Groźne piękno fal
Nawet wtedy, gdy powierzchnia morza wydaje się nam całkowicie spokojna (co zresztą zdarza się rzadko), w rzeczywistości woda lekko faluje, a w jej głębinach trwa nieustanny ruch, przemieszczanie się mas wodnych w pionie.
Fale morskie powstają najczęściej pod wpływem wiatru o zmiennej prędkości. Duża powierzchnia zbiornika wodnego jest bardzo czuła na powiewy wiatru. Już przy prędkości przekraczającej 0,25 m/s podmuch powietrza powoduje charakterystyczne zmarszczki, przesuwające się powoli zgodnie z kierunkiem wiatru. Obserwowane z brzegu lub pokładu statku stwarzają złudzenie biegnięcia jednej fali za drugą, przesuwania się poziomego mas wodnych. W rzeczywistości jest to pionowy ruch cząstek wody, o czym możemy się przekonać rzucając na powierzchnię morza pływający przedmiot. Unosi się on i opada, lecz nie przesuwa w stosunku do dna. Fale przechodzą, lecz woda pozostaje w miejscu. Tylko w pobliżu brzegu bywa inaczej.
Spienione grzbiety
Gdy siÅ‚a wiatru wzmaga siÄ™, fale powiÄ™kszajÄ… siÄ™, ich ksztaÅ‚ty stajÄ… coraz mniej regularne. A gdy sztormowy wiatr sÅ‚abnie, pozostawia za sobÄ… rozkoÅ‚ysane morze, pokryte martwÄ… falÄ… o dużej na ogóÅ‚ wysokoÅ›ci. Takie martwe fale wÄ™drujÄ… nieraz tysiÄ…ce mil od Å›rodka sztormu i dochodzÄ…c do wybrzeża, wyrzÄ…dzajÄ… poważne szkody. Znane sÄ… przypadki niszczenia urzÄ…dzeÅ„ portowych w zachodniej Francji przez martwÄ… falÄ™ powstałą w sztormach szalejÄ…cych u wschodnich wybrzeży Ameryki.
Pomiar wysokoÅ›ci fal jest dość trudny, gdyż obserwacje na statku pÅ‚ynÄ…cym po fali sztormowej obarczone sÄ… na ogóÅ‚ subiektywnymi odczuciami oraz zÅ‚udzeniami optycznymi. Prawdopodobnie najwiÄ™kszÄ… z zaobserwowanych dotychczas byÅ‚a fala na Atlantyku o wysokoÅ›ci 23 m. W sumie jednak najwiÄ™ksze fale wystÄ™pujÄ… na póÅ‚kuli poÅ‚udniowej, w okolicach 40. równoleżnika. DochodzÄ… one czÄ™sto do 16 m wysokoÅ›ci (tyle, co 5-piÄ™trowy budynek!). Na Atlantyku fale dochodzÄ… do 12 m, na Morzu Åšródziemnym - do 8 m, a na BaÅ‚tyku tylko bardzo rzadko przekraczajÄ… 3 m.
NiszczÄ…cy impet
ZbliżajÄ…ca siÄ™ do brzegu fala zostaje zahamowana od doÅ‚u, jej część czoÅ‚owa zwalnia i tyÅ‚ fali stopniowo wyprzedza jej czoÅ‚o. W rezultacie czoÅ‚owe zbocze fali staje siÄ™ prawie pionowe, aż wreszcie zaÅ‚amuje siÄ™ w przód. Fale przybojowe (te, które docierajÄ… do wybrzeża) majÄ… jednak dużą energiÄ™ i powodujÄ… nieraz poważne zniszczenia.
Do wysokich, skalistych brzegów sztormowe fale dobiegajÄ… z caÅ‚ym impetem, uderzajÄ… o lÄ…d, piÄ™trzÄ…c siÄ™ przy tym na wysokość dochodzÄ…cÄ… do 30 m. Ich niszczycielska siÅ‚a jest potężna: rozbijajÄ… betonowe nabrzeża i potrafiÄ… przenieść gÅ‚azy lub przedmioty o ciężarze 100 ton.
Oprócz wiatru, źródÅ‚em fal sÄ… różnorodne zjawiska i procesy zachodzÄ…ce w morskich głębinach. Gdy pod dnem morskim zadrży ziemia, a zdarza siÄ™ to dość czÄ™sto, miejsce to staje siÄ™ źródÅ‚em fali o niezwykÅ‚ych wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciach. Od miejsca, w którym nastÄ…piÅ‚ wstrzÄ…s zaczyna siÄ™ rozchodzić fala o dużej dÅ‚ugoÅ›ci, trudna do zauważenia przez statki. Fala ta niesie jednak ze sobÄ… ogromnÄ… energiÄ™, która daje o sobie znać po dotarciu do najbliższego lÄ…du.
