Socrealizm w Krakowie

Utworzono: piątek, 15 styczeń 2010 Drukuj E-mail

 

7. Plakat A.N. Wystawa ks.jpg

 

  Plakat A.N.  

W powojennej Europie Polska znalazÅ‚a siÄ™ w sferze przemożnych wpÅ‚ywów ZwiÄ…zku Socjalistycznych Republik Radzieckich i to podporzÄ…dkowanie pociÄ…gnęło za sobÄ… przebudowÄ™ kraju na wzór sowiecki. W sÅ‚użbÄ™ wdrażania nowego systemu spoÅ‚eczno-politycznego zostaÅ‚y wprzÄ™gniÄ™te wszystkie dziedziny życia, również kultura i sztuka, a wzory organizacji i funkcjonowania tych obszarów pÅ‚ynęły ze wschodu.

PoczÄ…tkowe dyskusje Å›rodowiskowe artystów różnych orientacji na temat ksztaÅ‚tu i roli kultury i sztuki w odbudowywanym paÅ„stwie oraz próby oceny przedwojennych kierunków wkrótce ustÄ…piÅ‚y pod naciskiem dyrektyw
pÅ‚ynÄ…cych od partyjnych „opiekunów"
tych dziedzin. 

 Ich przyjÄ™cie byÅ‚o tym   Å‚atwiejsze, że po okrucieÅ„stwach okupacji dość powszechnie rozumiano konieczność stworzenia sztuki o walorach humanistycznych i antywojennych, zaangażowanej w sprawy czÅ‚owieka i odbudowy kraju, dostÄ™pnej znacznie szerszemu niż dotÄ…d krÄ™gowi odbiorców i objÄ™tej wszechstronnym mecenatem paÅ„stwa.

 

 

 

 

 

{mospagebreak} 

 

1. Stefania Dretler-Flin, Lato.jpg

 
 Stefania Dretler-Flin, Lato

Na ogólnopolskiej konferencji artystów i krytyków sztuki w Nieborowie (luty 1949), na walnych zjazdach poszczególnych zwiÄ…zków artystycznych oraz IV Zjeździe Delegatów Polskiego ZwiÄ…zku Artystów Plastyków w Katowicach (czerwiec 1949) - niemal wszyscy twórcy wyrazili zgodÄ™ na socrealizm jako kierunek obowiÄ…zujÄ…cy. PrzyjÄ™to zaÅ‚ożenia, iż dzieÅ‚o sztuki powinno być: realistyczne, czytelne, twórcze i spoÅ‚eczne. Realizm socjalistyczny przyjÄ™li z zapaÅ‚em również „postÄ™powi" studenci szkóÅ‚ artystycznych, których ideologicznym fundamentem nauczania staÅ‚y siÄ™ walka o pokój i socjalizm, a gÅ‚ównÄ… metodÄ… ksztaÅ‚cenia - metoda realizmu socjalistycznego. Jej podstawÄ… byÅ‚o studium z natury, gdzie motyw miaÅ‚ otrzymać cechy uogólnione, odindywidualizowane, oraz kompozycja (studium zasadnicze), rozumiana jako wewnÄ™trzna równowaga i rozwiniÄ™cie idei obrazu tak, by nie dominowaÅ‚ żaden motyw plastyczny zakÅ‚ócajÄ…cy odbiór tematu.

Szybkiemu rozwojowi socrealizmu sprzyjaÅ‚y konsekwentnie realizowane centralizacja i Å›cisÅ‚a kontrola paÅ„stwa nad wszelkimi, licznie do życia powoÅ‚anymi instytucjami kultury podlegajÄ…cymi Ministerstwu Kultury i Sztuki. WynikajÄ…cy z ich dziaÅ‚alnoÅ›ci nacisk ekonomiczny byÅ‚ niemal nieograniczony: od „wÅ‚aÅ›ciwego" podejÅ›cia do realizmu socjalistycznego zależaÅ‚y zamówienia, praca i kariera na uczelniach oraz w innych instytucjach, udziaÅ‚ w wystawach i ważnych imprezach, nagrody, odznaczenia, stypendia, paszporty, udziaÅ‚ w plenerach, wypoczynek w „domach pracy twórczej", przydziaÅ‚y mieszkaÅ„ i pracowni, w koÅ„cu w ogóle możliwość zakupu materiaÅ‚ów i narzÄ™dzi. Ta wszechogarniajÄ…ca sieć uzależnieÅ„ nie pozostawiaÅ‚a wolnego pola na twórczość formalnie i tematycznie samodzielnÄ…. ArtyÅ›ci nieakceptujÄ…cy socrealizmu, a wiÄ™c - w myÅ›l ideologii socjalizmu - przeciwnicy postÄ™powego paÅ„stwa mieli jedynÄ… alternatywÄ™, którÄ… byÅ‚o zaprzestanie uprawiania sztuki (lub tworzenie „do szuflady"). ZresztÄ… wbrew późniejszym deklaracjom i wspomnieniom artystów, uczestnictwa w tworzeniu sztuki socrealistycznej odmówiÅ‚o naprawdÄ™ niewielu twórców, a byli to gÅ‚ównie przedstawiciele przedwojennej lewicowej awangardy.

Polski socrealizm zakoÅ„czyÅ‚ swÄ… ekspansjÄ™ już w 1954 roku, nie bez zwiÄ…zku ze Å›mierciÄ… Stalina (1953), po której powoli rozszerzaÅ‚y siÄ™ przestrzenie wiÄ™kszej demokracji zwiÄ…zanej z rewizjÄ… stalinizmu, jak i zwiÄ™kszaÅ‚y obszary wolnoÅ›ci artystycznej, spektakularnie ujawnione na wystawie w poznaÅ„skim Arsenale (1955).


