Nagrody biologów PAN

1. Zespół z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w składzie:

Dr Grzegorz M. Wilczyński

Dr Marcin Rylski,

Dr Filip A. Konopacki

Mgr Piotr Michaluk

Dr Paweł Okulski

Mgr Renata Amborska

Dr Jacek Jaworski

Dr Joanna Dzwonek

Mgr Maciej Gawlak

Prof. Leszek Kaczmarek

Za cykl publikacji pt. "Regulacja i udział metaloproteinazy macierzy zewnątrzkomórkowej, MMP-9, w prawidłowej i patologicznej plastyczności synaptycznej".

2. Naukowcy z Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN

Prof. Ryszard Ochyra

Doc. dr hab. Halina Bednarek-Ochyra

Za wybitną monografię pt. "The Illustrated Moss Flora of Antarctica" Cambridge University Press. Cambridge.XVII+684.

O swoim dziele piszą autorzy monografii:

 Według powszechnie panującej opinii Antarktyda jest krainą lodu i śniegu, zasiedloną tylko przez morskie ptaki i ssaki. Mało kto wie, że posiada ona bujnie rozwiniętą roślinność, zwłaszcza w strefie przybrzeżnej, w której dominują mszaki i porosty. Rośliny kwiatowe są tu reprezentowane tylko przez dwa gatunki, występujące w rejonie Półwyspy Antarktycznego. The Illustrated Moss Flora of Antartica jest obszerną monografią taksonomiczno-fitogeograficzną poświęconą florze mchów Antarktydy, wydaną przez renomowane w świecie brytyjskie wydawnictwo Cambridge University Press. Jest to pierwsza w historii pełna opisowa Flora mchów całej Antarktydy oraz jedyna nowoczesna Flora mchów na południowej półkuli, a zarazem jedyna kontynentalna Flora mchów wydana w ostatnim półwieczu. Warto dodać, iż obok Flory wątrobowców Antarktyki (The Liverwort Flora of Antarctica) opublikowanej w 2000 r. przez tych samych autorów, jest to jedyna Flora całego kontynentu opracowana przez polskich badaczy.

Monografia zawiera klucze do oznaczania, opisy i tablice analityczne 111 gatunków i 2 odmian mchów stwierdzonych na Antarktydzie, oryginalne mapy ich rozmieszczenia na tym kontynencie i w świecie, uwagi taksonomiczne, informacje o reproduckji oraz szczegółowe dane ekologiczne na temat każdego gatunku. Oparta jest ona na krytycznym zbadaniu wszystkich dostępnych historycznych i współczesnych materiałów zielnikowych (w sumie ponad 10 tys. okazów zdeponowanych w zielnikach całego świata), w tym typów nomenklatorycznych wszystkich taksonów mchów opisanych z Antarktydy, a także na własnych obserwacjach i doświadczeniach wyniesionych z badań terenowych mchów na tym obszarze. W części wstępnej przedstawiona jest dokładna historia badań botanicznych w Antarktyce, syntetyczne ujęcie problemów ekologicznych i fitogeograficznych antarktycznych mchów oraz problemy ich ochrony.

The Illustrated Moss Flora of Antartica jest podstawowym opracowaniem umożliwiającym oznaczenie mchów Antarktydy. Ponieważ precyzyjna identyfikacja materiałów leży u podstaw wszelkich prac biologicznych, opracowanie to cieszy się szerokim zainteresowaniem w całym świecie, co wynika z faktu coraz większego zainteresowania badaniami środowiska przyrodniczego Antarktydy, które osiągnęły kulminację w Międzynarodowym Roku Polarnym (200709). Wpisuje się ono również znakomicie w prowadzone w skali globalnej prace nad różnorodnością biologiczną, a od większości prac mających czysto inwentaryzacyjny charakter różni się krytycznym zbadaniem od strony taksonomicznej wszystkich gatunków mchów stwierdzonych na siódmym kontynencie. Antarktyda była ostatnim odkrytym i zbadanym przez człowieka kontynentem, ale jest pierwszym i jedynym mającym najnowocześniejsze opracowanie głównych składników flory roślin lądowych.

O nagrodzie zespołu z Instytutu Nenckiego mówi prof. Leszek Kaczmarek:

Zrozumienie molekularnego podłoża plastyczności synaptycznej jest wielkim wyzwaniem współczesnej neurobiologii, ponieważ plastyczność ta jest powszechnie akceptowaną podstawą takich zjawisk fizjologicznych, jak np. uczenie się i pamięć, czy też czynnościowa regeneracja po uszkodzeniach mózgu, jak też procesów patologicznych, m.in. rozwoju uzależnień, padaczki, przynajmniej niektórych chorób psychicznych, itd. Jak dotąd, znakomita większość badań nad plastycznością synaptyczną jest skoncentrowana na procesach zachodzących wewnątrz komórek nerwowych. Ostatnio jednak zwraca się także uwagę na zjawiska modyfikacji tzw. macierzy zewnątrzkomórkowej otaczającej synapsy, czyli połączenia pomiędzy komórkami nerwowymi. Warto podkreślić, że określenie ważnych dla plastyczności procesów odbywających się w przestrzeni między- i pozakomórkowej jest szczególnie atrakcyjne dla potencjalnego opracowania nowych podejść terapeutycznych: prokognitywnych i sprzyjających rehabilitacji po uszkodzeniach mózgu oraz w chorobach neurodegeneracyjnych oraz psychicznych. Mamy tu bowiem, z oczywistych względów, ułatwiony dostęp leków, które nie muszą penetrować błony komórki nerwowej.

Zespół kierowany przez prof. L. Kaczmarka podjął kilka lat temu badania roli enzymów, tzw. proteaz macierzy zewnątrzkomórkowej, w układzie nerwowym. Enzymy te są zdolne do trawienia białek macierzy. Nagrodzone, pionierskie badania były skupione na enzymie proteolitycznym nazywanym MMP-9 (ang. matrix metalloproteinase 9). W wyróżnionych pracach wykazano w szczególności, że:

• MMP-9 jest niezbędna dla tworzenia długotrwałych zmian plastycznych oraz śladów pamięciowych u zwierząt.

• MMP-9 może być zaangażowana również w patologiczną formę plastyczności, jaką jest rozwój padaczki. Warto podkreślić, że w badaniach tych opisano także nowy model badawczy stworzony w I. Nenckiego, czyli szczury transgeniczne z neuronalną nadekspresją MMP-9.

• Opisano także nowe mechanizmy regulacji aktywności genu kodującego MMP-9.

Wyniki tych badań z jednej strony wniosły nową, znaczącą wiedzę o podstawowych mechanizmach funkcjonowania mózgu, a z drugiej otworzyły nowe perspektywy terapeutyczne w leczeniu takich jego schorzeń, jak padaczka oraz choroby psychiczne.