Tolerancja niejedno ma imiÄ™

Utworzono: niedziela, 14 luty 2010 Drukuj E-mail

 

 

  • Procesy globalizacji sprawiajÄ…, że nie tyko zanikajÄ… granice polityczne, ale wraz z tym pojawia siÄ™ imigracja, emigracja, co stawia przed edukacjÄ… zupeÅ‚nie nowe problemy, dotyczÄ…ce nie tyle tolerancji, ile otwartoÅ›ci na Innego. Czy w polskiej edukacji dostrzega siÄ™ te problemy?

  • Aneta1.jpgW polskiej tradycji pedagogiki te problemy byÅ‚y zauważane od dawna. Już przed wojnÄ… Bogdan NawroczyÅ„ski, a nastÄ™pnie Bogdan Suchodolski, Irena Wojnar oraz wielu kolejnych uczonych zajmowaÅ‚o siÄ™ kwestiÄ… tolerancji, a zatem i w dzisiejszej pedagogice i edukacji myÅ›l ta może być w różnych aspektach kontynuowana. Warto jednoczeÅ›nie przypomnieć, że w 1996 r. MiÄ™dzynarodowa Komisja ds Edukacji dla XXI wieku pracujÄ…ca pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa sporzÄ…dziÅ‚a raport dla UNESCO pn. „Edukacja - jest w niej ukryty skarb". Jest to diagnoza stanu edukacji na Å›wiecie w koÅ„cu XX w., pokazujÄ…ca jednoczeÅ›nie, w jakim kierunku powinna zdążać edukacja w XXI w. i jakie kroki należaÅ‚oby podjąć, aby zbliżać siÄ™ do zasadniczego celu dziaÅ‚aÅ„ edukacyjnych - wielostronnie i humanistycznie wyksztaÅ‚conego czÅ‚owieka. CentralnÄ… część tego raportu zajmujÄ… 2 problemy: omówienie podstawowych czterech filarów edukacji oraz wyzwanie-konieczność, jakÄ… jest edukacja przez caÅ‚e życie - podstaw, jakie winny być zachowane, jeÅ›li edukacja, a tym samym rozwój wspóÅ‚czesnego czÅ‚owieka majÄ… mieć sens.
       Autorzy raportu przyznajÄ…, że nie można jednoznacznie okreÅ›lić, jak bÄ™dzie wyglÄ…dać XXI w., ale sÄ…dzÄ…c po koÅ„czÄ…cym siÄ™ XX w. - zmiany w każdej dziedzinie bÄ™dÄ… bardzo szybkie i nieprzewidywalne. Zatem postanowiono okreÅ›lić pewne filary, rozumiane jako dalekosiężne cele, tory dla edukacji majÄ…cej rozgrywać siÄ™ w trudnej przestrzeni spoÅ‚ecznej. SÄ… to: „Uczyć siÄ™, aby wiedzieć", „Uczyć siÄ™, aby dziaÅ‚ać", „Uczyć siÄ™, aby żyć wspólnie, uczyć siÄ™ współżycia z innymi" oraz „Uczyć siÄ™, aby być". Autorzy raportu wyrazili zatem przekonanie, że
    każdy sam odpowiada za wÅ‚asnÄ… edukacjÄ™. Nacisk zostaÅ‚ poÅ‚ożony na aktywność i samodzielność ucznia. Ale żeby je wywoÅ‚ać i Å›wiadomie stymulować, potrzebny jest Å›wiatÅ‚y nauczyciel, a wiÄ™c taki, który nie tylko dużo wie, ale również umie i chce poprowadzić wychowanka.
        Filar „Uczyć siÄ™, aby wiedzieć" to obszar dotyczÄ…cy rozwoju intelektualnego ucznia, co w praktyce przejawia siÄ™, m.in. koniecznoÅ›ciÄ… ksztaÅ‚cenia pamiÄ™ci. Praca i wysiÅ‚ek pamiÄ™ciowy sÄ… niezbÄ™dne, bo bez nich samodzielne myÅ›lenie jest niemożliwe lub, mówiÄ…c Å‚agodniej, uÅ‚omne - czÅ‚owiek nie ma do czego siÄ™ odwoÅ‚ywać. Dzieci uczÄ… siÄ™ co prawda tekstów na pamięć i przyswajajÄ… różne informacje encyklopedyczne, niemniej najważniejsze jest, aby z tychże treÅ›ci potrafiÅ‚y zbudować wÅ‚asny zasób wiedzy. Jest to niezwykle istotne, szczególnie, kiedy powszechnie mówi siÄ™, że żyjemy w spoÅ‚eczeÅ„stwie informacyjnym, a mamy budować spoÅ‚eczeÅ„stwo wiedzy - do niego pozostaÅ‚a nam jeszcze dÅ‚uga droga. Bo wiedza to informacje przez nas przetworzone, „przefiltrowane" przez nasz system wartoÅ›ci, doÅ›wiadczeÅ„ i przeżyć; nawet przeinterpretowane, dostosowane do warunków kulturowych, w jakich żyjemy. KtoÅ› może mieć dużo informacji, ale posiadać zaledwie minimalnÄ… wiedzÄ™.
        Drugi filar - „Uczyć siÄ™, aby dziaÅ‚ać" - dotyczy pracy zawodowej i takiego prowadzenia edukacji, abyÅ›my stali siÄ™ dobrymi pracownikami. Tu pojawia siÄ™ kwestia kwalifikacji i kompetencji. Te ostatnie odnoszone sÄ… do umiejÄ™tnoÅ›ci wspóÅ‚pracy, bycia z innymi ludźmi, umiejÄ™tnoÅ›ci tworzenia grup i wspólnot. Osoby kompetentne nie muszÄ… nawet mieć formalnych kwalifikacji, wyksztaÅ‚cenia, ale oczekuje siÄ™ od nich, że bÄ™dÄ… siÄ™ wykazywać umiejÄ™tnoÅ›ciÄ… dziaÅ‚ania w zbiorowoÅ›ci, porozumiewania siÄ™, rozwiÄ…zywania konfliktów i pracy z innymi. Uznaje siÄ™ bowiem, że braki w stosunkach miÄ™dzyludzkich mogÄ… stać siÄ™ przyczynÄ… poważnych dysfunkcji spoÅ‚ecznych.

