga tego taktyka postępowania. Za to z reguły, kto chce czynić źle, ten musi się ukrywać.
Spiski istniały od zawsze, ale przede wszystkim na dworach i wśród elit politycznych, fabrykantów i kupców. Ich skutków nie odczuwał lud, chyba, że w wyniku spisków wybuchały wojny i rewolucje. Dopiero od przełomu XX i XXI wieku postępuje gwałtowny rozwój spiskowania. Odtąd pojawia się coraz więcej wielkich kryzysów światowych, które są pożywką dla teorii spiskowych. Rośnie liczba konspiratorów, a ich działania są coraz bardziej intensywne i obejmują coraz więcej obszarów świata i dziedzin życia. W związku z tym pojawiają się liczne teorie spiskowe, za pomocą których wyjaśnia się w najprostszy sposób genezę i przebieg wydarzeń lub sytuacji katastroficznych. Trzeba się do nich uciekać przede wszystkim dlatego, że to, co dzieje się w socjosferze jest coraz bardziej skomplikowane i nie jest się w stanie wyjaśnić tego inaczej w sposób prosty i zrozumiały dla przeciętnego człowieka.
Kiedy nie wiadomo, dlaczego coś się dzieje, to przyczyny tego wydarzenia upatruje się w pieniądzu, albo w jakiejś „mocy tajemnej”, czyli w laickim substytucie religijnej „siły nadprzyrodzonej”. Również dlatego korzysta się z teorii spiskowych, że coraz więcej ludzi traci zaufanie do oficjalnych wypowiedzi polityków historyków i ekspertów, którzy nagminnie i bezczelnie okłamują ich w żywe oczy z różnych powodów.
Uciekanie się do teorii spisków wynika również z apofenii, tj. ze skłonności do znajdowania przyczyn wydarzeń w zjawiskach przypadkowych i mało znaczących oraz przyczyn ubocznych. Ich rola została empirycznie potwierdzona przez „efekt motyla” w teorii chaosu.
Zwolenników teorii spiskowych można znaleźć wśród osób w każdym wieku i niezależnie od płci, narodowości, wyznania, zamożności, przekonań politycznych, stopnia wykształcenia i statusu zawodowego, chociaż w różnym stopniu. (2)
Badacze myślenia spiskowego są zgodni co do tego, że istotną funkcją teorii spiskowych jest łatwe wyjaśnienie przykrych wydarzeń, takich jak różnego rodzaju kryzysy, epidemie, ataki terrorystyczne itp. (3)
Do propagacji teorii spiskowych i wzrostu jej zwolenników w znacznej mierze przyczyniają się mass media, Internet oraz portale społecznościowe, czyli „środki masowego ogłupiania” ludzi, łatwo dostępne dla ogółu. Również te, które znajdują się w rękach władz.
Czym zajmują się teorie spiskowe?
Przedmiotem najnowszych teorii spiskowych są zjawiska wielce niepokojące ludzkość.(4) Najważniejsze z nich to: epidemia koronawirusa (5), masowe i przymusowe szczepienia (6), QANON (7), atak terrorystyczny na World Trade Center(8), lądowanie astronautów na Księżycu (9), śmierć Johna Kennedy’ego (10), tajny rząd światowy(11), smugi chemiczne (12), aktywny program badań zórz polarnych o wysokiej częstotliwości(13), chipy identyfikacji radiowej RFID (14) i Reptilianie. (15)
Od kilku lat obiektami teorii spiskowych stało się rzekome fałszowanie wyników wyborów oraz ustawianie konkursów, przetargów, meczów itp. Politycy, którzy przegrali demokratyczne i kontrolowane wybory, bo taka była wola większości wyborców, coraz częściej oskarżają opozycję za fałszerstwa wyborcze, m.in. w wyniku spisków. A wielu ludzi, przede wszystkim ich popleczników, ślepo wierzy w te kłamstwa i domaga się powtórki wyborów, a nawet unieważnienia ich na drodze rebelii. Tak na przykład Donald Trump zorganizował po porażce marsz bojówkarzy na Kapitol. (16) Natomiast w przypadku ustawień przetargów, konkursów, zawodów sportowych itp. oskarża się organizatorów o działania spiskowe i dodatkowo o korupcję.
