>W latach 2010–2011 Narodowe Centrum Nauki (NCN, Centrum) otrzymało od Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego środki publiczne w formie dotacji w łącznej wysokości 502.498,2 tys. zł, z czego wydatkowało ogółem 489.644,8 tys. zł, w tym na m.in. finansowanie badań podstawowych - 468.491,7 tys. zł, na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji dotyczących obsługi realizacji zadań - 1.425,8 tys. zł oraz na pokrycie bieżących kosztów zarządzania - 19.727,3 tys. zł (w 2010 r. – 84,3 tys. zł i w 2011 r. – 19.643 tys. zł).
>
W początkowej fazie funkcjonowania NCN przygotowało warunki do przeprowadzenia>konkursów w zakresie finansowania badań podstawowych (tj. określono 25 dyscyplin,
w trzech grupach: Nauki Humanistyczne, Społeczne i o Sztuce – HS , Nauki Ścisłe i Techniczne – ST , Nauki o Życiu - NZ ), ustaliło wysokość środków finansowych na dyscypliny lub grupy dyscyplin w poszczególnych konkursach oraz tematykę projektów badawczych, a także dokonało wyboru 1.160 ekspertów do Zespołów Ekspertów oceniających wnioski o przyznanie środków na finansowanie projektów badawczych i 14 Koordynatorów Dyscyplin odpowiedzialnych za przeprowadzenie konkursów. Centrum przyjęło również regulamin przyznawania środków na realizację finansowanych zadań, procedurę wyłaniania ekspertów oraz procedurę szczegółowego trybu oceny wniosków przez Zespoły Ekspertów.>
Jak wynika z kontroli NIK, NCN nie określiło priorytetowych obszarów badań podstawowych zgodnych ze Strategią Rozwoju Kraju 2007–2015, która do głównych priorytetów polityki państwa zaliczyła m. in. wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki.W ustawie o NCN do obowiązków Rady NCN zaliczono m.in. określenie priorytetowych obszarów badań podstawowych zgodnych ze strategią rozwoju kraju. W 2011 r. Centrum ogłosiło ogółem 11 konkursów na realizację projektów obejmujących badania podstawowe, w tym cztery konkursy ogłoszone 15 marca 2011 r. (OPUS, PRELUDIUM, SONATA, HARMONIA) rozstrzygnięto i zakończono podpisaniem z beneficjentami 1.844 umów na łączną kwotę 500.643,4 tys. zł. Na finansowanie 1.615 projektów obejmujących badania podstawowe w ramach czterech rozstrzygniętych w 2011 r. konkursów (OPUS, PRELUDIUM, SONATA, HARMONIA) wydatkowano kwotę 62.884,5 tys. zł.
Określenie priorytetowych obszarów badań podstawowych powinno nastąpić przed przystąpieniem Centrum do ogłoszenia konkursów na realizację projektów badawczych.
>Zapewniłoby to właściwą alokację środków publicznych na naukę, zgodną z priorytetami polityki naukowej i innowacyjnej państwa określonymi w Strategii Rozwoju Kraju 2007–2015, a także przeciwdziałałoby ich rozproszeniu.
Brak zasad oceny wniosków
NIK zgłosiła uwagi dotyczące funkcjonującego w NCN systemu oceny wniosków o dofinansowanie projektów badawczych przez Zespoły Ekspertów.
>Do obowiązującej w NCN procedury szczegółowego trybu oceny wniosków o dofinansowanie projektów badawczych nie wprowadzono jednolitych zasad
>podejmowania rozstrzygnięć przez Zespoły Ekspertów w sprawie kwalifikacji projektów do finansowania oraz konieczności sporządzania uzasadnień w protokołach z posiedzeń Zespołu Ekspertów do podjętych rozstrzygnięć na drugim etapie oceny.
>Na podstawie protokołów z posiedzeń Zespołów Ekspertów stwierdzono, że niektóre zespoły podejmowały decyzje dotyczące finansowania lub niefinansowania projektów oraz zmian ocen projektów (na pierwszym i drugim etapie oceny) w drodze głosowania przez ekspertów, a inne – bez przeprowadzania głosowania.
Ponadto procedura dotycząca szczegółowego trybu sporządzania ocen wniosków przez Zespoły Ekspertów nie przewidywała konieczności sporządzania uzasadnień w protokołach z posiedzeń Zespołu Ekspertów do podjętych rozstrzygnięć na drugim etapie oceny.
>NIK uznała za celowe sporządzanie uzasadnień w szczególności w następujących przypadkach:
>1) niezakwalifikowania do finansowania projektu, którego ocena końcowa była wyższa od wartości oceny ostatniego zakwalifikowanego wniosku na liście rankingowej (stwierdzono 184 takie przypadki),
>2) zakwalifikowania do finansowania projektu, którego ocena końcowa była niższa od wartości oceny ostatniego zakwalifikowanego wniosku na liście rankingowej (w 9 przypadkach),
>3) zakwalifikowania do finansowania projektu, którego ocena końcowa była niższa od wartości oceny ostatniego zakwalifikowanego wniosku na liście rankingowej, lecz którego wartość finansowa mieściła się w puli przyznanych środków na realizację konkursu (w 1 przypadku).
>Ponadto w NCN nie ustalono pisemnej procedury określającej zasady i warunki przeprowadzania przez Centrum kontroli realizacji projektów badawczych w siedzibie beneficjentów (w 2011 r. nie przeprowadzono żadnej takiej kontroli) oraz oceny raportów okresowych (rocznych i końcowych) z realizacji projektów (pomimo zakończenia realizacji niektórych projektów w dniu 15 czerwca 2012 r.). Określenie zasad postępowania w ww. przypadkach jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego nadzoru Centrum nad realizacją projektów badawczych wynikającego z ustawy o NCN.
>Eksperci zagraniczni niepotrzebni
>Rada Narodowego Centrum Nauki nie skorzystała z możliwości szerszego udziału zagranicznych ekspertów w Zespołach Ekspertów oceniających wnioski o dofinansowanie projektów badawczych.
Zgodnie z ustawą o NCN, do zadań Rady Centrum zaliczono wybór spośród wybitnych naukowców polskich i zagranicznych Zespołów Ekspertów odpowiedzialnych za ocenę wniosków złożonych w konkursach. Sposób tworzenia i zasady działania korpusu ekspertów zostały określone przez Radę Centrum dopiero w listopadzie 2011 r. Zgodnie z uchwałą Rady NCN z 2011, Komisje Rady NCN K-1, K-2, K-3 tworzą na dany rok kalendarzowy korpus ekspertów, złożony z wybitnych naukowców polskich i zagranicznych, z którego wyłaniane będą Zespoły Ekspertów do oceny wniosków o finansowanie projektów badawczych w określonych konkursach NCN.
>
>Pieniądze i wnioski
Narodowe Centrum Nauki niezgodnie z przeznaczeniem wykorzystało środki dotacji podmiotowej w kwocie 288,1 tys. zł przyznane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
W 2011 r. Centrum z otrzymanej dotacji podmiotowej (przyznanej decyzjami Ministra z dnia 10 stycznia 2011 r., 25 maja 2011 r. i 26 września 2011 r.), przeznaczonej na pokrycie bieżących kosztów zarządzania przez Centrum sfinansowało zakup środków trwałych o wartości jednostkowej przekraczającej 3,5 tys. zł (meble biurowe do siedziby oraz regały do archiwum) na kwotę 288,1 tys. zł. Koszty zakupów ww. środków trwałych powinny zostać pokryte ze środków dotacji celowej, przeznaczonej na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji, dotyczących obsługi realizacji zadań Centrum.
Należy zaznaczyć, że wykorzystanie dotacji podmiotowej niezgodnie z przeznaczeniem umożliwiała obowiązująca w Centrum polityka rachunkowości.
W wystąpieniu pokontrolnym, skierowanym do Dyrektora NCN, NIK wnioskowała m.in. o:
1) podjęcie działań w celu określenia przez Radę Centrum priorytetowych obszarów badań podstawowych zgodnych z obowiązującą strategią rozwoju kraju,
2) zapewnienie udziału wybitnych naukowców zagranicznych w pracach Zespołów Ekspertów odpowiedzialnych za ocenę wniosków o przyznanie środków na realizację projektów badawczych złożonych w ogłaszanych przez NCN konkursach,
3) dokonanie zwrotu do budżetu państwa kwoty 288,1 tys. zł z tytułu dotacji podmiotowej wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem wraz z należnymi odsetkami oraz zmianę polityki rachunkowości w zakresie finansowania zakupu środków trwałych
4) podjęcie działań w celu ogłoszenia przez Radę Centrum konkursu na finansowanie stypendiów doktorskich,
5) dokonanie zmian w wewnętrznych procedurach m.in. w celu: ujednolicenia zasad i trybu podejmowania rozstrzygnięć przez Zespoły Ekspertów w sprawie zakwalifikowania lub niezakwalifikowania projektów do finansowania, określenia zasad i warunków dokonywania oceny raportów okresowych z realizacji finansowanych projektów oraz określenia zasad i trybu przeprowadzania kontroli realizacji projektów w siedzibie beneficjentów.
Pełen tekst kontroli – www.nik.gov.pl