W Muzeum Narodowym w Krakowie - Domu Jana Matejki do 17 lutego 2013 można oglądać wystawę strojów i kostiumów z kolekcji Jana Matejki.
Jan Matejko, tworząc wielkie kompozycje malarskie, wykonywał także studia kostiumu, draperii i rzemiosła artystycznego.
Kolekcjonował też cenne przedmioty oraz zabytkowe sprzęty, jak również dawne ubiory i tkaniny z jedwabiu, atłasu, adamaszku czy aksamitu oraz ciężkie materiały przetykane złotem, przywożone z Włoch – często z przeznaczeniem na szaty liturgiczne.
Do najciekawszych paramentów liturgicznych w jego zbiorze należy renesansowa dalmatyka wykonana z aksamitnego brokatu przetykanego złotymi nićmi – ze wzorami owoców granatu, wykorzystana w Hołdzie pruskim (1882) i w Bitwie pod Grunwaldem (1878).
W kolekcji Jana Matejki znajduje się także wiele ubiorów świeckich – od sukien noszonych zgodnie z panującą w Europie modą po stroje z terenów Rosji, Turcji, dzisiejszej Albanii; zachowały się również mieszczańskie jedwabne jupki i kamizelki. Zainteresowanie kostiumologów wzbudza biała spódnica z brokatu we wzór wstęgowy, ze srebrnymi kokardkami, datowana na XVIII wiek.
Niezwykle interesującym zabytkiem jest suknia z 1815 roku w stylu empire, uszyta z granatowego jedwabiu. Obok kompletnych strojów Matejko posiadał szereg dodatków uzupełniających: pasy, koronki, kołnierzyki, rękawy, sakiewki, wachlarze, koronkowe mankiety, ozdobne pasmanterie, które również prezentujemy na wystawie.
Stroje projektowane przez Matejkę to nie tylko cenne pamiątki historyczne, często unikatowe zabytki, ale i rekwizyty związane z malowanymi przez artystę scenami ilustrującymi polską historię.
***
Działalności artystycznej Jana Matejki, jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych malarzy polskich, towarzyszyła pasja badawcza, poznawania zabytków przeszłości i ochrony ich przed zniszczeniem. Początki kolekcji Jana Matejki sięgają lat pięćdziesiątych XIX wieku.
Artysta kupował cenne przedmioty i zabytkowe sprzęty by służyły nie tylko jako urządzenie domu, ale i jako modele do obrazów. Radą i pomocą w pozyskiwaniu zbiorów służyli przyjaciele i znajomi. Często przysyłali mu ciekawsze egzemplarze. Największe jednak znaczenie miały dla Matejki kostiumy tworzonych postaci. Pierwszy raz dał temu wyraz publikując w 1860 roku album "Ubiory w Polsce 1200-1795", w którym na dziesięciu tablicach litograficznych rozrysował wygląd polskich strojów i zachodzące w nich zmiany od Bolesława Wstydliwego do Stanisława Augusta Poniatowskiego. Były to ubiory uczniów, duchowieństwa, chłopów, Żydów, szlachty, króla, dworu i mieszczan, rycerstwa, magnatów oraz takie w których chodzili członkowie cechów i bractw.
Wzory do postaci czerpał z rycin w dziełach takich jak m. in.: „Żywoty hetmanów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego” (1850), „Ubiory w Polsce od czasów najdawniejszych, aż do chwili obecnych” (1830), J. I. Kraszewskiego „Ubiory włościan i mieszczan z okolic Brześcia, Kobrynia i Prużan”.
Matejko przez całe życie tworzył studia kostiumu, draperii, a także rzemiosła artystycznego.
W jego kolekcji znajdują się dawne ubiory jak tkaniny z jedwabiu, atłasu, adamaszku, i aksamitu, ciężkie taniny przetykane złotem przywożone z Włoch, często z przeznaczeniem na szaty liturgiczne. Pośród nich najciekawszych paramentów liturgicznych znajduje się renesansowa dalmatyka wykonana z aksamitnego brokatu przetykanego złotymi nićmi – ze wzorami owoców granatu, wykorzystana w Hołdzie pruskim (1882), w Bitwie pod Grunwaldem (1878).