Ocena teorii spisków
Na teorie spiskowe najbardziej oburzają się ci, którzy przyczyniają się do ich powstawania, czyli sami spiskowcy, by odwrócić uwagę od swoich poczynań i by mogli działać bez przeszkód i podejrzeń. Podobnie zachowuje się złodziej, który krzyczy „łap złodzieja!”. A przecież, gdyby nie istnieli spiskowcy, nie byłoby teorii spiskowych.
Teorie spiskowe powstają wówczas, gdy z powodu braku wiarygodnej wiedzy, albo dostarczania celowo zmanipulowanych informacji na temat tego, co dzieje się w świecie, podejrzewa się, że ktoś musi kryć się za tym, oczywiście, jacyś spiskowcy. Tym bardziej, że w mass mediach ciągle ujawnia się i eksponuje różne afery spowodowane przez grupy przestępcze lub mafijne układy. Wskutek tego teorie spiskowe stały się chlebem powszednim w dzisiejszych czasach i znajdują coraz więcej zwolenników.
Wśród teorii spiskowych znajdują się takie, o których sądzi się, że są całkiem absurdalne, jak na przykład o płaskiej Ziemi i Reptilianach. Chociaż też można znaleźć dla nich jakieś racjonalne uzasadnienie. Powierzchnię kuli można traktować jako zbiór maleńkich wycinków. Im są mniejsze, tym bardziej są płaskie. (Podobnie, linia krzywa jest sumą nieskończenie małych odcinków prostych.) Jeśli ktoś widzi malutki wycinek powierzchni Ziemi, to ma prawo twierdzić, że jest on płaski. A gdy uogólni to na całą kulę ziemską, wtedy twierdzi, że Ziemia jest płaska i nie da się przekonać, że jest inaczej.
Podobnie można uzasadnić hipotezę o homoidalnych istotach „reptilianach”. Jak by nie było, ta hipoteza wywiedziona z eksperymentu myślowego jest dziełem naukowca – Dale’a Alana Russella – kanadyjskiego geologa i paleontologa specjalizującego się w badaniu dinozaurów. Jego zdaniem, ta hipotetyczna inteligentna istota wyewoluowała z troodona (dinozaura ze stosunkowo dużym mózgiem). Nie da się wykluczyć, że pojawiła się ona w wyniku skrzyżowania z człowiekiem. Hipoteza o reptilianach jest równie wiarygodna, jak ta o stworzeniu Adama i Ewy, której też nie sposób w pełni udowodnić racjonalnie.
Niedorzecznych teorii spiskowych jest na szczęście bardzo mało. Więcej jest mniej lub bardziej sensownie uzasadnionych. Na przykład, do końca nie udowodniono lądowania ludzi na Księżycu. Jedynym dowodem są wypowiedzi ekspertów z NASA, działających z polecenia polityków amerykańskich, którym zależało na tym, by w okresie zimnej wojny i przewagi ZSRR w eksploracji kosmosu ludzie uwierzyli w potęgę USA. To się zresztą z początku udawało, ale w miarę analizowania tego wydarzenia rosło podejrzenie, że to tylko starannie przygotowany fake news przez odpowiednie służby i prezydenta Nixona. W podobny sposób przekonywano nas o spiskowym zamachu na samolot rządowy lecący do Smoleńska powołując się na „ekspertów” starannie wybranych przez komisję badającą przyczyny tej katastrofy. Też początkowo wielu ludzi uwierzyło w spisek.
Jeśli chodzi o teorię spiskową dotyczącą zamachu terrorystycznego na WTC w Nowym Jorku, to pamiętam reakcję niektórych Niemców na tę wiadomość, która dotarła natychmiast po jej opublikowaniu do uczestników w czasie obrad Światowego Kongresu Leibnizowskiego w Hannowerze: „Będzie kolejna wojna światowa wywołana przez Żydów”.(Sic!)
