Koszty "uzdrawiania"
Autor: red. 2008-06-02
W biuletynie JBR, jego redaktor naczelny, WacÅ‚aw Wasiak, zamieÅ›ciÅ‚ dwie interesujÄ…ce wypowiedzi dyrektorów placówek naukowych poddanych zabiegowi tzw. uzdrawiania. Jakie skutki przyniosÅ‚y te przeksztaÅ‚cenia, można siÄ™ przekonać po lekturze wybranych fragmentów tych opinii.
Doc. dr inż. Henryk Knapczyk, Prezes ZarzÄ…du – Dyrektor Generalny OBRUM sp. z o.o. Gliwice
W ostatnim okresie, już po wyborach parlamentarnych i tuż przed przejÄ™ciem wÅ‚adzy przez koalicjÄ™: PO i PSL, ówczesny Minister Skarbu PaÅ„stwa w ostatniej chwili skomercjalizowaÅ‚ szereg jbr-ów. /.../ Analiza krótkiego okresu funkcjonowania w nowych warunkach prawnych, poza rzÄ…dami ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, a pod rzÄ…dami Kodeksu spóÅ‚ek handlowych oraz ustawy z 29.07.05. o niektórych formach wspierania dziaÅ‚alnoÅ›ci innowacyjnej, pokazuje wyraźnie rozbieżność, można nawet stwierdzić, że drastycznÄ…, miÄ™dzy zaÅ‚ożeniami idei komercjalizacji a osiÄ…ganymi w rzeczywistoÅ›ci efektami../.../
Skomercjalizowane jbr-y z dnia na dzieÅ„ utraciÅ‚y wszystkie bardzo istotne prawa i posiadane ulgi podmiotowe, wynikajÄ…ce z przepisów ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, tym samym przestaÅ‚y być jednostkami wprost lub quasi „non for profit”. Utrata ulg podatkowych spowodowaÅ‚a, w przypadku OBRUM sp. z o.o., wzrost kosztów gospodarowania ok. 0,5 mln zÅ‚otych rocznie, przy czym wzrost ten może okazać siÄ™ zdecydowanie wyższy./.../
Co prawda, zgodnie z przepisami ustawy z 29.07.05. /.../, skomercjalizowane jbr-y otrzymujÄ… status centrum badawczo-rozwojowego, ale jako spóÅ‚ki prawa handlowego stajÄ… siÄ™ z samej natury podmiotami zyskotwórczymi, nieposiadajÄ…cymi ustawowej możliwoÅ›ci wykorzystywania wypracowanego zysku po utworzeniu funduszy: socjalnego, nagród i wdrożeniowego, do zasilenia dziaÅ‚alnoÅ›ci statutowej – badawczo-rozwojowej.
O przeznaczeniu wypracowanego zysku decydujÄ… organy spóÅ‚ki handlowej (ZarzÄ…d, Rada Nadzorcza, Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy czy Zgromadzenie Wspólników), a ewentualna decyzja przeznaczenia go na wypÅ‚atÄ™ dywidendy, czyni z centrów badawczo-rozwojowych jednostki typu „for profit” - a to, zgodnie z przepisami prawa europejskiego, ogranicza im dostÄ™p do Å›rodków publicznych. WiÄ™cej, w rozumieniu przepisów ustawy o zasadach finansowania nauki, centra badawczo-rozwojowe sÄ… jednostkami naukowymi, a mimo to w programach operacyjnych „Innowacyjna gospodarka” zostaÅ‚y na zasadzie explicite wykluczone przez organizatora z grona przyszÅ‚ych beneficjentów tych programów.
Kolejna barierÄ…,
jakÄ… postawiono przed skomercjalizowanymi jbr-ami jest /.../ konieczność osiÄ…gniÄ™cia przychodów ze sprzedaży wyników badaÅ„ i prac rozwojowych o wartoÅ›ci 50% przychodów ogóÅ‚em, co warunkuje uzyskanie i utrzymanie statusu centrum badawczo-rozwojowego. Ten warunek dla wymienionych wyżej, przeksztaÅ‚conych w spóÅ‚ki handlowe jbr-ów przemysÅ‚owego potencjaÅ‚u obronnego jest niezwykle trudny do speÅ‚nienia, chociażby ze wzglÄ™du na wysokie koszty gospodarowania i konieczność ich pokrywania z przychodów pozastatutowych.
