Kobiety nie tylko do garów
Autor: Tomasz Twardowski 2008-05-04
Kobiety zaangażowane są w wynalazczość od zawsze; doniesienia na ten temat datowane są od czasów starożytnej Grecji. Płeć jednak znacznie ograniczała i nadal ogranicza w tej dziedzinie rolę i znaczenie kobiet.
Podanie udziału kobiet w wynalazczości wymaga określenia atrybutów charakteryzujących rozwój własności intelektualnej w kontekście płci. W opinii psychologów i socjologów, w fizjologii mózgu, jak i w zachowaniach społecznych kobiet i mężczyzn występują zasadnicze różnice. Jednocześnie faktem jest, że fizjologia mózgu obu płci znacząco się różni. Wynika to po części z faktu, iż u kobiet i mężczyzn różna jest grubość ciała modzelowatego, czyli wiązki włókien łączących półkule mózgu – u kobiet jest ono wyraźnie grubsze. Komunikacja między nimi powinna być zatem u pań lepsza, co nasuwa przypuszczenie o sprawniejszym funkcjonowaniu. W mózgu kobiety uaktywnia się więcej regionów w reakcji na otrzymywane bodźce, jak i podczas rozwiązywania problemów. U mężczyzn natomiast, podczas wykonywania zadań związanych z komunikacją werbalną, intensywniej pracuje prawa półkula mózgu; natomiast gdy chodzi o wykorzystanie wyobraźni przestrzennej - na wysokie obroty wchodzi lewa. Organ kobiecy wykazuje porównywalną reakcję każdej z części w obu przypadkach. Sposoby myślenia, predyspozycje i zainteresowania mężczyzn i kobiet muszą się zatem od siebie różnić.
Świat dla mężczyzn
Zapewne jedna z pierwszych kobiet opisanych jako pracująca zawodowo i ekspert w swej dyscyplinie była Egipcjanka Merit Ptah (2700 p.n.e.), opisana jako "główny medyk". Zapewne jest ona kobiecym prekursorem w historii nauki.
W czasach nowożytnych, aż do XX wieku, żadna kobieta nie została przyjęta do takich towarzystw naukowych jak "Royal Society of England" czy "Francuska Akademia Nauk". W XVII w. uważano w większości, że jakakolwiek forma działalności naukowej stoi w sprzeczności z obowiązkami domowymi, których wypełniania oczekiwano od kobiet.
W Polsce (podobnie jak w innych krajach europejskich) kobiety – pracownicy (egzaminatorzy) urzędów patentowych, jak również rzecznicy patentowi – to mniej więcej połowa ogólnej liczby zatrudnionych. Natomiast procentowy udział kobiet jako wynalazców jest znacznie mniejszy. Dlaczego? W USA prowadzony jest rejestr płci wynalazców. W XIX wieku wiele mądrych kobiet dokonywało wynalazków, ale …. zgłaszało swe wynalazki do urzędu patentowego pod nazwiskiem męża. Klasycznym przykładem jest historia odkrycia flar (lamp ratunkowych na morzu). Ich odkrywczyni, dopiero gdy została wdową mogła zgłaszać patenty pod własnym nazwiskiem. Martha J. Coston - bo o niej mowa - opracowała system nocnych flar, który opatentowała w 1871 r., a U. S. Navy zakupiła prawa do tego patentu, który uratował życie wielu ludziom. W efekcie swego wynalazku stała ona wdową bardzo zamożną.{mospagebreak}
Kto strzeże swoich pomysłów
Głównym obszarem wynalazków kobiet jest chemia, biologia, medycyna. W zgłoszeniu patentowym nie podajemy płci (także wieku, rasy, religii i narodowości), stąd nie ma żadnych podstaw, aby rozróżniać płeć wynalazców. Niemniej, według danych US Departament of Patent and Trade Mark, w latach 2000-2006 ok. 20% wynalazców to kobiety, a ich procentowy udział w całkowitej liczbie wynalazców dynamicznie wzrasta. W minionych dwudziestu latach 83% patentów amerykańskich (USA) przyznanych kobietom dotyczyło patentów użytkowych, 16,5% - wzorów użytkowych i przemysłowych a 0,5% - patentów roślinnych. W 1996 r. w 11,2% patentów USA w składzie zespołu wynalazców była przynajmniej jedna kobieta. 35% kobiet wynalazców w latach 1977-1996 zamieszkiwało w Kalifornii, New York i New Jersey. Obecnie ok. 20% wynalazców w USA to kobiety; oczekuje się, że w trakcie następnej generacji procent ten wzrośnie do 50.
Ewing Marion Kauffman Foundation PR Newswire oraz Harvard University, the MIT Sloan School of Management, and the Haas Scholl of Business (2006 r.) podjęły systematyczne studia nad rolą kobiet w wynalazczości. W raporcie analizowano wynalazki 4227 przyrodników w ciągu 30 lat. Przy równorzędności jakości prac badawczych, wynalazcy mężczyźni wykazują dwukrotnie większą tendencję do patentowania aniżeli kobiety. Studia nad efektem płci w procesie patentowania umożliwiły stwierdzenie, że w badanej grupie mniej niż 6% kobiet miało w swym dorobku patenty, posiadało je natomiast 13% mężczyzn.
Wśród wynalazców posiadających prawa do patentów w zakresie medycyny, technologii DNA i białek oraz zbliżonych tematycznie wynalazków było 1286 mężczyzn i tylko 92 kobiety.
