>W jednostkach objętych ostatnią kontrolą NIK, w tym w czterech uczelniach wyższych, badania naukowe prowadziło ponad 6300 osób.
>
Instytuty mało twórcze
>W badanym okresie trzy jednostki (18%) nie wykorzystywały efektywnie potencjału naukowego swoich pracowników, koncentrując działalność na wykonywaniu usług i innych zadań niezwiązanych z prowadzeniem badań naukowych i prac rozwojowych. Dotyczyło to w szczególności instytutów badawczych, ale również w szkołach wyższych stwierdzono znaczne obciążenie pracowników naukowo-dydaktycznych zadaniami niezwiązanymi z pracą naukową.
Skutkiem ukierunkowania potencjału kadrowego instytutów badawczych na realizacje usług o charakterze komercyjnym była niepełna realizacja obowiązku twórczej działalności naukowej, wprowadzania do praktyki wyników tejże działalności oraz kształcenia kadry naukowej przez zatrudnionych w nich pracowników naukowych.
1) Pracownicy Instytutu Kolejnictwa byli zaangażowani w realizację łącznie 600 zadań, w tym opinii, ekspertyz, badań eksploatacyjnych, testów, analiz, pomiarów, konsultacji, opracowywania studium wykonalności. W badanym okresie 95% przychodów instytutu pochodziło z działalności komercyjnej. Instytut nie realizował również zadań badawczych na podstawie umów zawartych z innymi podmiotami na wykonanie prac B+R zakończonych osiągnięciem celu badawczego;
2) Instytut Transportu Samochodowego koncentrował swoją działalność na wykonywaniu usług homologacyjnych i certyfikacyjnych (badania homologacyjne pojazdów). Udział przychodów instytutu z działalności gospodarczej wynosił 70% przychodów ogółem w badanym okresie. W 2011 r. realizacja podstawowej działalności instytutu była obowiązkiem 73 pracowników naukowych oraz współdziałających z nimi pracowników badawczo-technicznych (34,2% wobec 65,8% zatrudnionych do innych zadań).
>Pracownicy o najwyższych naukowych kwalifikacjach (tj. stopniem naukowym doktora habilitowanego) realizowali nie więcej niż 15% w 2009 r. oraz 10% w 2010 r. zadań podstawowej działalności statutowej Instytutu;
Wszystkie wymienione wyżej jednostki charakteryzowały się niskim poziomem efektywności naukowej oraz brakiem wdrożeń B+R. Żadna z tych jednostek nie posiadała uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora, co utrudniało rozwój i kształcenie młodych kadr naukowych.
W szkołach wyższych głównie uczą
>
Z kolei w kontrolowanych szkołach wyższych zaobserwowano znaczny poziom obciążenia dydaktycznego pracowników naukowo-dydaktycznych oraz znikomy odsetek pracowników zaangażowanych wyłącznie w prowadzenie działalności naukowej.
>W trzech skontrolowanych szkołach wyższych ustalony przez senat roczny wymiar godzin
dydaktycznych (pensum) dla pracowników naukowo-dydaktycznych sytuował się w górnej granicy dopuszczalnego ustawowo limitu (120-240 godzin) i wynosił od 210 do 240 godzin dla profesora, adiunkta oraz asystenta. (Niższy wymiar pensum wynoszący 190 godzin dla osób zatrudnionych na stanowiskach profesorów i adiunktów ze stopniem doktora habilitowanego ustalono w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym).W dwóch uczelniach (50%) wzrastała również liczba realizowanych godzin ponadwymiarowych (AGH, PW). Liczba pracowników naukowych zobowiązanych głównie do prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych oraz rozwijania twórczości naukowej (bez obowiązku kształcenia i wychowywania studentów) stanowiła znikomy odsetek osób zaangażowanych w prowadzenie działalności B+R nieprzekraczający 1% ogółu pracowników zaangażowanych w prowadzenie badań naukowych w uczelni. Za dobrą praktykę należy uznać (w dwóch skontrolowanych uczelniach) obniżanie wymiaru pensum dydaktycznego pracownikom naukowo-dydaktycznym wykazującym szczególne zaangażowanie w prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych.
