Do 3.06.18 w Oddziale Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku czynna będzie wystawa lalek japońskich.
Lalki japońskie to nie zabawki. Nihon ningyō mają duszę. Towarzyszą Japończykom od chwili narodzin aż do śmierci jako amulety chroniące swojego właściciela, przedmioty magiczne związane ze światem duchowym, ale i kunsztowne obiekty kolekcjonerskie.
Niemożliwe jest zrozumienie znaczenia nihon ningyō bez znajomości historii Japonii, japońskiej mitologii i obyczajowości. Ich egzotyka, wielość typów i niezwykła uroda ilustrują rolę, jaką odgrywały i nadal odgrywają w życiu codziennym mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni.
Na wystawie zostały zgromadzone najciekawsze przykłady tradycyjnych japońskich lalek, m.in. strojne zestawy lalek hina, wystawiane w domach z okazji Dnia Dziewczynek zwanego także Świętem Lalek. Można będzie poznać obyczaje związane z Dniem Dziecka i lalki musha towarzyszące celebrowaniu Dnia Chłopców. Przyjrzeć się dostojnym lalkom ishō, ukazującym życie codzienne okresu samurajskiego i bohaterów legend japońskich. Na ekspozycji znajdą się również popularne wśród Japończyków i turystów kokeshi i lalki daruma.
nihon ningyō
日本人形
W języku japońskim lalka – 人形 (ningyō) – to w dosłownym tłumaczeniu ‘przedmiot mający ludzki kształt’. Podobnie jak to jest w kulturach zachodnich, jedną z funkcji, jaką pełnią lalki w Japonii, jest ta związana z zabawą. Stąd słowem tym są współcześnie określane zabawki, zazwyczaj dziewczęce, stanowiące odpowiedniki lalek Barbie (np. Licca, Jenny). Ze względu na wielowiekową historię lalkarstwa osobnym mianem – nihon ningyō 日本人形 (lalka japońska) – są nazywane tradycyjne, częstokroć ręcznie wykonane lalki, których funkcja wykracza poza zabawową. Były one i są nadal wykorzystywane w funkcji amuletów, mających chronić swojego właściciela, pełnią także funkcje magiczno-użytkowe bądź stanowią podarunek o typowo wystawowym, kolekcjonerskim charakterze.
Lalki mają duszę
人形には魂が宿る
W duchowości Japonii dominuje dualizm sintoistyczno-buddyjski z dużą rolą wierzeń, w których ogromne znaczenie odgrywają różnego rodzaju personifikacje. Stąd właśnie bierze się wyjątkowa pozycja lalek w kulturze japońskiej. Już od starożytności lalki były wykorzystywane w funkcji ochronno-magicznej.
Pierwotnie wycinano z papieru podobizny ludzi (tzw. hitogata), na które przenoszono wszelkie nieszczęścia, choroby i potencjalne złe uroki, które mogłyby się wydarzyć w nadchodzącym roku. Z biegiem czasu – wraz z wejściem wzorców chińskich, kojarzonych z buddyzmem, taoizmem, feng-shui – wprowadzono do kultury japońskiej święta mające ochronić dzieci przed złymi mocami. Atrybutami tych świąt stały się lalki hina (arystokratyczne) dla dziewczynek oraz przedstawiające samuraja na dzikim koniu dla chłopców. Dzieci są obdarowywane lalkami przez swoich dziadków w trakcie pierwszego roku życia – dziewczynki przed 3 marca (święto hina matsuri), chłopcy przed 5 maja (święto tango no sekku).
Lalki te są talizmanami ochronnymi, które wystawia się raz w roku w celu zebrania potencjalnych niebezpieczeństw. Lalki dziewczęce hina towarzyszą dziewczynce od narodzin aż do śmierci. Nie przekazuje się ich nikomu, gdyż w pewnym sensie stanowią cząstkę właścicielki.
Sintoizm jako religia szamańska, animistyczna przypisuje wszelkim przedmiotom posiadanie duszy, dlatego lalki są uznawane za swoistą emanację boskich stworzeń – tych dobrych i tych złych. Istnieją też specjalne rytuały mające zapobiec ewentualnym reperkusjom ze strony bóstw za nienależyte obchodzenie się z lalkami. Ze względu na ich magiczny charakter lalek nie wyrzuca się w Japonii na śmietnik, a oddawane są do świątyni, gdzie poddaje się je swoistej kremacji.
Typy lalek japońskich
Można wyróżnić wiele typów lalki japońskiej. Na wystawie jako kryterium przyjęto formę powiązania z japońską obrzędowością i funkcją, jaką pełnią w kulturze Kraju Wschodzącego Słońca. Są więc lalki:
(1) lalki hina – związane ze Świętem Dziewczynek,
(2) lalki musha – związane ze Świętem Chłopców,
(3) lalki kokeshi – traktowane w Japonii jako ideał kobiecych kształtów,
(4) lalki daruma – nawiązujące do legendarnego Bodhidharmy,
(5) lalki maneki neko – gwarantujące powodzenie i szczęście,
(6) lalki gosho – ukazujące przede wszystkim dzieci,
(7) lalki ishō – obrazujące życie codzienne okresu samurajskiego (Edo) i legend japońskich,
(8) lalki związane z zabiegami magicznymi i ochronnymi,
(9) lalki dogū i haniwa – pierwsze lalki ceramiczne,
(10) lalki należące do Ajnów, zamieszkujących północ Japonii (Hokkaido).
Więcej - http://www.mng.gda.pl/events/lalki-japonskie-magia-obyczaje-legendy/