  • Czyli w obu filarach kÅ‚adzie siÄ™ nacisk na kapitaÅ‚ spoÅ‚eczny... W pozostaÅ‚ych też jest o nim mowa?

  • Trzeci filar - „Uczyć siÄ™, aby żyć wspólnie", albo „Uczyć siÄ™ współżycia z innymi" - jest być może najsilniej zwiÄ…zany z kapitaÅ‚em spoÅ‚ecznym, bo dotyczy kontaktów miÄ™dzyludzkich i miÄ™dzykulturowych. Dzisiaj, co podkreÅ›lili sami autorzy raportu, czÄ™sto jesteÅ›my ksztaÅ‚ceni w duchu osiÄ…gania sukcesów, rywalizacji i wspóÅ‚zawodnictwa. Natomiast bardzo ważnÄ… kwestiÄ… dla humanistycznego ksztaÅ‚cenia i chyba jedynÄ… drogÄ… możliwÄ… do tego, żeby wspóÅ‚czesny Å›wiat przetrwaÅ‚ jest wspóÅ‚istnienie z innymi kulturami. Czytamy wiÄ™c o odkrywaniu Innego i koniecznoÅ›ci dążenia do wspólnych celów. Nie obcego, ale Innego. Taka postawa otwartoÅ›ci, zainteresowania Innym, uzmysÅ‚owienia sobie koniecznoÅ›ci i wyrażania chÄ™ci dialogu z Innymi, wydaje siÄ™ kluczowÄ… i „fundamentalistycznie" potrzebnÄ… dla edukacji XXI w. 
    Mówi siÄ™ też o konfrontacji przez dialog i wymianie argumentów - jako o niezbÄ™dnych instrumentach naszego rozwoju. W XIX w. panowaÅ‚ inny porzÄ…dek spoÅ‚eczny, można rzec - porzÄ…dek hierarchiczno-imperialistyczny. Ustalono, które kultury sÄ… ważniejsze, a które mniej istotne, a nawet gorsze. DziÅ› natomiast przyjmujemy, że wszystkie kultury sÄ… równe, potrzebne i wspóÅ‚zależne.
    Zatem edukacja kulturowa i miÄ™dzykulturowa nabierajÄ… nowego wymiaru. Dążąc do rzeczywistej wspóÅ‚pracy należaÅ‚oby w tej sytuacji bardzo Å›wiadomie i z równym, obustronnym zaangażowaniem ustalać cele wspólnego dziaÅ‚ania. JeÅ›li bowiem owe cele odgórnie narzuci siÄ™ zainteresowanym stronom, czÄ™sto bez uwzglÄ™dnienia ich lokalnych potrzeb, to takie dyrektywy nie bÄ™dÄ… traktowane jako wÅ‚asne. Identyfikowanie siÄ™ z nimi może być wtedy znacznie ograniczone, a motywacja do ich wypeÅ‚niania - jedynie zewnÄ™trzna, a zatem dość sÅ‚aba i krótkotrwaÅ‚a.

  • To wspóÅ‚istnienie nie jest jednak możliwe bez tolerancji...