1) W latach 2009–2011 w Akademii Górniczo-Hutniczej wzrosło obciążenie dydaktyczne pracowników naukowo-dydaktycznych z 705.462 godzin (w tym 208.085 godzin ponadwymiarowych) w roku akademickim 2009/2010 do 714.709,5 (w tym 215.372 godzin ponadwymiarowych) w roku akademickim 2010/2011. Liczba pracowników naukowo-dydaktycznych prowadzących zajęcia w wymiarze przekraczającym pensum wynosiła odpowiednio: w roku akademickim 2009/2010 - 1.682 tj. 75,8% wszystkich zatrudnionych pracowników naukowo-dydaktycznych, a w 2010/2011 1.769, tj. 78,1% wszystkich
>zatrudnionych w uczelni pracowników naukowo-dydaktycznych.
We wskazanych latach akademickich w AGH korzystano z uprawnienia do obniżania pensum pracownikom naukowo-dydaktycznym m.in. z tytułu realizacji ważnych zadań naukowych lub wykonujących ważne zadania dla AGH. W roku akademickim 2009/2010 obniżono pensum łącznie 346 pracownikom naukowo-dydaktycznym, co stanowiło 15,6% wszystkich zatrudnionych w uczelni pracowników naukowo-dydaktycznych, a w roku
>akademickim 2010/2011 łącznie 215 pracownikom naukowo-dydaktycznym, co stanowiło 9,6% wszystkich zatrudnionych w tej grupie. Wymiar pensum adiunktom realizującym ważne zadania naukowe obniżono odpowiednio: w roku akademickim 2009/2010 – 246 tj. 71,1% wszystkich zatrudnionych w AGH adiunktów, a w roku akademickim 2010/2011 – 125, tj. 58,1% wszystkich adiunktów;
Skąd naukowcy biorą pieniądze?
Działalność naukowa skontrolowanych jednostek była finansowana w szczególności ze środków finansowych na naukę pochodzących z cz. 28 budżetu państwa, ze środków budżetu UE oraz środków własnych. Jednostki wykazywały znaczne zróżnicowanie źródeł uzyskiwanych przychodów uzależnione od ich rodzaju i profilu działalności (instytuty naukowe PAN, instytuty badawcze, szkoły wyższe).
>W latach 2009–2011 jednostki te uzyskały łącznie ponad 1,3 mld zł przychodów ze środków finansowych na naukę pochodzących z budżetu państwa (cz. 28) oraz ok. 700 mln zł przychodów ze środków pochodzących z budżetu UE w ramach programów ramowych i funduszy strukturalnych. Ponad 50,3 mln zł przychodów pochodziło ze środków Funduszu Nauki i Technologii Polskiej. W strukturze przychodów jednostek objętych kontrolą środki przeznaczone na badania naukowe i inwestycje służące ich potrzebom stanowiły od 10 do 99% przychodów ogółem.
Wysoki udział pozyskanych środków finansowych na naukę oraz środków pochodzących z programów ramowych i funduszy strukturalnych UE w przychodach ogółem odnotowano w instytutach naukowych PAN , w których osiągnął od 75 – 85%. W pozostałych jednostkach kształtował się na poziomie odpowiednio: od 5 – 30% w instytutach badawczych, 12 – 40% w szkołach wyższych oraz od 10 – 40% w dwóch skontrolowanych centrach badawczo-rozwojowych.
Najwyższy poziom finansowania działalności naukowej ze środków budżetu państwa oraz budżetu UE wystąpił w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej (99%). Zdecydowana większość przychodów instytutów badawczych (od 65 do 95% - z wyłączeniem OPI) pochodziła z gospodarczej (komercyjnej) polegającej na wykonywaniu usług certyfikacyjnych, homologacyjnych oraz innych usług badawczych dla sektora gospodarczego.
Najwyższy poziom przychodów pochodzących z działalności komercyjnej odnotowano w Instytucie Kolejnictwa (95%) oraz w IGPiM (83%). W badanym okresie zaledwie dwa instytuty badawcze osiągnęły znaczne przychody (pow. 10 mln zł) z wdrożeń wyników badań naukowych (Instytut Mechaniki Precyzyjnej, GIG).
W skontrolowanych szkołach wyższych najbardziej znaczącym źródłem przychodów były środki pochodzące z dotacji dydaktycznej przeznaczonej na kształcenie studentów oraz opłat za studia.
>W badanym okresie relacja przychodów z działalności dydaktycznej do przychodów ogółem wynosiła: 50% w AGH, 61% w PW, 75% w PŚ oraz 83% w WUM.