Na maÅ‚ej głębokoÅ›ci, tarcie o dno hamuje prÄ™dkość czoÅ‚a fali. Zawarta w niej energia koncentruje siÄ™ i nastÄ™puje spiÄ™trzenie wody. Powstaje potężna Å›ciana wodna, której wysokość przekracza czÄ™sto 30 m. W wÄ…skich zatokach o wysokich brzegach fale bywajÄ… znacznie wyższe. W 1937 r. tsunami (bo tak zwane sÄ… te fale) na wybrzeżach Kamczatki osiÄ…gnęło 70 metrów, a w zatoce Lituya na Alasce w 1958 r. fale poczyniÅ‚y spustoszenia na stokach gór aż do wysokoÅ›ci 600 metrów!
Tragiczne skutki
Skutki tsunami sÄ… przeważnie tragiczne. W 1946 r., gdy zatrzÄ™sÅ‚a siÄ™ równina głębinowa pod Pacyfikiem, fala przebyÅ‚a 3600 km w ciÄ…gu 4 godzin i 34 minut, pÄ™dzÄ…c z prÄ™dkoÅ›ciÄ… 800 km/h. W momencie, gdy uderzyÅ‚a na miasto Hilo, miaÅ‚a ponad 14 m wysokoÅ›ci. Zginęło 173 ludzi, byÅ‚y setki rannych, a szkody siÄ™gaÅ‚y 50 mln dolarów.
Podobnej wysokoÅ›ci fale zniszczyÅ‚y w 1992 r. kilka miast Nikaragui. Zginęło 170 osób, a 13 tysiÄ™cy straciÅ‚o dach nad gÅ‚owÄ…. W 1755 r. potężne tsunami spustoszyÅ‚o LizbonÄ™. Ale najczęściej poszkodowani sÄ… JapoÅ„czycy. W tym regionie odnotowano najwiÄ™kszy tego rodzaju kataklizm w dziejach: w 1826 r. zginęło przeszÅ‚o 28 tys. ludzi, a fala osiÄ…gnęła wysokość 29 metrów.
Wybuchy wulkanu Krakatau w 1833 r. wzbudziÅ‚y kolejno trzy tsunami. Leżące wzdÅ‚uż wybrzeża Jawy i pobliskich wysp miasta, wsie i lasy zostaÅ‚y caÅ‚kowicie zmiecione z powierzchni ziemi. Fala wywoÅ‚ana tym wybuchem byÅ‚a tak potężna, że okrążyÅ‚a całą planetÄ™. Tsunami niszczy zresztÄ… nie tylko ludzkie osiedla, ale również sam lÄ…d. Wielokrotnie obserwowano zmianÄ™ ksztaÅ‚tu linii wybrzeża po przejÅ›ciu tego kataklizmu.
NajwiÄ™kszÄ… trudność w wykrywaniu tsunami stanowi odkrycie tych fal na oceanie, zanim dotrÄ… do wybrzeża. Na peÅ‚nym morzu sÄ… one niewielkie, dokÅ‚adnie ukryte wÅ›ród zwykÅ‚ych fal.
Walka z czasem
Oceanografowie poÅ›wiÄ™cili wiele lat na zbudowanie czujników do wykrywania podmorskich trzÄ™sieÅ„ ziemi. Umieszczono je w wielu rejonach na dnie oceanu. SÄ… tak czuÅ‚e, że znajdujÄ…c siÄ™ na głębokoÅ›ci 3600 i 4500 metrów wychwytujÄ… milimetrowe różnice w poziomie morza. aparaty zaopatrzono w urzÄ…dzenia przekazujÄ…ce wyniki pomiarów do oÅ›rodka kontroli za poÅ›rednictwem satelitów.
Naukowcy próbujÄ… również wykorzystać do wykrywania fal zdjÄ™cia z satelitów geofizycznych. Problem tkwi przede wszystkim w prÄ™dkoÅ›ci dziaÅ‚ania. Tsunami powstaje niespodziewanie i nadciÄ…ga z prÄ™dkoÅ›ciÄ… 750 km/h. Zależnie od poÅ‚ożenia źródÅ‚a drgaÅ„ fala dociera do lÄ…du w czasie kilku do kilkunastu godzin. W tym czasie trzeba jÄ… odkryć, ustalić trasÄ™, ostrzec i ewakuować mieszkaÅ„ców najbardziej zagrożonych okolic.
Nie wszystkie źródÅ‚a i rodzaje fal zostaÅ‚y dokÅ‚adnie wyjaÅ›nione. Nie wykluczone, iż gdzieÅ› w dalekich rejonach oceanu powstajÄ… z nieznanych nam powodów krótkotrwaÅ‚e potężne fale, które sÄ… przyczynÄ… tajemniczego znikania statków. Zdecydowana wiÄ™kszość tajemniczych zdarzeÅ„ w tzw. „trójkÄ…cie bermudzkim" spowodowana byÅ‚a prawdopodobnie pewnymi rodzajami fal morskich...
oem software Odsłony: 9065