Jak to robiÄ… Rosjanie

Utworzono: poniedziałek, 01 październik 2007 Drukuj E-mail

Szanowna Pani Redaktor!

Na przełomie maja i czerwca uczestniczyłem, na zaproszenie Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk, w uroczystych obchodach 50-lecia tego Oddziału w Nowosybirsku. W części oficjalnej udział wzięło wiele ważnych osobistości ze sfer politycznych i naukowych, z wicepremierem Federacji Rosyjskiej, panem Siergiejem Iwanowem na czele.
Syberyjski OddziaÅ‚ RAN ma w dorobku liczne osiÄ…gniÄ™cia, które m.in. wpÅ‚ynęły bardzo znaczÄ…co na rozwój gospodarczy caÅ‚ej Federacji. W tym wymienia siÄ™ badania pokÅ‚adów gazo- i roponoÅ›nych Syberii, jej zÅ‚óż diamentów oraz opracowania oryginalnych metod lokalizacji oraz eksploatacji zÅ‚óż, żeby wymienić tylko parÄ™ najÅ‚atwiej trafiajÄ…cych do wyobraźni laika. Ale zbudowanie ogromnego potencjaÅ‚u naukowego w placówkach rozmieszczonych na ogromnych przestrzeniach Syberii przyniosÅ‚o znacznie, znacznie wiÄ™cej niż tylko badania w dziedzinie surowców naturalnych i nie miejsce tutaj, aby charakteryzować te osiÄ…gniÄ™cia. Zainteresowanych odsyÅ‚am na stronÄ™ internetowÄ… SO RAN (http://www.sbras.ru/).
W tej notce chciaÅ‚bym zwrócić uwagÄ™ na aktualnie prowadzone,

reformatorskie działania władz

Federacji Rosyjskiej w dziedzinie nauki w caÅ‚ej Federacji, a na Syberii w szczególnoÅ›ci. Może to być interesujÄ…ce dla nas tym bardziej, że strukturÄ™ części organizacji nauki w Polsce uważa siÄ™, sÅ‚usznie czy nie, za skopiowanÄ… ze wzorów Akademii Nauk ZSRR, której spadkobierczyniÄ… jest Rosyjska Akademia Nauk. Co ciekawe, na liÅ›cie przedsiÄ™wzięć i priorytetów Federacji znajdujemy wiele koncepcji znanych z naszego, krajowego podwórka. Mowa o "priorytetach", o "proinnowacyjnym znaczeniu badaÅ„ naukowych" w kontekÅ›cie rozwoju gospodarczego kraju, o "parkach technologicznych" oraz silnie akcentowanÄ… potrzebÄ™ "reformy systemu zarzÄ…dzania naukÄ…". SÄ… też fundamentalne różnice: w "Strategii" mówi siÄ™ zarówno o diagnozie obecnego stanu nauki w Federacji, o celach reformy oraz o zwiÄ…zanych z niÄ… niezbÄ™dnych wydatkach i, bardziej ogólnie, o aspektach finansowych reformy. W naszych, krajowych, projektach te sprawy sÄ… albo traktowane drugorzÄ™dnie, lub wrÄ™cz ignorowane (koszta).
Podstawowe dokumenty precyzujÄ…ce cele i zadania reformy nauki w Federacji Rosyjskiej znaleźć można pod adresem: http://www.mon.gov.ru/work/nti/dok/. W szczególnoÅ›ci zainteresowanym polecam lekturÄ™ tekstu „Strategia rozwoju nauki i innowacji w Federacji Rosyjskiej na okres do roku 2015, przyjÄ™tej w Ministerstwie OÅ›wiaty i Nauki RF przez MiÄ™dzywydziaÅ‚owÄ… KomisjÄ™ Polityki Naukowo-Innowacyjnej w dniu 15 lutego 2006 r.
We wszystkich tekstach, z jakimi miałem okazję się zapoznać,