Coraz więcej argumentów przemawia za spiskowym działaniem tajnych laboratoriów wojskowych pracujących nad rozwojem i doskonaleniem broni bakteriologicznej, służb specjalnych lobbujących za powszechnym i przymusowym chipowaniem ludności, koncernów farmaceutycznych produkujących antycovidowe szczepionki. (O spekulacjach i faktach związanych pandemią koronawirusa pisałem w artykule „Światowa maskarada” w „SN” 10/2020.)
Morał: Przy ocenie teorii spiskowych nie kierujmy się pochopnie kryteriami, sposobami myślenia i stereotypami narzucanymi przez przeciwników tych teorii. W teoriach spiskowych też można znaleźć ziarna prawdy lub wysokiego prawdopodobieństwa odnoszące się do przyczyn wydarzeń. Nie ufajmy też zanadto bezkrytycznie badaczom, którzy obnażają kłamstwa spiskowców. Nie dajmy zwodzić się elitom rządzącym, mafiom, korporatokratom, lobbystom i im podobnym ogłupiaczom mas. Kierujmy się rozsądkiem, wiedzą naukową, obserwacjami, doświadczeniami życiowymi oraz krytycyzmem.
Wiesław Sztumski
Przypisy
1. M. Barkun, A cultre of conspiracy. Apocalyptic visions in contemporary America, Univ. of California Press, Los Angeles 2013
2. Joseph E. Uscinski, Joseph M. Parenta, American Conspiracy Theories, Oxford Univ. Press, 2014
3. Michael Butter, Nichts ist wie es scheint. Über Verschwörungstheorien, Suhrkamp Vrl. 2021
4. „Macht’s klar - Verschwórungstheorien“, Heft 42, Stuttgart 2020
5. W czasie pandemii koronawirusa pojawiło się kilka teorii spiskowych, które znajdują coraz więcej zwolenników. Oto one: 1) Koronawirus w ogóle nie istnieje, ale rząd sieje panikę, by mógł ograniczać podstawowe prawa obywateli. 2) Za „plandemią”, kryje się Bill Gates, który chce wyegzekwować globalny wymóg szczepień, a tym samym zdziesiątkować światową populację ludzi. 3) Za pojawienie się wirusa odpowiada technologia 5G. 4) Koronawirus to produkt koncernów farmaceutycznych stworzony, by podnieść sprzedaż leków i szczepionek, 5) Pandemię koronawirusa spowodowało przypadkowe wymknięcie się go z tajnych laboratoriów wojskowych zaangażowanych w doskonalenie broni bakteriologicznej lub celowe uwolnienie go. 6) Koronawirus to broń biologiczna opracowana przez władze Chin. 7) Koronowirus nie jest bardziej niebezpieczny niż zwykłe patogeny grypy.
Do ich powstawania przyczyniły się mało wiarygodne komunikaty oficjalne, często przeczące sobie i dezaktualizowane w krótkim czasie. O żadnej z tych teorii, może z wyjątkiem pierwszej, która jest raczej absurdalna, nie można kategorycznie twierdzić, że jest fałszywa. Wszystkie leżą w obszarze hipotetyczności, tzn. są prawdopodobne. Zaangażowanie się Gates Foundation w służbę zdrowia i rozwój nowego koronawirusa interpretuje się jako plan, za pomocą którego Gates chce rządzić światem. Chce on też, aby ludziom wszczepiać mikroczipy niby w walce z patogenem, a faktycznie po to, by uzyskać nad nimi całkowitą kontrolę. Stosowanie szczepionek, które okazują się mało skuteczne i wymagają coraz częstszego „przypominania”, związane jest z przeprowadzaniem niebezpiecznych eksperymentów genowych na ludziach. Wysoce prawdopodobna jest hipoteza, że koronawirus pochodzi z laboratorium amerykańskiego w Wuhan. Obecna pandemia, ze wszystkimi jej konsekwencjami politycznymi, gospodarczymi i osobistymi, budzi u wielu ludzi lęki, których w ostatnich dziesięcioleciach nie doświadczano w uprzemysłowionych krajach zachodnich. Koncerny farmaceutyczne konkurowały ze sobą w sprzedaży szczepionek, ale stąd nie wynika, że przyczyniły się do pandemii. Nie można wykluczyć tego, że rząd USA użył koronawirusa w walce konkurencyjnej z Chinami na polach ekonomii i polityki.
