Do 10.04.16 w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi można oglądać wystawę tkanin, akcesoriów obrzędowych i elementów strojów wschodnich, afrykańskich i środkowo- i północnoamerykańskich pochodzących z kolekcji pozaeuropejskiej muzeum.
Obiekty te trafiły do CMW w postaci darów od zagranicznych partnerów muzeum – jako etniczna pamiątka z ich krajów.
Mają one niejednolity charakter i zróżnicowaną wartość etnograficzną. Część z nich to niezbyt ambitne przykłady rękodzieła ludowego, nastawionego na zaspokojenie potrzeb turystów złaknionych egzotycznych pamiątek. Pozostałe to wyroby „przechowujące” i kontynuujące dawne wzory oraz lokalną tradycję form.
Wśród nich na szczególną uwagę zasługują elementy tradycyjnego stroju Indian Maya z terenu Gwatemali, takie jak: bluzka damska (huipil), męskie nakrycie głowy (su’t) oraz tkane pasy (fajas, cintas), mające zastosowanie zarówno w stroju męskim, jak i kobiecym.
Huipil, czyli bluzka bez rękawów to najważniejszy element kobiecego stroju. Zwykle wykonywany jest z 2 lub 3 prostokątnych kawałków tkaniny, zszytych razem. Tkaniny na bluzki huipiles wyrabia się na przenośnym warsztacie ręcznym (telar de cintura), którego górna część przyczepiana jest do drzewa lub pala, dolna zaś za pomocą pasów mocowana do talii tkaczki. Użycie takiego warsztatu ogranicza szerokość tkaniny, która zazwyczaj posiada rozpiętość ramion tkaczki, dlatego też huipiles wykonywane są z kilku kawałków tkaniny.
Po uszyciu zdobi się je kolorowym haftem o symbolicznych motywach, nawiązujących do dawnych wierzeń. W zdobieniach przeważa kolor czerwony – symbol energii i życia.
Swój pierwszy, własnoręcznie wykonany huipil, tkaczka ofiarowuje katolickiemu świętemu – jest to nawiązanie do ofiary składanej dawniej Bogini Księżyca Ixchel – patronki tkactwa.
Ważnym uzupełnieniem stroju kobiet Indian Maya są krajki (cintas) – służące do obwiązywania głowy. Są one krzyżowane nad czołem jak turban lub nakładane „w wałek”, tworząc rodzaj aureoli. Mają znaczenie estetyczne i symboliczne – upamiętniają węża noszonego jako opaskę przez boginię Ixchel.
Kolejnym, tradycyjnym elementem indiańskiego stroju są tkane i bogato zdobione haftem pasy (fajas) – przewiązywane w pasie podtrzymują kobiece spódnice i męskie spodnie.
Ciekawym elementem męskiego stroju odświętnego jest prezentowane na wystawie nakrycie głowy (su’t) – prostokątny fragment tkaniny z trokami dowiązywanymi do naroży. Odpowiednio złożony i zawiązany wokół głowy, stanowi odświętne nakrycie używane podczas różnych uroczystości.
Produkcja i sprzedaż wyrobów włókienniczych stanowi znaczącą część dochodów gospodarstw domowych w Gwatemali. Najsłynniejszy rynek znajduje się w miejscowości Chichicastenango; wizyta tam jest stałym punktem programu niemal wszystkich wycieczek turystycznych.
Równie ciekawie prezentują się na wystawie elementy stroju i akcesoria obrzędowe z terenu Meksyku. Na wystawie pokazany jest m. in. interesujący pas męski (zoyate) oraz maska (huichola).
Element pleciony pasa, płasko zrolowany, służy do przechowywania pieniędzy i małych przedmiotów, część tkana – zdobiona ornamentem geometrycznym – pełni funkcje dekoracyjne.
Maska ma charakter obrzędowy. Używana jest w czasie wioskowych fiestas – świąt kościoła katolickiego, bądź obrzędów magicznych mających na celu zapewnienie – na przykład – deszczu, urodzaju.
Należy nadmienić, że tkactwo należy do tych nielicznych już dziedzin indiańskiego rękodzieła, które zachowało swoją tradycyjną formę (technika wykonania, kolorystyka i wzornictwo – wiele motywów przetrwało od czasów przedkolumbijskich).
Stroje wschodnie reprezentowane są na wystawie przez elementy męskiego ubioru odświętnego z Afganistanu: bogato zdobiony obszyciami serdak-kamizelkę (sardyj), koszulę (kamiz) oraz czapeczkę.
Pokazujemy również wełniany płaszcz (burnus), z obszernym kapturem noszony przez górali w Maroku.
Wśród społeczeństw tradycyjnych noszenie i wytwarzanie etnicznego stroju było wyrazem przynależenia do wspólnoty. Strój pokazywał także różnice społeczne. Niejednokrotnie nabierał znaczenia symbolicznego, gdy zakładano go podczas sprawowania ceremonii religijnych. Pomimo przemian kulturowych w wielu rejonach świata zachowały się jego tradycyjne elementy.
Lidia Zganiacz