Gwiazda Åšmierci
Jak twierdzÄ… geolodzy, w ciÄ…gu minionych 600 milionów lat planeta nasza dotkniÄ™ta zostaÅ‚a co najmniej 5 wielkimi kataklizmami, nie liczÄ…c kilku mniejszych katastrof. ÅšwiadczÄ… o tym Å›lady odnajdywane w warstwach skalnych pochodzÄ…cych z różnych okresów rozwoju ziemskiego globu. Efektem takich kataklizmów byÅ‚o miÄ™dzy innymi gwaÅ‚towne wymieranie dziesiÄ…tków i setek gatunków żywych organizmów.
Skala tych gwaÅ‚townych zmian biologicznych byÅ‚a różna. Kataklizm permiaÅ„ski, który wydarzyÅ‚ siÄ™ 248 mln lat temu, spowodowaÅ‚ zagÅ‚adÄ™ 90% wszystkich gatunków stworzeÅ„ morskich. OkoÅ‚o 26 mln lat temu niespodziewanie wymarÅ‚y numolity - żyjÄ…tka przypominajÄ…ce ksztaÅ‚tem monety. Å»yÅ‚y one w morzach i oceanach przez wiele milionów lat i nagle, w krótkim czasie zniknęły. Inne grupy istot przeżyÅ‚y ten okres bez wstrzÄ…sów. Przed 500 mln lat zniknęły liczne gatunki stawonogów morskich - trylobitów, które uprzednio dominowaÅ‚y we wszystkich wodach kuli ziemskiej. Do dziÅ› nie udaÅ‚o siÄ™ w peÅ‚ni wyjaÅ›nić zagadkowej zagÅ‚ady dinozaurów przed 65 mln lat. W tym samym czasie wyginęły również inne liczne gatunki, miÄ™dzy innymi mikroskopijne organizmy, których szczÄ…tki uformowaÅ‚y biaÅ‚e skaÅ‚y Albionu wokóÅ‚ Dover nad kanaÅ‚em La Manche.
Dzieje naszej planety peÅ‚ne sÄ… biaÅ‚ych plam i chociaż niektóre z nich wypeÅ‚nione zostaÅ‚y przez naukÄ™ w ostatnich czasach, dalecy jesteÅ›my od poznania caÅ‚ej drogi ewolucyjnej ziemskiego globu. Odnalezione przez geologów Å›lady Å›wiadczÄ…ce o gwaÅ‚townym wymieraniu gatunków wzbudziÅ‚y nowe dyskusje w Å›wiecie nauki. Biolodzy zastanawiajÄ… siÄ™, jakÄ… rolÄ™ odegraÅ‚y podobne katastrofy w procesie ewolucji Å›wiata żywego. Geolodzy zaÅ› próbujÄ… znaleźć przyczyny tego rodzaju kataklizmów.
Najlepiej udokumentowana dotychczas teoria ewolucji zakÅ‚ada ciÄ…gÅ‚e doskonalenie istot żyjÄ…cych drogÄ… doboru naturalnego i walki o byt. W brutalnym Å›wiecie przyrody gatunki lepiej przystosowane wypierajÄ… stopniowo gatunki sÅ‚absze, co w efekcie prowadzi do staÅ‚ego doskonalenia organizmów. Znana jest również inna teoria - katastroficzna. Jej zwolennicy sÄ…dzÄ…, że ewolucja Å›wiata żywego jest skutkiem wielkich kataklizmów, których efektem byÅ‚a zagÅ‚ada życia a nastÄ™pnie jego odradzanie w innej formie.
Teoria katastroficzna, sformuÅ‚owana jeszcze w poczÄ…tkach ubiegÅ‚ego stulecia, na dÅ‚ugo przed Darwinem, zostaÅ‚a w zasadzie odrzucona przez wiÄ™kszość biologów. Ale ostatnie odkrycia każą podejść do sprawy nieco ostrożniej.