  • W XX w. za tolerancjÄ™ uważano wyrozumiaÅ‚ość, pobÅ‚ażanie dla cudzych poglÄ…dów, zachowaÅ„, wierzeÅ„, mimo że samemu uznawaÅ‚o siÄ™ je za nieprawdziwe. ByÅ‚o to rozumienie tolerancji obojÄ™tno-spokojne, typu „a co nas to obchodzi?". DziÅ› również wiele osób tak jÄ… postrzega i interpretuje. Jednak za tolerancjÄ™ uznaje siÄ™ też postawÄ™ zgody na wyznawanie i gÅ‚oszenie poglÄ…dów, z którymi siÄ™ nie zgadzamy oraz na praktykowanie stylu życia, którego zdecydowanie nie aprobujemy. Jest to wiÄ™c zgoda na to, aby grupa, której jesteÅ›my czÅ‚onkami, albo, którÄ… obserwujemy z zewnÄ…trz, byÅ‚a wewnÄ™trznie zróżnicowana, i to pod istotnymi wzglÄ™dami. Czyli można powiedzieć, że tolerancja jest dzisiaj trudniejsza niż jeszcze 40 lat temu. Możliwe wytÅ‚umaczenie tego zjawiska daje sama rzeczywistość, której struktura spoÅ‚eczna jest niejednorodna, maÅ‚o czytelna, dopuszcza siÄ™ w niej silnie manifestowanÄ… wielość. W polskiej szkole toleruje siÄ™ np. coraz wiÄ™cej zachowaÅ„, które kiedyÅ› byÅ‚y niedopuszczalne.
       Ale trzeba też zapytać: o jakÄ… tolerancjÄ™ nam chodzi? Czy o powodujÄ…cÄ… dyskomfort, oznaczajÄ…cÄ…, że tolerujÄ™ innych, choć jest mi z tym źle? Czy tolerujÄ™ dlatego, że inni sÄ… także ludźmi, może nawet moimi braćmi? O drugim rozumieniu tolerancji, tj. o otwieraniu siÄ™ na Innych, bez przymusu, zgadzaniu siÄ™ na wielość i równość nas wszystkich - pisaÅ‚ już Wolter w 1767 r. W „Traktacie o tolerancji" wyraziÅ‚ swoje zdecydowane przekonanie, że chrzeÅ›cijanie powinni siÄ™ wzajemnie tolerować, że wyznawcy różnych religii i kultur powinni patrzeć na siebie po bratersku.
      
    WspóÅ‚czesny, myÅ›lÄ…cy czÅ‚owiek może zatem postawić pytanie, o jakiej, w takim razie, tolerancji mówiÄ… nam politycy, autorzy raportów, naukowcy? Do rozwijania, jakiej postawy tolerancji nas zachÄ™cajÄ…? O jakÄ… tolerancjÄ™ im chodzi? Czy o otwartość, poszanowanie innych, uwzglÄ™dnienie dialogu miÄ™dzykulturowego, rozumienie innych, czy o zgodÄ™ na to, aby przedstawiciele innych kultur żyli obok nas? Wydaje mi siÄ™, że niestety dominuje to drugie, a wiÄ™c postawa wartoÅ›ciujÄ…ca - „niech tamci żyjÄ… sobie obok nas, ale my i tak wiemy, że sÄ… gorsi." Tolerancja ma tutaj wydźwiÄ™k negatywny lub w najlepszym razie - obojÄ™tny. ObojÄ™tność nie jest jednak dobrÄ… postawÄ…, bo nie wymaga od nas zainteresowania siÄ™ tym, co siÄ™ wokóÅ‚ nas dzieje. OczywiÅ›cie, nie mam tu na myÅ›li zÅ‚ej ciekawoÅ›ci, wrÄ™cz wÅ›cibstwa, tylko przeciwnie - chodzi mi o postawÄ™ życzliwoÅ›ci i empatii.

  • Czy nasza szkoÅ‚a bÄ™dzie musiaÅ‚a siÄ™ wobec tego zmienić?

  • W pewnym stopniu tak, sÄ… bowiem wytyczne mówiÄ…ce o drogach ksztaÅ‚cenia, wspólnych dla caÅ‚ej Unii Europejskiej. W tym ujÄ™ciu edukacja postrzegana jest jako ta, która powinna wzmocnić nasz kontynent nie tyle spoÅ‚ecznie i kulturowo, co ekonomicznie. Edukacja ma peÅ‚nić rolÄ™ usÅ‚ugowÄ… dla rozwoju potÄ™gi ekonomicznej Europy. MyÅ›l ta, jako strategia rozwoju naszego kontynentu, pojawia siÄ™ w wielu raportach poruszajÄ…cych problematykÄ™ edukacyjnÄ…, m.in. czytamy o niej tzw. „BiaÅ‚ej ksiÄ™dze ksztaÅ‚cenia i doskonalenia", opublikowanej w 1995 r., pod redakcjÄ… Edith Cresson i Padraig'a Flynn'a. Traktowanie edukacji jako tej, która ma wyksztaÅ‚cić skutecznych pracowników, czyli pomnażajÄ…cych dochód Europy, wpÅ‚ywa na rodzaj oczekiwaÅ„ stawianych przed uczÄ…cymi siÄ™ mieszkaÅ„cami naszego kontynentu. Wymagania te czytelnie podporzÄ…dkowane sÄ… potrzebom sformuÅ‚owanym przez unijnych urzÄ™dników.