podstawowe znaczenie reformy

wiąże siÄ™ z potrzebami rozwoju gospodarki i naukowymi podstawami nowoczesnych technologii, czyli z tym, co siÄ™ najczęściej teraz nazywa politykÄ… proinnowacyjnÄ…. Innymi sÅ‚owy, z dwóch haseÅ‚ Unii Europejskiej, gospodarki opartej o wiedzÄ™ oraz spoÅ‚eczeÅ„stwa opartego o wiedzÄ™ (w dużym skrócie, oczywiÅ›cie), wagÄ™ pierwszorzÄ™dnÄ… przykÅ‚ada siÄ™ w nauce rosyjskiej do tego pierwszego zagadnienia.
W mojej notce na temat reformy nauki w Rosji opieram siÄ™ gÅ‚ównie na prezentacji D.V. Livanova, pt. „O rozwoju paÅ„stwowego sektora nauki”. Pomijam drobiazgowÄ… analizÄ™ stanu obecnego nauki rosyjskiej, omówiÄ™ pokrótce gÅ‚ówne kierunki i cele reformowania paÅ„stwowego sektora nauki.
Wymieniane są cztery podstawowe kierunki działań (w nawiasach podaję wskaźniki za lata, odpowiednio, 2004/2008):
a) Podwyższenie wynagrodzeÅ„ pracowników naukowych (w tys. rubli 8.3/30);
b) Optymalizacja systemu budżetowego finansowania badaÅ„ podstawowych (w % ogólnych nakÅ‚adów na naukÄ™ z budżetu paÅ„stwa 51/58);
c) Utworzenie celowego programu Rosyjskiej Akademii Nauk „Priorytetowe wspieranie badaÅ„ podstawowych na poziomie Å›wiatowym” (nakÅ‚ady w przeliczeniu na 1 zatrudnionego w tys. rubli 154/750);
d) Ustanowienie „strefy innowacyjnej” dla akademickiego sektora nauki i zwiÄ™kszenie procentowego udziaÅ‚u rosyjskich publikacji w wiodÄ…cych czasopismach naukowych Å›wiata z 2.6 do 3.4%
W punkcie (b) przewiduje się konsolidację instytucji rozporządzających budżetowymi środkami na naukę i doprowadzenie do trzech ścieżek finansowania poprzez:
1. RosyjskÄ… AkademiÄ™ Nauk – w tej części zmiany sÄ… najbardziej istotne, gdyż dotychczas dysponentami Å›rodków byÅ‚y oddzielnie: centralny i trzy regionalne oddziaÅ‚y RAN (syberyjski, dalekowschodni i uralski), a ponadto, tzw. gałęziowe Akademie Nauk (w tym akademie nauk medycznych, nauk rolniczych, nauk przyrodniczych i akademie sztuki);
2. Szkoły wyższe i
3. Państwowe fundacje na rzecz nauki.
Przewiduje siÄ™ również utrzymanie i umocnienie roli RAN jako organizacji eksperckiej i koordynujÄ…cej.
Kwestii budżetowych nie trzeba chyba wyjaÅ›niać, ale warto zwrócić uwagÄ™ na skalÄ™ zmian: piÄ™ciokrotne zwiÄ™kszenie nakÅ‚adów w przeliczeniu na 1 zatrudnionego, Å›rednia pÅ‚aca rzÄ™du 1200 USD miesiÄ™cznie, a dla mÅ‚odych naukowców 600-800 USD i to już za rok. To robi wrażenie.

Równie zdecydowane kroki podejmowane sÄ… w dziale nauk stosowanych.

NakÅ‚ady w przeliczeniu na 1 zatrudnionego majÄ… wzrosnąć z 255 tys. rubli w 2004 roku do 1028 tys. w roku 2008, zaÅ› wzglÄ™dny udziaÅ‚ tych nakÅ‚adów w ogólnym budżecie nauki ma wzrosnąć z 7.7 do 10.5%. Utworzone też zostanÄ… narodowe laboratoria w liczbie 5 do 7, ta sieć bÄ™dzie organizacyjnym novum w strukturze nauki w Federacji Rosyjskiej. Jednostki, które utraciÅ‚y profil naukowy majÄ… być sprywatyzowane lub zlikwidowane, głębokiej reformie poddawane sÄ… systemy zarzÄ…dzania tÄ… częściÄ… nauki z tworzeniem spóÅ‚ek akcyjnych (dla wiÄ™kszej części placówek) i prywatyzacji części istniejÄ…cych firm. Planuje siÄ™ sformuÅ‚owanie ostrych kryteriów jakoÅ›ci dla placówek aspirujÄ…cych do statusu narodowego centrum naukowego, przejÅ›cie do systemu finansowania programów celowych, priorytety dla inwestycji w tym sektorze oraz paÅ„stwowe wsparcie projektów wspólnych paÅ„stwowo-prywatnych w ramach narodowych priorytetów rozwoju technologicznego. Tej ostatniej kwestii przypisuje siÄ™, jak sÄ…dzÄ™, szczególnie duże znaczenie w kontekÅ›cie rozwoju technologicznego i wchodzenia z nimi na rynki miÄ™dzynarodowe.

Uczelnie wyższe sÄ… również objÄ™te planami reformy.