Brak pieniędzy - brak patentów
Różnica płci w prawach do patentu jest znacznie wyraźniejsza na niekorzyść kobiet niż w przypadku porównywania innych parametrów „równości” pomiędzy płciami w środowisku akademickim, takimi jak wynagrodzenie, liczba publikacji czy też awans zawodowy .
Wśród przyczyn tego stanu wymienia się przede wszystkim znacznie większe możliwości pozyskania kapitału założycielskiego i inwestycyjnego przez mężczyzn niż kobiety. Zgodnie z badaniami, kobiety były założycielami 84 firm (z 1860 ) i otrzymały 783,8 mln USD kapitału inwestycyjnego. Kwota ta stanowiła 4,2% z 19 mld USD inwestowanych przez wszystkie analizowane firmy.
Wspomniano już, że większość (75%) kobiet wynalazców i inwestorów była zaangażowana w sektorze zdrowia, oprogramowania komputerowego i usług. W wybranych sektorach firmy kierowane przez kobiety zarządzały ponad 10% kapitału w agrobiotechnologii, oprogramowaniu, komunikacji. Łącznie w obszarze biotechnologii i farmacji kobiety zarządzały ponad 289 mln USD w 2003 r.
W Polsce należy zwrócić uwagę na osiągnięcia kobiet – biotechnologów wyróżnianych nagrodami WIPO za osiągnięcia wynalazcze. Warto jednakże pamiętać, że Maria Skłodowska-Curie, która dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla (1903, fizyka i 1911, chemia), była genialnym odkrywcą i wynalazcą, a także …. przeciwniczką patentowania!{mospagebreak}
1. W 1809 r. Mary Dixon Kies opatentowała proces szycia slomki jedwabiem lub nicią. Był to pierwszy US patent wydany kobiecie.
2. Do 1840 r. w ameryce Płn wydano kobietom tylko 20 patentów
3. W 1977 r. wydano kobietom 2,6% patentów, natomiast w 1998 r - 10,3%
Biustonosz, jeden z atrybutów kobiecości - palony przez feministki w 1968 r. symbol zniewolenia - był patentowany wielokrotnie, co stanowi ewidentną sprzeczność z podstawowymi warunkami zdolności patentowej (nowość i nieoczywistość):
Pierwszy model biustonosza pojawił się w 1886 r. w Anglii. Wynalazek ten, określany jako „polepszający biust”, stanowił konstrukcję z drutu i jedwabiu przywodzącą na myśl raczej dwa sitka do herbaty niż bieliznę. W roku 1887 został opatentowany.
1889 r. niezależny patent na biustonosz otrzymała we Francji pani Herminie Cadolle,
4 września 1891 r. – wynalazek „bielizny podtrzymującej piersi” otrzymał Patent Cesarski numer 62 641 (Hugo Schikandler).
5 września 1899 r. panna Christine Hardt z Drezna, uzyskała Patent Cesarski nr 110 888 za „damski strój podtrzymujący biust”. Panna Hardt ulepszyła niepraktyczne wynalazki mężczyzn – zadbała o wygodę i higienę. Ramiączka jej biustonosza nie były przytwierdzone na stałe, ale zapinane na guziczki, co ułatwiało tak zakładanie, jak pranie.
1912 r., Sigmund Lindauer, fabrykant gorsetów ze Stuttgartu stworzył miękki biustonosz, całkowicie pozbawiony usztywnień. Anegdota głosi, że pomysł wynalazku narodził się podczas podróży poślubnej państwa Lindauer, w czasie której fabrykanta bardzo zniecierpliwiło pokonywanie niezliczonych pętelek i haczyków w bieliźnie panny młodej.
1914 r. pani Mary Anne Phelps-Jacobs wpadła ona na pomysł związania ze sobą dwóch jedwabnych chusteczek i dołączenia do nich tasiemek. Patent został odkupiony przez firmę Warner Brothers, specjalizującą się w produkcji bielizny, za jedyne... 1500$. Nie był to najlepszy interes. W przeciągu kilku lat wartość patentu wzrosła ponad tysiąckrotnie.
Ta bogata zarówno w anegdoty, jak i w pieniądze, historia patentowania artykułu pierwszej potrzeby ilustruje doskonale złożoność i wieloaspektowość kwestii udziału kobiet w wynalazczości.
W polskiej biotechnologii panie mają szereg bardzo poważnych osiągnięć udokumentowanych zgłoszeniami patentowymi i przyznanymi patentami jak również wyróżnionych nagrodami Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO).
WIPO Gold Medal
Alfreda Graczyk
43rd World Invention, Research and Industrial Innovation Fair, “Brussels Eureka ‘94”, Photodynamic therapy for the treatment of tumors
Izabella Krucińska
49e Salon mondial de l’invention de la recherche et de l’innovation industrielle, Brussels, Belgium, 2000
Electret needle punching nowovens. New nonwovens characterized by high filtration
efficiency and high air permeability
Ewa Kasprzycka
6th International Exhibition of Inventions, Gdańsk, Poland, 2005
For her invention of “A new technology for vacuum chromizing”
Zofia Pokorska
2nd Competition “Woman Inventor”, 2002, Warsaw
Inventions in the field of organic synthesis and environmental protection
WIPO Certificate of Merit
Wiesława Łada
2nd Competition for “Woman Inventor”, Warsaw, 2002
Inventions in the field of liquid-liquid extraction methods for the separation of noble metals
Anna Podhajska
2nd Competition “Woman Inventor” , Warsaw, 2002
Place: Warsaw, Poland
Biotechnologicla inventions
Elżbieta Witczak
National Invention Competition, 2001, Warsaw
Numerous patented inventions and contributions in the field of textile technology