FundamentalnÄ… prawdÄ… jest fakt, że jbr-y po komercjalizacji, jako centra badawczo-rozwojowe, funkcjonujÄ… na tym samym rynku dostaw usÅ‚ug badawczo-rozwojowych i w otoczeniu tych samych odbiorców, co poprzednio, a różnica polega tylko i wyłącznie na tym, że zmieniÅ‚ siÄ™ ich status wÅ‚asnoÅ›ciowy, przy peÅ‚nym zachowaniu statusu odnoszÄ…cego siÄ™ do merytorycznej dziaÅ‚alnoÅ›ci./.../
Skoro z zaÅ‚ożenia ustawowego wprowadzono zasadÄ™ odmiennego traktowania paÅ„stwowych jbr-ów i „paÅ„stwowych” centrów badawczo-rozwojowych, to skomercjalizowanym „paÅ„stwowym” jednostkom należaÅ‚oby stworzyć warunki równoprawnego ich traktowania i umożliwić centrom badawczo-rozwojowym korzystanie z dotychczasowych uprawnieÅ„, na przykÅ‚ad w ramach nowelizacji przepisów ustawy o niektórych formach wspierania dziaÅ‚alnoÅ›ci innowacyjnej lub zmieniajÄ…c inne przepisy./.../ Skomercjalizowane jbr-y funkcjonujÄ… jako spóÅ‚ki prawa handlowego, nadal w tym samym zakresie i w oparciu o ten sam „status” dziaÅ‚alnoÅ›ci merytorycznej, lecz już w ramach innego „statusu” wÅ‚asnoÅ›ciowego. Tyko z tego wzglÄ™du koszty ich funkcjonowania wzrastajÄ… o kilka do kilkunastu procent, a łącznie z utratÄ… uprawnieÅ„ w zakresie dostÄ™pu do Å›rodków publicznych, w tym funduszy europejskich, nawet o kilkadziesiÄ…t procent. /.../{mospagebreak}
Skutki takiej komercjalizacji,
wczeÅ›niej nieznane, ani też, co gorsze - niezaplanowane, sÄ… wynikiem pospiesznych dziaÅ‚aÅ„ i braku odpowiedniej symulacji efektów podejmowanych decyzji, implikujÄ…cych okreÅ›lone nastÄ™pstwa w dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej skomercjalizowanych jednostek. Dziwi to szczególnie, widzÄ…c jak agendy rzÄ…dowe i Å‚awy parlamentarne sÄ… „naszpikowane” przedstawicielami z tytuÅ‚ami naukowymi. Można siÄ™ byÅ‚o spodziewać, iż domenÄ… dziaÅ‚ania tych gremiów powinna być zasada i obowiÄ…zek stosowania metod naukowych przy podejmowaniu decyzji, by nie powtarzaÅ‚a siÄ™ sentencja znanej anegdoty, jeszcze z okresu socjalistycznego, iż system ten wymyÅ›lili chÅ‚opi i robotnicy i w zwiÄ…zku z tym nie przetestowali go na zwierzÄ™tach. /.../
Co do dalszego losu jbr-ów i zasadnoÅ›ci stosowania w systemie transformacji kryterium akredytacji nie bÄ™dÄ™ dyskutowaÅ‚. Wszystkim entuzjastom zmniejszenia liczby jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych, korzystajÄ…cych z tych samych źródeÅ‚ finansowania nauki powiem, że zmniejszenie liczby „konsumentów” tych Å›rodków, wcale nie musi prowadzić do zwiÄ™kszenia poziomu finansowania pozostaÅ‚ych. W praktyce dzieje siÄ™ tak, że zmniejszenie liczby konsumentów – popytu, prowadzi również do zmniejszenia iloÅ›ci Å›rodków, czyli podaży. /.../ PrzedÅ‚ożone wyżej tezy, oparte na doÅ›wiadczeniach wÅ‚asnych wszystkich podmiotów należących do sfery przemysÅ‚owego potencjaÅ‚u obronnego, potwierdzajÄ… dramaturgiÄ™ sytuacji, obserwowanej na polskim rynku dostaw uzbrojenia i sprzÄ™tu wojskowego.