Tam także wzrastajÄ… nakÅ‚ady: z 239 do 942 tys. rubli na 1 zatrudnionego (mowa, oczywiÅ›cie, o nakÅ‚adach na badania naukowe), udziaÅ‚ podstawowych Å›rodków finansowych na badania w sektorze szkóÅ‚ wyższych ma wzrosnąć z 10.5 do 24.8%, zaÅ› wzglÄ™dna część personelu szkóÅ‚ wyższych, która uczestniczy w badaniach, ma wzrosnąć z 5 do 9%.
Reorganizacja sektora nauki w Federacji Rosyjskiej zwiÄ…zana jest z redukcjÄ… zatrudnienia o ponad 30%. NajwiÄ™kszy w tym udziaÅ‚ majÄ… instytuty resortowe, obecnie zatrudniajÄ…ce niemal tyle pracowników co akademie nauk i uczelnie wyższe łącznie. Tam redukcja ma wynieść ponad 50%, w uczelniach redukcji nie bÄ™dzie, a w akademiach nauk sumarycznie zatrudnienie spadnie o ok. 20%.
Lista zasadniczych, przewidywanych do osiÄ…gniÄ™cia celów zawiera:
Dla ekonomii kraju:
 Stworzenie warunków do przejÅ›cia na innowacyjnÄ… drogÄ™ rozwoju,
 Podwyższenie konkurencyjnoÅ›ci gospodarki,
 Umocnienie bezpieczeÅ„stwa narodowego,
 Wzrost Å›wiatowego prestiżu nauki rosyjskiej,
 Wzrost tzw. kapitaÅ‚u ludzkiego.
Dla sfery nauki i innowacji:
 Wzrost bazy materialno-technicznej i finansowej,
 Podniesienie prestiżu dziaÅ‚alnoÅ›ci naukowej, odmÅ‚odzenie kadr,
 Stabilność finansowania.
Dla sfery wyższego nauczania:
 Poniesienie jakoÅ›ci ksztaÅ‚cenia kadr,
 Wzrost dochodów kadry profesorskiej i wykÅ‚adowców,
 Zaangażowanie studentów i dyplomantów w dziaÅ‚alność badawczÄ….
W sferze zarządzania na szczeblu państwowym:
 Podwyższenie efektywnoÅ›ci wydatków budżetowych oraz
 Podwyższenie poziomu koordynacji i zarzÄ…dzania sfer nauki i innowacji.

Widoczna jest silna determinacja

w dążeniu do efektywnego wprowadzenia w życie reformy. Terminem obecnej fazy jest koniec roku 2008, a wiÄ™c tuż, tuż. Skutki sÄ… już teraz bardzo widoczne. W instytucie, z którym mamy od ponad 20 lat Å›cisłą wspóÅ‚pracÄ™ naukowÄ…, obecne Å›rednie uposażenie wynosi równoważność ok. 500 USD, a przed koÅ„cem roku przyszÅ‚ego ma wzrosnąć dwukrotnie. Czyli osiÄ…gnie poziom porównywalny z uposażeniami w naszych instytutach. RównoczeÅ›nie oczekiwana redukcja zatrudnienia uważana jest przez kolegów, z którymi rozmawiaÅ‚em, za zabieg racjonalizacyjny, w peÅ‚ni możliwy w ramach normalnego procesu oceny i zwiÄ…zanych z tym konsekwencji. Tym bardziej, że zamierza siÄ™ tworzyć sieć parków technologicznych, które otworzÄ… nowe perspektywy zatrudnienia dla osób ze stażem naukowym.
Dla OddziaÅ‚u Syberyjskiego RAN reforma ma strategiczne znaczenie. OdpÅ‚yw kadr naukowych daÅ‚ siÄ™ wyraźnie we znaki, konkurencja Å›wiatowa, a ostatnio także z sÄ…siadami w Azji, staje siÄ™ coraz trudniejsza ale, co istotne, bardzo czÄ™sto przeksztaÅ‚ca siÄ™ we wspóÅ‚pracÄ™. Także Unia Europejska, chociaż geograficznie odlegÅ‚a od Syberii, przypisuje coraz wiÄ™kszÄ… wagÄ™ do wspóÅ‚pracy naukowej i dydaktycznej z SyberiÄ…, która dla UE jest gÅ‚ównym dostawcÄ… noÅ›ników energii, tworzone sÄ… wspólne projekty naukowe i dydaktyczne. Rosja robi wiele, aby we wspóÅ‚pracy i konkurencji na miÄ™dzynarodowych rynkach nauki być partnerem pod każdym wzglÄ™dem co najmniej równym. MyÅ›lÄ™, że warto na to zwrócić uwagÄ™.

Janusz Lipkowski

Prof. Janusz Lipkowski jest członkiem PAN, pracownikiem Instytutu Chemii Fizycznej, honorowym profesorem Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk

Odsłony: 3320
DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd