Kapryśne bieguny
W ciÄ…gu ostatnich 5 milionów lat ziemskie bieguny magnetyczne zamieniaÅ‚y siÄ™ miejscami co najmniej 25 razy, czyli Å›rednio co 200 tys. lat. Ostatnia taka zmiana nastÄ…piÅ‚a okoÅ‚o 730 tys. lat temu. Można siÄ™ wiÄ™c spodziewać, że kolejne przemagnesowanie siÄ™ Ziemi nastÄ…pi niebawem (oczywiÅ›cie w kosmicznej skali czasu).
Geofizycy potrafiÄ… dziÅ› odtworzyć przebieg ziemskiego pola magnetycznego w odlegÅ‚ych epokach geologicznych. Wyniki tych badaÅ„ sÄ… niezwykle frapujÄ…ce. OkazaÅ‚o siÄ™ bowiem, że pole geomagnetyczne podlegaÅ‚o wielokrotnie gwaÅ‚townym zmianom, polegajÄ…cym na wymianie biegunów. Z nieznanych dotÄ…d przyczyn, w pewnej chwili, zupeÅ‚nie niespodziewanie, póÅ‚nocny biegun magnetyczny staje siÄ™ poÅ‚udniowym i odwrotnie. Stwierdzono, że takie zwroty caÅ‚ej sieci linii siÅ‚ pola zdarzaÅ‚y siÄ™ w dawnych epokach wielokrotnie. W ciÄ…gu ostatnich 76 milionów lat co najmniej 170 razy nastÄ™powaÅ‚o „przebiegunowienie" pola geomagnetycznego.
Jak wykazaÅ‚a szczegóÅ‚owa analiza, caÅ‚e zjawisko przebiega etapami, przy czym okreÅ›lenie „gwaÅ‚towna zmiana" oznacza w skali kosmicznej proces trwajÄ…cy kilkaset lat. Pierwszym etapem jest stopniowe zanikanie pola magnetycznego, później nastÄ™puje trwajÄ…ca kilkaset lat przerwa (caÅ‚kowity brak pola), nastÄ™pnie stopniowe jego narastanie, aż do maksymalnego natężenia. Inaczej mówiÄ…c, każdej zmianie biegunów towarzyszy krótsza lub dÅ‚uższa przerwa w wytwarzaniu pola. Przypuszczalnie trwa ona zwykle 2-5 tysiÄ™cy lat. Na taki wÅ‚aÅ›nie okres znika osÅ‚ona magnetyczna planety! Jakie to może mieć konsekwencje?
Ziemska magnetosfera stanowi rodzaj pancerza chroniÄ…cego nas przed lawinÄ… wysokoenergetycznych, naÅ‚adowanych czÄ…stek materii biegnÄ…cych od SÅ‚oÅ„ca i z dalekiej przestrzeni kosmicznej. JeÅ›li ochronne pole magnetyczne sÅ‚abnie, czÄ…stki te zaczynajÄ… przenikać do górnych warstw atmosfery, a nawet ku samej powierzchni globu. Promieniowanie to jest szkodliwe dla żywych organizmów.
Wysokoenergetyczne promieniowanie korpuskularne powoduje zmiany w delikatnej strukturze genów, elementarnych noÅ›ników informacji biologicznej. Zmiany genetyczne objawiajÄ… siÄ™ w nastÄ™pnym pokoleniu w postaci mutantów - osobników różniÄ…cych siÄ™ znacznie od rodziców. Takie zmiany genetyczne mogÄ… być korzystne lub niekorzystne dla danego gatunku. Te pierwsze sÄ… motorem ewolucji i doskonalenia gatunku, drugie prowadzÄ… do jego zagÅ‚ady. Tak czy inaczej, zwiÄ™kszone promieniowanie prowadzi do poważnych zmian Å›wiata żywego.
PrzenikajÄ…ce do atmosfery czÄ…stki mogÄ… też stanowić jÄ…dra kondensacyjne dla krysztaÅ‚ków lodowych, co prowadzi do zwiÄ™kszonych opadów Å›niegu i deszczu, zwilgotnienie i ochÅ‚odzenie klimatu. Takie zjawisko może spowodować uruchomienie mechanizmów rozpoczynajÄ…cych epokÄ™ lodowcowÄ…. Przypuszcza siÄ™, że to wÅ‚aÅ›nie zaburzenia magnetyczne przed milionem lat rozpoczęły pierwszÄ… wielkÄ… epokÄ™ lodowcowÄ….
Zmiany biegunów magnetycznych wystÄ™powaÅ‚y we wszystkich okresach dziejów Ziemi. Nie ma żadnych powodów, by rytm ten urwaÅ‚ siÄ™ w epoce wspóÅ‚czesnej. Ponieważ ostatnia zmiana nastÄ…piÅ‚a przeszÅ‚o 700 tys. lat temu, geofizycy przypuszczajÄ…, że kolejna może nastÄ…pić lada moment. Krążące od lat wokóÅ‚ Ziemi satelity pomiarowe sygnalizujÄ… od dÅ‚uższego czasu powolne sÅ‚abniÄ™cie pola magnetycznego (ok. 1% w ciÄ…gu 10 lat). JeÅ›li tendencja ta utrzyma siÄ™, ziemskie pole magnetyczne zmieni znak za 1200 lat.
Geofizycy wciąż nie wiedzÄ…, jaki jest mechanizm wytwarzania przez glob ziemski pola magnetycznego, ani jakie sÄ… przyczyny ciÄ…gÅ‚ych wÄ™drówek biegunów geomagnetycznych. Prawdopodobnie wiąże siÄ™ to z budowÄ… wewnÄ™trznych struktur kuli ziemskiej. Na głębokoÅ›ci 3 000 km, blisko granicy pÅ‚aszcza z jÄ…drem tworzÄ… siÄ™ gigantyczne soczewki z pÅ‚ynnej magmy z dużą domieszkÄ… żelaza. One to mogÄ… powodować lokalne znieksztaÅ‚cenia pola magnetycznego, w tym ruchy biegunów magnetycznych. Nie wyjaÅ›nia to jednak wymiennoÅ›ci biegunów z póÅ‚nocnego na poÅ‚udniowy i odwrotnie.
Andrzej Klimek
oem software Odsłony: 4766