 

{mospagebreak}

Socrealizm staÅ‚ siÄ™ przede wszystkim egzemplifikacjÄ… ideowej i politycznej agitacji za poÅ›rednictwem twórczoÅ›ci artystycznej ujÄ™tej w karby sprawnego, represyjnego systemu. Ograniczony odbiorem tematycznym i formalnym, stÅ‚umiwszy wiÄ™kszość oryginalnych poszukiwaÅ„, nie pozostawiÅ‚ po sobie znaczÄ…cych dzieÅ‚. W sferze artystycznej przyniósÅ‚ - na zasadzie negacji - późniejszÄ… promocjÄ™ wszelkich potÄ™pionych „formalizmów": abstrakcji, koloryzmu, ekspresjonizmu i surrealizmu, natomiast
z konsekwencji pozaartystycznych ważne byÅ‚o uprawomocnienie i wzmocnienie na niespotykanÄ… dotÄ…d skalÄ™ mecenatu paÅ„stwowego, które na dÅ‚ugie lata weszÅ‚o do praktyki wÅ‚adzy PRL-u.

 

3. Jerzy Panek, Murarze ....jpg

Jerzy Panek, Murarze

Pomimo obfitej ówczesnej produkcji, w polskich muzeach zachowaÅ‚o siÄ™ niewiele prac socrealistycznych, bowiem najważniejszÄ… klientelÄ… tej sztuki byÅ‚y ministerstwa, komitety partyjne, urzÄ™dy centralne i terenowe, zakÅ‚ady pracy, domy kultury, gdzie dzieÅ‚a po prostu przepadÅ‚y wraz ze zmianami „dekoracji". ZachowaÅ‚y siÄ™ gÅ‚ównie te, które MKiS zakupiÅ‚o i przekazaÅ‚o instytucjom muzealnym. NajwiÄ™cej prac - obrazów, rzeźb, rysunków i grafik - trafiÅ‚o do Centralnej SkÅ‚adnicy Muzealnej w KozÅ‚ówce, gdzie dziÅ›, przy Muzeum Zamoyskich, istnieje utworzona w 1994 Galeria Sztuki Socrealistycznej.

Grafiki z naszej wystawy pochodzÄ… wyłącznie z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, przeważnie z zakupów MKiS. Mimo, iż reprezentujÄ… różne stylistyki - krótki żywot socrealizmu w Polsce nie pozwoliÅ‚ na uksztaÅ‚towanie siÄ™ jego jednolitego oblicza kierunku - Å‚atwo dostrzec w nich wspólne cechy w zakresie tematów i zabiegów warsztatowo-stylistycznych.

 

 

 

{mospagebreak}

Najczęściej podejmowanymi i czÄ™sto zadawanymi przez paÅ„stwowego mecenasa wÄ…tkami sÄ… tu: praca rolnika i robotnika, okupacja hitlerowska, niekiedy tematy rewolucyjne, historia Ludowego Wojska Polskiego, krytyka dawnego systemu spoÅ‚eczno-politycznego i piÄ™tnowanie wspóÅ‚czesnych przywar, antypropaganda systemu kapitalistycznego, nauka mÅ‚odzieży, udziaÅ‚ w pracy zespoÅ‚owej i masowych imprezach, portrety znanych osobistoÅ›ci i przedstawicieli ludu, bardzo rzadkimi zaÅ› czysty pejzaż i wÄ…tki osobiste. Tematy te podawane sÄ… w sposób narracyjny, niekiedy moralizatorski.

 

5. Konstanty Sopocko, Zolnierze .jpg

 Konstanty Sopoćko, Å»oÅ‚nierze 

W zakresie zabiegów kompozycyjnych i stylistycznych uwagÄ™ zwracajÄ…: zaburzenia przestrzeni i perspektywy w celu wydobycia tematu, umiarkowany realizm motywów, ich czytelność i oddzielność przy znacznym zagÄ™szczeniu, uogólnianie i idealizowanie postaci. Jak można zauważyć, preferowanÄ… technikÄ… jest drzeworyt, czerpiÄ…cy wciąż z osiÄ…gnięć „Rytu". WiÄ™kszość grafik jest do siebie podobna, nuży monotoniÄ… tematyki i stosowanych Å›rodków, a uwagÄ™ przykuwajÄ… gÅ‚ównie te, które wnoszÄ… wiÄ™cej metafory lub ekspresji i odchodzÄ… od Å›cisÅ‚ych rygorów treÅ›ciowych i formalnych kierunku (np. prace Waleriana Borowczyka , Jana Tarasina, Jerzego Bandury).

Na wystawie udostÄ™pniamy po raz pierwszy kilka nieznanych szerzej plakatów z lat czterdziestych XX w. I choć nie sÄ… one jeszcze typowÄ… produkcjÄ… socrealistycznÄ…, mogÄ… dać wyobrażenie zarówno o ówczesnym gÅ‚ównym nurcie wydarzeÅ„ kulturalnych, protosocrealistycznej, pompierskiej stylistyce, jak i o znakowym, hasÅ‚owym charakterze promocji socjalistycznego postÄ™pu.

  Krystyna Kulig-Janarek

 

 

 

 

oem software Odsłony: 3927
Our website is protected by DMC Firewall!