Już sam tytuł tego przedstawienia jest wieloznaczny – powrót do wolty? Jeśli tak, to do jakiej? I której? Czy tej z początków XX wieku, kiedy kształtował się ruch robotniczy? Czy do tej z lat jego schyłku, kiedy klasa robotnicza wywalczyła sobie kapitalizm i równocześnie zniszczyła swoje miejsca pracy? Czy może pragnienie jakiejkolwiek zmiany w polskiej odmianie neoliberalizmu? Czy może należy czytać prościej – powrót do wspomnień z dawnych Zakładów Wytwórczych Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg w Warszawie, dziś nieistniejących, które opisuje autorka sztuki poprzez relacje robotników? Przedrostek re- w powiązaniu z materią tekstu Anny Wojnarowskiej wskazuje, że chyba wszystkie znaczenia mają tu rację bytu.
Sztuka Re-Wolt w adaptacji i reżyserii Weroniki Szczawińskiej to przedstawienie o wydźwięku publicystycznym – forma refleksyjnego, melancholijnego quasi reportażu stworzonego z opowieści robotników upadłych i nawet fizycznie już nieistniejących zakładów.
W te opowieści (wzbogacone notatkami prasowymi i dokumentami z produkcji) wpleciono fragmentarycznie: i wojenne, i powojenne dzieje fabryki - począwszy od powstania warszawskiego, kiedy budynek został zajęty przez powstańców (przypominają o tym piosenki powstańcze), poprzez lata jej świetności w PRL, aż po upadek w 1991 i zburzenie w 2011. Co się stało z fabryką i pracownikami w III RP? - robotnicy komentują to gorzko: "byli robotnicy poddani zostali redukcji i reedukacji, a maszyny wysłano do Chin". Taki został obraz po rewolcie lat 80. w Polsce - przeplatanka budowy z burzeniem.
Cechą szczególną spektaklu jest rwana i wplatana w pozostałe opowieść o patronce zakładów, Róży Luksemburg – ideolożce i działaczce polskiego i niemieckiego ruchu robotniczego w początkach XX wieku – namalowana epizodami z jej życia, zwłaszcza jego tragicznego końca, co w powiązaniu z końcem fabryki jej imienia i końcem klasy robotniczej jest wiele mówiącą metaforą wspólnego ich losu.
Wszystkie wątki sztuki – i życie Róży Luksemburg, i powstanie warszawskie, i dzieje zakładów - łączy jedno: u ich podłoża były wzniosłe idee, ale skończyły się tragicznie. Ludzie, którzy opowiadają o latach spędzonych w tej fabryce – często też mają poczucie przegranej, choć nie jest to najmocniej wyakcentowane, ani nie daje podstaw do wyciągania wniosków o szczególnie tragicznym ich losie.
Choć podstawą spektaklu jest dokument, to nie bardzo wiadomo jaka była jego pierwotna, jeszcze nie sceniczna wartość. Anna Wojnarowska przez pół roku wyszukiwała byłych robotników ZWLE im. Róży Luksemburg, spisywała ich relacje, co dało podstawy do zbudowania warstwy socjologiczno - psychologicznej spektaklu.
Ale taka fotografia dnia robotnika czy historia przedsiębiorstwa to tylko surowa materia dla reżysera. On dopiero z niego lepi to, co ma wartość artystyczną, z dobrze, wyraźnie zarysowaną dramaturgią, ze stawianymi przez twórcę pytaniami, na które widz musi sobie odpowiedzieć sam. Tego w spektaklu, niestety, nie ma.
Jest natomiast banał opowieści robotnic, z których nic dla widza nie wynika, poza konstatacją – jakże w okropnych warunkach ludzie wówczas musieli żyć i pracować i jakże ponure i szare było ich życie (jakby dzisiaj nie było podobnych, a nawet gorszych fabryk!).
To nader uproszczony, powierzchowny i nieprawdziwy obraz tamtych czasów.
Miałkość intelektualna sztuki wynagradza jednak reżyseria – partytura rozpisana na czworo młodych, sprawnych fizycznie aktorów, z dynamicznym ruchem obrazującym pracę zmechanizowaną, nawiązującym do biomechaniki Meyerholda, podkreślająca zbiorowość i rytm. Ale i nawiązująca do tragedii antycznej, chóru aktorów komentującego przedstawiane zdarzenia w surowym wnętrzu, bez scenografii.
W sumie jest to więc typowa sztuka postmodernizmu: miałka w treści, świetna w formie.
To jednak za mało, aby poruszyć widza.
Anna Leszkowska
Re-Wolt
produkcja: Europejskie Centrum Solidarności, Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego w Warszawie
tekst: Anna Wojnarowska
adaptacja i reżyseria: Weronika Szczawińska