6. Szczepienia to najbardziej kontrowersyjny temat dla medyków i części społeczeństwa. Nie do końca wiadomo, czy naprawdę chronią nas przed chorobami, czy wręcz przeciwnie, ani czy są niebezpieczne dla ludzi, zwłaszcza, gdy ingerują w genom ludzki. Przeciwnicy szczepień są przekonani, że zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące szczepień służą jedynie chciwości lobby farmaceutycznego i lekarzy. Według niektórych opinii Światowa Organizacja Zdrowia i amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób podlegają silnym wpływom Centralnej Agencji Wywiadowczej Stanów Zjednoczonych (CIA). Niektórzy antyszczepionkowcy uważają, że choroba dziecka wzmacnia jego organizm. Zdaniem przeciwników szczepień, szczepienie nie służy ochronie przed chorobami, a jedynie może je wywołać. Jako dowód przytaczają fakt, że nawet „przypominające” szczepienia przeciw Covid-19, nie uchroniły przed zarażeniem się. A więc po co szczepić?
7. Ruch Qanon (w skrócie „Q”) rozpowszechnia teorie spiskowe; niektóre z nich, wspólnie z prawicowymi ekstremistami, o tajnym układzie „deep state”. Jest to „tajny układ” zbudowany z nieautoryzowanych sieci władzy, który, niewidoczny dla zwykłego śmiertelnika, steruje rzeczywistością polityczną i biznesową danego państwa. Jest to skryta struktura władzy, która przywódców państwowych (prezydentów i premierów) traktuje jak marionetki, a jeśli próbują wybić się na niepodległość, usuwa ich ze stanowisk. Zwolennikami tej koncepcji są m.in. Donald Trump i Jarosław Kaczyński, którzy twierdzą, że o losach Polski i USA decydują towarzyskie układy złożone z ludzi biznesu i służb specjalnych, dla których oficjalna struktura władzy jest tylko przykrywką.
8. Istnieje wiele teorii spiskowych dotyczących ataków terrorystycznych na World Trade Center 11 września 2001 r., które wątpią w to, że były one inspirowane przez islamistów. Najczęstszą hipotezą jest to, że za atakami stał sam rząd USA. Mówi się, że wysadził on w powietrze Wieże Bliźniacze. Podobno dzięki temu atakowi mógł on usprawiedliwić interwencję wojskową. Inne spekulacje, jak teoria „niebieskiej wiązki”, idą jeszcze dalej i sugerują, że samoloty atakujące WTC były po prostu hologramami wygenerowanymi za pomocą geostacjonarnych satelitów laserowych o wysokiej częstotliwości.
9. Rzekomo fałszywe lądowanie na Księżycu jest matką wszystkich teorii spiskowych, które istniały na długo przed Internetem. Lądowania amerykańskich astronautów na Księżycu w 1969 r. faktycznie nie miało miejsca, ale zostało sfałszowane przez NASA i rząd USA. Chyba najczęściej wyrażaną tezą jest to, że technologia lat 60-tych nie była na tyle zaawansowana, aby umożliwić człowiekowi lądowanie na Księżycu. Natomiast w bazie wojskowej Strefy 51 utworzono studio filmowe, aby produkować tam sceny z Księżycem. Teoretycy spisku tłumaczą, dlaczego Związek Radziecki do dziś milczy na temat oszustwa NASA. Być może, dlatego, że pierwszy lot kosmiczny Jurija Gagarina był również fake newsem i że Stany Zjednoczone były w stanie zaaranżować swoje lądowanie na Księżycu osiem lat później.
10. W przeciwieństwie do teorii jednego sprawcy, według której Lee Harvey Oswald zastrzelił ówczesnego prezydenta USA Johna F. Kennedy'ego 22 listopada 1963 r., teoretycy spiskowi nadal podejrzewają, że za tym zamachem kryje się spisek innych osób. Podstawą dla spekulacji była szybka śmierć podejrzanego oraz wpadki, przeoczenia i pomyłki organów śledczych, lekarzy i komisji śledczych. Różne przypuszczenia co do tego, kto jest odpowiedzialny za to morderstwo, snują różne mafie, Związek Sowiecki, CIA i FBI w zależności od ich punktów widzenia.