Już dzisiaj niezwykle Å‚atwo można wprowadzić na polski rynek efekty bardzo dawno zakoÅ„czonych procesów badawczo-rozwojowych w dziedzinie sprzÄ™tu i technologii wojskowych pochodzÄ…cych spoza Polski. Zagrożenie prowadzÄ…ce być może nawet do unicestwienia rodzimej myÅ›li technicznej w dziedzinie uzbrojenia i sprzÄ™tu wojskowego mogÄ… pogłębić jeszcze bardziej efekty komercjalizacji obserwowane jako skutek nierównego traktowania jednostek badawczo-rozwojowych i powstaÅ‚ych po ich skomercjalizowaniu centrów badawczo-rozwojowych./.../
Mgr inż. Edward Ziaja – Prezes ZarzÄ…du Instytutu Automatyki Systemów Energetycznych IASE Sp. z o.o.
Instytut Automatyki Systemów Energetycznych decyzjÄ… Ministra Skarbu PaÅ„stwa, zgodnie z aktem notarialnym z 11.06.07., w nastÄ™pstwie komercjalizacji zostaÅ‚ przeksztaÅ‚cony w spóÅ‚kÄ™ z ograniczonÄ… odpowiedzialnoÅ›ciÄ… i wpisany do Krajowego Rejestru SÄ…dowego. /.../
InformacjÄ™ o komercjalizacji Instytutu otrzymaliÅ›my za poÅ›rednictwem biura notarialnego, czyli już po sporzÄ…dzeniu aktu notarialnego. PrzeksztaÅ‚cenie nie zostaÅ‚o poprzedzone żadnymi rozmowami czy ustaleniami. Nie mieliÅ›my wpÅ‚ywu na zdefiniowanie zakresu prowadzonej dziaÅ‚alnoÅ›ci, nazwy skróconej Instytutu czy funkcjonowania rady naukowej.
Zapisy aktu notarialnego zawierajÄ… szereg dwuznacznoÅ›ci w zakresie uprawnieÅ„ Rady Naukowej, jak również kwestii, w jakiej strukturze ona dziaÅ‚a ("Rada Naukowa jest uprawniona do zajmowania stanowiska we wszystkich sprawach dotyczÄ…cych dziaÅ‚alnoÅ›ci jednostki badawczo-rozwojowej”.). Wszystkie zapisy aktu notarialnego zostaÅ‚y jednostronnie sformuÅ‚owane i przekazane do wiadomoÅ›ci z mocÄ… obowiÄ…zujÄ…cÄ…. Instytut zostaÅ‚ wezwany do zapÅ‚aty za akt notarialny przed jego otrzymaniem z biura notarialnego.
Konieczność wpisania do KRS przeksztaÅ‚conej jednostki badawczo-rozwojowej w spóÅ‚kÄ™ prawa handlowego, wymusiÅ‚a zmianÄ™ numeru REGON (NIP pozostaÅ‚ bez zmian). Ta drobna z pozoru zmiana spowodowaÅ‚a pewne perturbacje w urzÄ™dzie statystycznym, który nie miaÅ‚ doÅ›wiadczeÅ„ w zakresie podobnych przeksztaÅ‚ceÅ„.
Zgodnie z przepisami prawa, dniem komercjalizacji instytutu byÅ‚ 1.10.07./.../ Zapisy umowy spóÅ‚ki oraz zdefiniowane podstawy prawne funkcjonowania przeksztaÅ‚canych podmiotów, zostaÅ‚y w różny sposób zinterpretowane przez sÄ…dy rejestrowe wÅ‚aÅ›ciwe dla prowadzenia Krajowego Rejestru SÄ…dowego, co skutkuje różnym sposobem potraktowania „zanikajÄ…cej” jednostki badawczo-rozwojowej. /.../ W konsekwencji niektóre jednostki badawczo-rozwojowe zostaÅ‚y wykreÅ›lone z rejestru jednostek badawczo-rozwojowych, innym wpisano informacjÄ™ o przeksztaÅ‚ceniu poprzez komercjalizacjÄ™ w spóÅ‚kÄ™ prawa handlowego, a inne pozostawiono bez zmian, co powodowaÅ‚o ich funkcjonowanie w dwóch postaciach pod dwoma różnymi numerami KRS.