  • A humaniÅ›ci? Jakie oni majÄ… spojrzenie na edukacjÄ™ czÅ‚owieka?

  • PrzywoÅ‚am tu dwa raporty dotyczÄ…ce edukacji dla przyszÅ‚oÅ›ci. Jeden stworzony zostaÅ‚ przez organizacjÄ™ Alliance of Civilizations, dziaÅ‚ajÄ…cÄ… przy ONZ. W 2006 r. opublikowano raport przedstawiajÄ…cy siedem edukacyjnych inicjatyw dla przyszÅ‚ego Å›wiatowego porozumienia. Najbardziej znaczÄ…cÄ… kwestiÄ… jest tu wprowadzanie szeroko rozumianego ksztaÅ‚cenia humanistycznego na każdym szczeblu - chodzi przede wszystkim o wprowadzanie treÅ›ci z historii Å›wiatowej, miÄ™dzykulturowej i miÄ™dzywyznaniowej oraz o edukacjÄ™ dotyczÄ…cÄ… praw czÅ‚owieka. Drugi raport - „Sharing Diversity. National Approaches to Intercultural Dialogue in Europe" z 2008 r. to studium przygotowane dla UE przez Europejski Instytut do BadaÅ„ Porównawczych nad KulturÄ…. Jest to obszerny dokument, w którym analizuje siÄ™ i diagnozuje stan dialogu miÄ™dzykulturowego w każdym kraju Europy. SÄ… w nim opisane możliwoÅ›ci docierania do innych kultur, poznawania ich i akceptowania.
       Oba raporty pokazujÄ… konieczność rozwijania w czÅ‚owieku tych postaw, które umożliwiajÄ… patrzenie na Innego jak na brata, siostrÄ™. Mówi siÄ™ w nich nie tylko o historii, ale i geografii Å›wiata, kulturze oraz o ogólnoÅ›wiatowym dziedzictwie kulturowym. JeÅ›li chodzi o historiÄ™ Å›wiata, jest ona postrzegana nie tyle poprzez perspektywÄ™ wojen, ile historiÄ™ czÅ‚owieka i jego dzieje. Takie spojrzenie otwiera nas na inne kultury, pokazuje, że nigdy nie byliÅ›my i nadal nie jesteÅ›my wyizolowani w Å›wiecie, że spoÅ‚eczeÅ„stwa i ich kultury zawsze siÄ™ przenikaÅ‚y, a swoje kontakty opieraÅ‚y na wzajemnych zwiÄ…zkach i zależnoÅ›ciach. UÅ›wiadomienie sobie tego ma dać podstawÄ™ do budowania nowego dialogu, Å‚adu, zrozumienia nie wynikajÄ…cego z przymusu, ale z wewnÄ™trznej potrzeby.

  • Dlaczego dążymy do dawnego, XVIII-wiecznego rozumienia tolerancji? Przecież uważa siÄ™, że Å›wiat jest coraz bardziej szczęśliwy, pokojowy...

  • Choćby dlatego, że - mimo tej szczęśliwoÅ›ci - ciÄ…gle budujemy mury, co Å›wiadczy o poczuciu staÅ‚ego zagrożenia ze strony Innych. Czy możliwy jest w takim razie dialog? Czy jest on utopiÄ…? JeÅ›li nawet utopiÄ…, to takÄ…, co może zabrzmi zaskakujÄ…co, niezbÄ™dnÄ… do speÅ‚nienia. W dobie panujÄ…cego myÅ›lenia ekonomicznego powinniÅ›my nawet zgodzić siÄ™ z argumentacjÄ…, że postawa skierowana na drugiego czÅ‚owieka bÄ™dzie siÄ™ nam opÅ‚acać. Politycy, twórcy wspóÅ‚czesnego porzÄ…dku powinni bowiem sobie uÅ›wiadomić, że kultura, edukacja i humanistyczny rozwój czÅ‚owieka to nie jest żaden luksus - to tylko inwestycja spoÅ‚ecznie wartoÅ›ciowa i dalekowzroczna. Inaczej mówiÄ…c, priorytetem winno stać siÄ™ inwestowanie w czÅ‚owieka, a nie w techniczny rozwój.

  • DziÄ™kujÄ™ za rozmowÄ™.

 

oem software Odsłony: 5433
Our website is protected by DMC Firewall!