11. Według „Nowego Porządku Świata” („New World Order”) istnieje tajna elita globalna, która chce zdobyć dominację nad całą ludzkością. Większość teoretyków spiskowych zakłada, że świat jest kontrolowany przez autorytarny i ponadnarodowy rząd światowy. Za tą elitą stoją różne siły: rząd USA, izraelska tajna służba Mosad, celebryci, masoni, istoty pozaziemskie i rzekomy światowy spisek żydowski.
12. Zwolennicy teorii smug chemicznych twierdzą, że w celu zatrucia ludności rozpyla się po niebie chemikalia toksyczne zmieszane z paliwem lotniczym. Kryje się za tym tajny rząd światowy i globalny spisek. Jego celem jest wpływanie na ludność świata, kontrolowanie lub zmniejszanie populacji Ziemi poprzez choroby.
13. High Frequency Active Auroral Research Program to amerykański program badawczy, w którym wykorzystuje się fale radiowe do badania górnych warstw atmosfery. Według zwolenników teorii spiskowych HAARP jest jednak odpowiedzialny za manipulowanie pogodą i powodowanie klęsk żywiołowych, takich jak trzęsienia ziemi, powodzie czy erupcje wulkanów. Program służy również do kontrolowania ludzkich umysłów. Wszczepiane chipy RFID (identyfikacja radiowa) znane są z praktyki weterynaryjnej od dziesięcioleci. Zwierzęta są zaczipowane, dzięki czemu można je później zidentyfikować za pomocą czytnika.
14. Tajemnicze światowe elity mają podobno długofalowe plany wszczepienia chipa komputerowego RFID pod skórę każdego człowieka. W ten sposób każdy może być zlokalizowany w świecie za pomocą fal elektromagnetycznych. Preferowanym celem tego nadzoru mają być w szczególności osoby niepożądane ze względów politycznych. Chipy można wykorzystać również dla innych celów. Niektórzy zwolennicy tej teorii podejrzewają nawet, że chip ogranicza płodność w wyniku promieniowania, kontroluje myśli, a nawet umożliwia zabijanie za naciśnięciem guzika. (Jerry E. Smith, Haarp: The Ultimate Weapon of the Conspiracy, Kempton (Illinois), Adventures Unlimited Press, 1998)
15. Każdy, kto zastanawiał się, dlaczego tak wiele złego dzieje się na Ziemi, ma teraz prostą odpowiedź: winni są Reptilianie (jaszczuroludzie), którzy potajemnie rządzą ludzkością. Są to istoty, o których mówi się, że powstały ze skrzyżowania ludzi z pozaziemskimi rasami gadów. Ich celem jest dominacja nad światem. Wśród nich są tak zwani „zmiennokształtni”, którzy przebierają się za zwykłych ludzi, aby sprawować władzę z wysokich stanowisk. Fakt, że rzadko się je widzi wynika stąd, że żyją oni pod ziemią w złożonym systemie jaskiń. Do nich mają m.in. należeć członkowie angielskiej rodziny królewskiej, George W. Bush, Barack Obama a nawet Lady Gaga. W Internecie krąży wiele zdjęć, które mają dowodzić istnienia takich gadów. Najczęściej wykorzystuje się do tego zdjęcia celebrytów.
16. Parlamentarna komisja śledcza w sprawie szturmu na Kapitol USA obarcza byłego prezydenta Donalda Trumpa odpowiedzialnością za wydarzenia z 6 stycznia 2021 r. Trump „podżegał demonstrantów do zamieszek” – powiedział przewodniczący komisji Bennie Thompson, przedstawiając w czwartek pierwsze wyniki śledztwa. Szturm na Kapitol był „kulminacją próby zamachu stanu, bezczelnej próby obalenia rządu”. („Frankfurter Allgemeine Zeitung” 10.06.2022)