W listopadzie ub. r. Minister Skarbu PaÅ„stwa powoÅ‚aÅ‚ PeÅ‚nomocnika Wspólnika Instytutu,
który zgodnie z zapisami aktu notarialnego jest ważnym ogniwem decyzyjnym, jak również poÅ›redniczÄ…cym w kontaktach z wÅ‚aÅ›cicielem. Kompetencje PeÅ‚nomocnika Wspólnika można przyrównać do kompetencji Rady Nadzorczej spóÅ‚ki, czyli wszelkie decyzje zarzÄ…du dotyczÄ…ce majÄ…tku, w tym nieruchomoÅ›ci, udzielania gwarancji czy porÄ™czeÅ„, zaciÄ…gania zobowiÄ…zaÅ„, zmian umowy spóÅ‚ki, statutu, przedmiotu dziaÅ‚alnoÅ›ci, nazwy, itd. wymagajÄ… opinii PeÅ‚nomocnika Wspólnika. Wiele decyzji wymaga również dodatkowej akceptacji poprzez uchwałę Zgromadzenia Wspólników.{mospagebreak}
Brak wcześniejszych konsultacji
i nieoczekiwana decyzja o komercjalizacji, zmusiÅ‚y nas do szybkiego „uczenia siÄ™” nowych zasad funkcjonowania. /.../ ObowiÄ…zkiem instytutu, rozpoczynajÄ…cego dziaÅ‚alność w październiku (jako spóÅ‚ka), byÅ‚o sporzÄ…dzenie sprawozdania finansowego za ostatni okres funkcjonowania w postaci jednostki badawczo-rozwojowej, czyli za 9 miesiÄ™cy 2007 roku, jak również odrÄ™bnego sprawozdania za ostatnie 3 miesiÄ…ce roku. Sprawozdanie finansowe jednostki obowiÄ…zkowo podlega badaniu przez biegÅ‚ego rewidenta, a to oznacza poniesienie w jednym roku podwójnych kosztów /.../. W przypadku instytutu, za zgodÄ… wÅ‚aÅ›ciciela, ostatnie 3 miesiÄ…ce 2007 roku zostaÅ‚y doliczone do 2008 roku, co powoduje wydÅ‚użenie pierwszego roku obrotowego SpóÅ‚ki do 15 miesiÄ™cy.
Jednym z przywilejów funkcjonowania podmiotu w postaci jednostki badawczo-rozwojowej jest możliwość korzystania z ulg podatkowych, obejmujÄ…cych m.in. zwolnienie części dochodu z podatku dochodowego, częściowe zwolnienie z podatku od nieruchomoÅ›ci czy opÅ‚at z tytuÅ‚u wieczystego użytkowania gruntu. PrzeksztaÅ‚cenie w spóÅ‚kÄ™ prawa handlowego spowodowaÅ‚o utratÄ™ tych możliwoÅ›ci. W zamian przedsiÄ™biorstwo otrzymaÅ‚o „szansÄ™” na wystÄ…pienie z wnioskiem do wÅ‚aÅ›ciwego ministra o nadanie statusu centrum badawczo-rozwojowego/.../ W art. 12 ustawy o niektórych formach wspierania dziaÅ‚alnoÅ›ci innowacyjnej przedstawiono warunki, jakie podmiot powinien speÅ‚nić, aby ubiegać siÄ™ o uzyskanie statusu centrum badawczo-rozwojowego.
Zwolnienie z obowiÄ…zku stosowania art. 12 w/w ustawy /.../ obejmuje trzy lata od daty komercjalizacji. JednoczeÅ›nie daje jednostce możliwość korzystania z ulg podatkowych. Pytanie jednak brzmi, co dalej po tych trzech latach? Zapisy ustawy sÄ… bardzo rygorystyczne w zakresie wysokoÅ›ci przychodu netto ze sprzedaży wytworzonych przez podmiot wyników badaÅ„ lub prac rozwojowych. MuszÄ… one stanowić co najmniej 50% przychodów ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za rok obrotowy poprzedzajÄ…cy rok zÅ‚ożenia wniosku i muszÄ… być realizowane w każdym kolejnym roku.
MajÄ…c na uwadze konsekwencje przeksztaÅ‚cenia w spóÅ‚kÄ™ handlowÄ…, czyli konieczność dostosowania siÄ™ do trudnego konkurencyjnego rynku, a jednoczeÅ›nie podlegÅ‚ość WÅ‚aÅ›cicielowi w wielu aspektach codziennej dziaÅ‚alnoÅ›ci, co znaczÄ…co ogranicza możliwoÅ›ci dziaÅ‚ania i szybkość podejmowania decyzji, wypracowanie tak wysokiego poziomu przychodu z prac rozwojowych stoi pod dużym znakiem zapytania.
