Zagadki oceanu
Ziemia jest jedynÄ… znanÄ… planetÄ…, na której wystÄ™puje woda w stanie wolnym. Nie wiemy dokÅ‚adnie skÄ…d siÄ™ wzięła, ale to wÅ‚aÅ›nie w morzu powstaÅ‚y okoÅ‚o 3,5 miliarda lat temu pierwsze żywe organizmy. MusiaÅ‚y minąć nastÄ™pne 3 miliardy lat, by życie wyszÅ‚o na lÄ…d. Do dziÅ› 55% żywych organizmów przebywa na staÅ‚e w oceanach. Badania powierzchni i wnÄ™trza mórz rozpoczÄ™to dopiero w minionym stuleciu i nasza wiedza o nich ma wciąż jeszcze wiele biaÅ‚ych plam.
Oceany z przylegajÄ…cymi doÅ„ morzami zajmujÄ… 71% powierzchni Ziemi, czyli 361 mln km2. Kontynenty sÄ… wielkimi wyspami, prawie wszÄ™dzie oddzielonymi od siebie, zaÅ› oceany tworzÄ… jeden połączony zespóÅ‚ wodny. W niektórych miejscach (np. w CieÅ›ninie Beringa) szczelina rozdzielajÄ…ca kontynenty jest wÄ…ska, ale nie ma nigdzie bariery oddzielajÄ…cej caÅ‚kowicie jeden ocean od drugiego. Inaczej mówiÄ…c, z każdego dowolnego portu można dopÅ‚ynąć do każdego innego dowolnie poÅ‚ożonego. Tylko dla wygody używamy oddzielnych nazw dla trzech najwiÄ™kszych obszarów wodnych, czyli oceanów: Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego.
Åšwiatowy ocean zawiera 1 350 mln km3 wody. Jest ona sÅ‚ona i nie nadaje siÄ™ do picia. Woda morska zawiera Å›ladowe iloÅ›ci wszystkich pierwiastków chemicznych (w tym na przykÅ‚ad 60 000 ton zÅ‚ota). Każdy kilometr szeÅ›cienny wody morskiej zawiera 967 mln ton tlenu, 125 mln t wodoru, 21,5 mln t chloru, 11,5 mln t sodu. WiÄ™kszość rozpuszczonych w niej soli pochodzi ze skaÅ‚ skorupy ziemskiej.
Zasolenie wody jest zmienne: najwiÄ™ksze w morzach ciepÅ‚ych i zamkniÄ™tych, najmniejsze w póÅ‚nocnych i poÅ‚udniowych oceanach, stale rozcieÅ„czanych przez opady deszczu i topniejÄ…ce lody. Najbardziej sÅ‚one jest Morze Czerwone (4 mg soli w litrze wody), najmniej BaÅ‚tyk (0,8 mg w litrze wody). Åšrednio litr wody morskiej zawiera 3,5 mg różnych soli. Gdyby z wód morskich wydobyć rozpuszczone w nich sole, wówczas można by nimi pokryć lÄ…dy kuli ziemskiej warstwÄ… gruboÅ›ci ponad 150 m!
Badania głębin morskich rozpoczęły siÄ™ w trzeciej dekadzie XX wieku. Ówczesne skafandry pozwalaÅ‚y nurkowi zanurzyć siÄ™ do 150 m pod poziomem wody. W 1934 r. dwuosobowa zaÅ‚oga osiÄ…gnęła w stalowej kuli opuszczonej ze statku na linie 923 m. W latach pięćdziesiÄ…tych zbudowano rodzaj podwodnego statku (batyskaf), który zanurzyÅ‚ siÄ™ na ponad 4000 m. NajwiÄ™ksze głębie oceaniczne (przekraczajÄ…ce 10 000 m) osiÄ…gniÄ™to dopiero po 1960 r. Ale bezpoÅ›rednia penetracja morskich głębin jest dziÅ› prawie tak samo trudna, jak przed laty. Dość wspomnieć, że rekordowo głębokie zanurzenie batyskafu nie zostaÅ‚o powtórzone od 50 lat.
NajwiÄ™cej wiedzy o wnÄ™trzach oceanu zdobywamy za pomocÄ… różnych urzÄ…dzeÅ„ i metod fizycznych. Sondy głębinowe, sonary, radary, zdalnie sterowane elektroniczne urzÄ…dzenia pomiarowe i kamery uzupeÅ‚niaÅ‚y przez lata obraz wodnych czeluÅ›ci. Niezwykle dużą rolÄ™ odgrywajÄ… w tej dziedzinie sztuczne satelity Ziemi.
DziÄ™ki tym wszystkim urzÄ…dzeniom udaÅ‚o siÄ™ wreszcie zobaczyć krajobraz dna morskiego, jaki rzadko oglÄ…da czÅ‚owiek. OkazaÅ‚o siÄ™, że sÄ… tam góry, wulkany i rozlegÅ‚e, pÅ‚askie równiny. Na wielkich głębokoÅ›ciach z dna oceanu tryskajÄ… gejzery, które sÄ… zarazem oazami oryginalnego życia.
Równie ciekawe okazaÅ‚y siÄ™ badania powierzchni Å›wiatowego oceanu. Na poczÄ…tek amerykaÅ„ski satelita Seasat odkryÅ‚, że poziom oceanów nie jest równy. WystÄ™pujÄ… na nich wzniesienia i obniżenia, a różnice wysokoÅ›ci dochodzÄ… do kilkudziesiÄ™ciu metrów. KsztaÅ‚t powierzchni oceanów jest jakby odbiciem reliefu dna morskiego. WklęśniÄ™cia na powierzchni mórz wystÄ™pujÄ… w rejonie wielkich zapadlisk na dnie, nad podwodnymi wyżynami i Å‚aÅ„cuchami górskimi powierzchnia morza jest wypukÅ‚a.
Od 300 lat obserwuje siÄ™ wzrost poziomu oceanu Å›wiatowego i cofanie siÄ™ lÄ…dów. Proces ten staÅ‚ siÄ™ szczególnie intensywny w naszym stuleciu. Na przeÅ‚omie XIX i XX wieku poziom wody podnosiÅ‚ siÄ™ o 1-1.5 mm rocznie, w ciÄ…gu ostatnich lat tempo tego procesu wzrosÅ‚o do 2-2,5 mm rocznie. Niskie piaszczyste wybrzeża, z rozlegÅ‚ymi plażami i wydmami, cofajÄ… siÄ™ nawet o 1 m w ciÄ…gu roku. SpecjaliÅ›ci wiążą ten proces z ociepleniem klimatu, spowodowanym (przynajmniej częściowo) nierozważnÄ… dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… cywilizacyjnÄ….
Andrzej Klimek
oem software Odsłony: 6587