Interesującym przykładem ubioru liturgicznego jest ornat z włoskiej tkaniny z początku XVI w.. Jego kolumna środkowa została uszyta z czarnego aksamitu z bogatym złotym ornamentem kwiatowym. Boczne kolumny wykonano z tkaniny o wzorze granatu. Inna dalmatyka, z jedwabnego czerwonego brokatu tkanego złotymi nićmi we wzór roślinny, również powstała w XVI wieku.
Pozostałe dalmatyki i ornaty stanowiące dziś cenne zabytki pochodzą z wieku XVIII. Szyte są z przetykanych złotą nicią brokatów, adamaszków i mory, ozdabiane haftem z motywami stylizowanych kwiatów i liści. Do kolekcji należą też rękawice liturgiczne tkane czerwoną i niebieską nici. Zespół paramentów uzupełniają bogato haftowane manipularze i stuły pochodzące w większości z wieku XVII i XVIII.
W spuściźnie po Janie Matejce znajduje się także wiele ubiorów świeckich. Od sukien noszonych zgodnie z panującą moda w Europie poprzez stroje z terenów Rosji, Turcji, dzisiejszej Albanii. Na szczególną uwagę zasługuje serdak ozdobiony aplikacją z czerwonego sukna, a także kaftan ze wzorami geometrycznymi, pochodzący z Macedonii.
Do tego zespołu kolekcji należy strój kobiecy o kroju podłużnego poncho, składający się ze spódnicy, stanika haftowanego pasa. W kolekcji zachowały się mieszczańskie jedwabne jupki i kamizelki. Bogate kolorowe hafty zdobią gorsety i rypsowe spódnice. Zainteresowanie kostiumologów wzbudza biała spódnica z brokatu we wzór wstęgowy, ze srebrnymi kokardkami, datowana na XVIII wiek.
Kobiecy strój bliskowschodni na wystawie reprezentuje suknia szyta z purpurowego aksamitu, ozdobiona złotym haftem. Niezwykle interesującym zabytkiem muzealnym jest suknia z 1815 roku w stylu empire, uszyta z granatowego jedwabiu w paski tej samej barwy i drobne rzuty srebrne z dwuczęściowymi rękawami. Z ceglastego jedwabiu haftowanego w złote listki wykonana została suknia dla młodej panny. Obok kompletnych strojów Matejko posiadał szereg dodatków uzupełniających: pasy, koronki, kołnierzyki, rękawy, sakiewki, wachlarze, koronkowe mankiety, ozdobne pasmanterie, które również prezentujemy na wystawie.
Jan Matejko wielokrotnie projektował stroje i to nie tylko na potrzeby wychodzących spod jego pędzla obrazów. Między innymi nadał oprawę własnej uroczystości ślubnej, a także wykonywał projekty kostiumów balowych. Jego pomysły realizowali krakowscy i bocheńscy krawcy. Na wystawie eksponowanych jest kilka z tych kreacji.
Stroje projektowane przez Matejkę to nie tylko cenne pamiątki historyczne, często unikatowe zabytki, ale i rekwizyty związane z malowanymi przez artystę scenami ilustrującymi polską historię. I tak jak studia rysunkowe kostiumów czy też „Ubiory w Polsce 1200-1795” są źródłem dla badaczy, tak i zebrane przez artystę stroje stanowią materiał ikonograficzny i porównawczy dla kostiumologów.
Cykl Wielka rekwizytornia artysty jest ciekawą propozycją poszerzenia wiedzy oraz zapoznania się z bogatym zbiorem kolekcjonerskim Jana Matejki, który w liście z maja 1893 roku, pisał:
/…/ Wszystkie te zbiory stanowią jakby główną podstawę, przeznaczoną do muzealnych w kraju naszym, zbiorów ujęte w całość i umieszczone razem, mogłyby one zaciekawić nie tylko tych wszystkich, którzy dziejami przeszłości trudnią się /…/
Marta Kłak-Ambrożkiewicz