Kataklizmy w skali globalnej okazaÅ‚y siÄ™ faktem niepodważalnym. I jest rzeczÄ… oczywistÄ…, iż każda katastrofa ekologiczna musi odegrać okreÅ›lonÄ… rolÄ™ w procesie ewolucji. Po każdym kataklizmie powstaje luka w Å›wiecie żyjÄ…cym. Å»ycie szybko nadrabia stracony czas, wypeÅ‚nia tÄ™ lukÄ™, liczba gatunków gwaÅ‚townie wzrasta, pojawiajÄ… siÄ™ nowe formy roÅ›lin i zwierzÄ…t. JeÅ›li takie sytuacje powstawaÅ‚y wystarczajÄ…co czÄ™sto, ich wpÅ‚yw na rozwój i doskonalenie Å›wiata żywego mógÅ‚ być wiÄ™kszy niż dobór naturalny i walka o byt. Inaczej mówiÄ…c, nie jest wykluczone, że dinozaury wyginęły nie dlatego, że byÅ‚y za duże, za wolne, zbyt zimnokrwiste, miaÅ‚y zbyt maÅ‚e mózgi i zostaÅ‚y wyparte przez ssaki, lecz ssaki powstaÅ‚y dziÄ™ki gwaÅ‚townemu wyginiÄ™ciu dinozaurów w katastrofie planetarnej.
Od wielu lat geolodzy próbujÄ… znaleźć przyczyny poszczególnych znanych nam z wykopalisk kataklizmów. MogÅ‚y być one spowodowane wielkimi trzÄ™sieniami ziemi, zmianami klimatycznymi, poziomu wód w oceanach, wybuchami wulkanów. DziÅ›, gdy wiemy, że skorupa ziemska zbudowana jest z pÅ‚yt tektonicznych znajdujÄ…cych siÄ™ w ciÄ…gÅ‚ym ruchu, nie dziwi nas zachodzÄ…ca przez wieki zmiana uksztaÅ‚towania kontynentów i Å‚aÅ„cuchów górskich, granicy lÄ…du i morza. Tym zmianom musiaÅ‚y oczywiÅ›cie towarzyszyć trzÄ™sienia ziemi o niezwykÅ‚ej sile.
Erupcje wulkanów powodujÄ… wzrost zawartoÅ›ci dwutlenku wÄ™gla w atmosferze i tzw. efekt cieplarniany, czyli wzrost temperatury mórz i lÄ…dów. Natomiast unoszÄ…ce siÄ™ z kraterów wulkanicznych chmury pyÅ‚u pochÅ‚aniajÄ… część promieni sÅ‚onecznych powodujÄ…c ochÅ‚odzenie klimatu. Każde z tych zjawisk mogÅ‚o mieć poważny wpÅ‚yw na ksztaÅ‚towanie siÄ™ Å›wiata żywego na naszej planecie. Ale czy skala tego rodzaju zjawisk jest wystarczajÄ…cym wytÅ‚umaczeniem kataklizmów niszczÄ…cych wiÄ™kszość roÅ›lin i zwierzÄ…t żyjÄ…cych na Ziemi?
DziÅ› nie ulega wÄ…tpliwoÅ›ci, że przynajmniej część tych kataklizmów spowodowana zostaÅ‚a czynnikami pozaziemskimi. Znaleziono wszak niepodważalne dowody, że wyginiÄ™cie dinozaurów poprzedziÅ‚o zderzenie z ZiemiÄ… ogromnego asteroidu, który spadÅ‚ pod koniec okresu kredowego.
Skutkiem tego uderzenia byÅ‚o miÄ™dzy innymi uniesienie siÄ™ potężnej chmury pyÅ‚owej, znaczne osÅ‚abienie promieniowania sÅ‚onecznego i wyginiÄ™cie najpierw roÅ›lin i prostych organizmów morskich, później zwierzÄ…t lÄ…dowych ulokowanych wyżej w Å‚aÅ„cuchu pokarmowym, wreszcie najwiÄ™kszych ówczesnych istot - dinozaurów. Później bogate w iryd czÄ…stki krążące w atmosferze opadÅ‚y w postaci czarnych deszczów i zachowaÅ‚y siÄ™ do dziÅ› w formie niezwykÅ‚ej warstewki geologicznej.