Należy również podkreÅ›lić, że {mospagebreak}
podmiot rynkowy
musi utrzymywać siÄ™ z bieżącej komercyjnej dziaÅ‚alnoÅ›ci tak, aby na bieżąco regulować zobowiÄ…zania, inwestować w rozwój firmy, a co za tym idzie pracowników. JednoczeÅ›nie dla utrzymania statusu centrum powinien rozwijać i inwestować w dziaÅ‚alność badawczo-rozwojowÄ…, która niestety czÄ™sto jest dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… niedochodowÄ… i nie znajduje należytego zainteresowania w Å›wiecie biznesu.
W akcie notarialnym – umowie SpóÅ‚ki przywoÅ‚any jest zakres dziaÅ‚alnoÅ›ci firmy analogiczny jak dla jednostki badawczo-rozwojowej, utrzymane jest funkcjonowanie Rady Naukowej. Czyli z jednej strony sugerowane jest prowadzenie dziaÅ‚alnoÅ›ci B+R, a z drugiej ogranicza siÄ™ tylko tej grupie podmiotów wsparcie finansowe. Brak jest jasnych informacji i rozwiÄ…zaÅ„ dotyczÄ…cych możliwoÅ›ci korzystania przez skomercjalizowane jednostki z dotacji podmiotowych, przyznawanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dodatkowo, centrum badawczo-rozwojowe - poza wsparciem w postaci niewielkich ulg podatkowych, ma zamkniÄ™tÄ… drogÄ™ do pozyskania unijnych Å›rodków pomocowych. W wiÄ™kszoÅ›ci priorytetów zapisanych w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 z grupy beneficjentów wykluczone sÄ… centra badawczo-rozwojowe. Takie zapisy mogÅ‚yby sugerować, że centra na dziaÅ‚alność badawczÄ… otrzymujÄ… wsparcie publiczne w inny sposób. Tylko w jaki? StÄ…d należaÅ‚oby siÄ™ zastanowić nad wsparciem przedsiÄ™biorstw chcÄ…cych prowadzić dziaÅ‚alność badawczo-rozwojowÄ… (i nie bÄ™dÄ…cych jednostkami badawczo-rozwojowymi) /.../ poprzez zmiany zapisów w aktach prawnych, czyli np. poprzez obniżenie wymaganego poziomu udziaÅ‚u sprzedaży B+R w przychodach, dostÄ™p do dotacji podmiotowych.
Proces komercjalizacji kosztuje
W zależnoÅ›ci od nowej formy prawnej, czyli przeksztaÅ‚cenia w spóÅ‚kÄ™ z ograniczonÄ… odpowiedzialnoÅ›ciÄ… lub spóÅ‚kÄ™ akcyjnÄ…, koszt ten jest niższy lub wyższy. Oznacza to, że nowy podmiot ponosi nie tylko zwykÅ‚e koszty wynikajÄ…ce z prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci w formie spóÅ‚ki prawa handlowego, ale również dodatkowe koszty procesu przeksztaÅ‚cenia, poczÄ…wszy od koniecznoÅ›ci sporzÄ…dzenia wyceny wartoÅ›ci firmy, opÅ‚at za czynnoÅ›ci notarialne, czyli np. sporzÄ…dzenie aktu komercjalizacji, koszty zwiÄ…zane z procesem nabywania przez pracowników nieodpÅ‚atnych udziaÅ‚ów SpóÅ‚ki (w przypadku IASE to okoÅ‚o 470 osób), ogÅ‚oszenia w dziennikach o zasiÄ™gu lokalnym i krajowym, wynagrodzenie PeÅ‚nomocnika Wspólnika, itd.
Kolejnym etapem, wieÅ„czÄ…cym komercjalizacjÄ™ bÄ™dzie prywatyzacja podmiotu. Niestety informacje dotyczÄ…ce tego kluczowego dla SpóÅ‚ki procesu sÄ… bardzo ograniczone. Częściowo pochodzÄ… z rozmów z przedstawicielami ministerstwa, jak również mediów, jednak nie okreÅ›lajÄ… żadnych konkretnych kierunków, a raczej powodujÄ… pewien chaos informacyjny, nie mówiÄ…c o niepokoju pracowników badawczych i naukowych Instytutu. Po raz kolejny brakuje jasnych informacji, pochodzÄ…cych ze źródÅ‚a, pomimo dużej życzliwoÅ›ci ze strony pracowników Ministerstwa Skarbu i chÄ™ci wspóÅ‚pracy z ZarzÄ…dem Instytutu.
|
|