A wiÄ™c przynajmniej jeden z ziemskich kataklizmów zostaÅ‚ spowodowany katastrofÄ… kosmicznÄ…. A pozostaÅ‚e? Czy jest możliwe, by przypadkowe kolizje w przestrzeni kosmicznej zachodziÅ‚y tak czÄ™sto? Badania paleontologów wykazaÅ‚y bowiem, że globalnych kataklizmów planeta nasza przeżyÅ‚a znacznie wiÄ™cej, niż siÄ™ do niedawna wydawaÅ‚o. Obliczono, że w okresie ostatnich 250 mln lat zagÅ‚adzie ulegÅ‚o 3500 rodzajów i 250 tys. gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t. Co wiÄ™cej, okresy wymieralnoÅ›ci wystÄ™pujÄ… dość regularnie co 26 mln lat! Å»adne zjawisko ziemskie nie może stanowić wytÅ‚umaczenia takiej regularnoÅ›ci.
WÅ›ród wielu hipotez tÅ‚umaczÄ…cych cykliczne kataklizmy ziemskie najbardziej wiarygodne wydajÄ… siÄ™ te, które zakÅ‚adajÄ… istnienie w niedalekim sÄ…siedztwie sÅ‚abo Å›wiecÄ…cego lecz masywnego ciaÅ‚a niebieskiego, krążącego wokóÅ‚ SÅ‚oÅ„ca po bardzo wydÅ‚użonej orbicie. Może to być sÅ‚abo Å›wiecÄ…ca gwiazda, duża planeta, czy też, jak chcÄ… niektórzy, niewielka czarna dziura. Ten zagadkowy obiekt zbliża siÄ™ w okolice naszego ukÅ‚adu planetarnego co 26 mln lat powodujÄ…c różnego rodzaju zakÅ‚ócenia w ruchu planet, asteroidów, komet i meteorów.
Astronomowie opracowali kilka wariantów tej hipotezy. Być może SÅ‚oÅ„ce, podobnie jak wiÄ™kszość gwiazd, jest gwiazdÄ… podwójnÄ… i okrąża je sÅ‚abo Å›wiecÄ…cy towarzysz. Gwiazda towarzyszÄ…ca przechodzi co 26 mln lat przez tzw. chmurÄ™ Oorta, czyli przestrzeÅ„ otaczajÄ…cÄ… ukÅ‚ad planetarny, wypeÅ‚nionÄ… materiÄ…, z której tworzÄ… siÄ™ komety. W czasie, gdy tajemnicza gwiazda przebywa w strefie Oorta, tworzy siÄ™ tam szczególnie dużo komet wyruszajÄ…cych jedna po drugiej ku SÅ‚oÅ„cu i Ziemi. Gromady komet i roje ogromnych meteorów zaczynajÄ… buszować w strefie planet i coraz to któraÅ› bryÅ‚a materii zderza siÄ™ z globem.
HipotetycznÄ… gwiazdÄ™ nazwano Nemezis, a mówi siÄ™ o niej jako o Gwiździe Åšmierci. PodobnÄ… rolÄ™ stymulatora komet może speÅ‚niać odpowiednio duża planeta przechodzÄ…ca przez chmurÄ™ Oorta, przy czym okres obiegu planety wokóÅ‚ SÅ‚oÅ„ca wynosiÅ‚by 56 mln lat. Istnienie takiej planety sugerujÄ… również obserwowane od lat zakÅ‚ócenia w ruchu znanych ciaÅ‚ niebieskich.
Ostatni wielki kataklizm nawiedziÅ‚ ziemski glob 13 mln lat temu. JeÅ›li hipoteza Nemezis jest prawdziwa, to kolejna zagÅ‚ada nastÄ…pi za 13 mln lat. I dopiero wówczas zostanie przeprowadzony dowód prawdy. Na razie można tylko podjąć kolejne próby odnalezienia Gwiazdy Åšmierci za pomocÄ… urzÄ…dzeÅ„ obserwacyjnych...
Andrzej Klimek