Jednocześnie należy wskazać, iż – w ramach przychodów ze środków finansowych na naukę pochodzących z budżetu państwa – trzy uczelnie (75%) pozyskały więcej środków na realizację projektów badawczych, rozwojowych i celowych niż na prowadzenie działalności statutowej (średnio o 16%) (AGH, PW, PŚ).Odwrotna tendencja wystąpiła w większości skontrolowanych instytutów badawczych. W czterech z nich (57%) przewaga środków na prowadzenie działalności statutowej była co najmniej pięciokrotna (IGPiM, IK oraz OPI, IPJ w Świerku).
Czym się zajmują instytuty?
W latach 2009 – 2011 kontrolowane jednostki realizowały łącznie 2048 projektów rocznie, w tym 1.491 projektów badawczych, rozwojowych i celowych (73%) oraz 341 projektów międzynarodowych w ramach współpracy naukowej z zagranicą (17%), a także 216 projektów finansowanych ze środków funduszy strukturalnych (10%).
>Udział projektów o potencjalnych celu aplikacyjnym (tj. projektów rozwojowych, celowych,
>zamawianych oraz projektów finansowanych przez NCB iR) kształtował się na poziomie 18% . Ponadto, kontrolowane jednostki były zaangażowane w wykonywanie łącznie 1149 zadań rocznie w ramach działalności statutowej.
>W badanym okresie łączny koszt działalności badawczo-rozwojowej skontrolowanych jednostek finansowanej ze środków budżetowych na naukę (w tym m.in. działalności statutowej, projektów badawczych, rozwojowych i celowych, współpracy naukowej z zagranicą oraz inwestycji służących potrzebom B+R) wyniósł ponad 1,3 mld zł. Koszt projektów realizowanych w ramach programów ramowych i funduszy strukturalnych wyniósł ok. 600 mln zł.
>
W objętych kontrolą szkołach wyższych również zaobserwowano większe zaangażowanie w realizację projektów badawczych (średnio 5-krotnie większe) aniżeli projektów rozwojowych, celowych, badawczych zamawianych oraz projektów finansowanych przez NCB iR. Przy czym w AGH oraz w PW wystąpiła mniejsza przewaga tego typu projektów (średnio 3-krotna), aniżeli w PŚ (8-krotna) i WUM (6-krotna).>
Odwrotną tendencję zaobserwowano w dwóch objętych kontrolą centrach badawczo-rozwojowych wykonujących w szczególności projekty rozwojowe i celowe nastawione na zastosowania praktyczne (brak projektów badawczych).
>Zróżnicowane trendy wystąpiły w pozostałych instytutach badawczych. W większości z nich przeciętna liczba projektów badawczych była zbliżona do łącznej liczby projektów rozwojowych i celowych. Wyjątek stanowił GIG, który realizował nieco więcej projektów o potencjalnym celu aplikacyjnym (średnio o 12%).
>
Prawie wszystkie objęte kontrolą jednostki (odpowiednio 82% i 88%) były zaangażowane
W badanym okresie jednostki objęte kontrolą złożyły łącznie 3887 wniosków o przyznanie środków na projekty badawcze, z czego 1464 uzyskało dofinansowanie Ministra oraz powołanych w tym celu agencji (38%).
Największa aktywność w tym zakresie (w relacji do liczby pracowników zaangażowanych w działalność B+R) charakteryzowała instytuty naukowe PAN (1,4) oraz GIG (1,7). Znacznie niższą aktywność zaobserwowano w pozostałych instytutach badawczych oraz centrach badawczo-rozwojowych (0,5), a także w szkołach wyższych (0,5).
Największą skuteczność w pozyskiwaniu środków finansowych ze źródeł krajowych i zagranicznych na realizację projektów badawczych (powyżej 50% pozytywnie rozpatrzonych wniosków) odnotowano w dwóch jednostkach, tj. w MIBMiK (69,6%) oraz w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN (56,5%).
W szkołach wyższych odsetek pozytywnie rozpatrzonych wniosków wahał się od 18 do 41% (PW i AGH – ok. 40%, WUM - 33%, PŚ – 18%).
W kontrolowanych instytutach badawczych i centrach badawczo-rozwojowych wskaźnik
>ten kształtował się na średnim poziomie 25%. Trzy objęte kontrolą jednostki (17%) nie uzyskały żadnej pozytywnej decyzji organu rozpatrującego wnioski o przyznanie środków na finansowanie projektów badawczych. Prawie 50% skuteczność w pozyskiwaniu środków finansowych na projekty osiągnął IPJ w Świerku (49%) oraz PIT S.A. (45%).
Pełne wyniki kontroli na www.nik.gov.pl
>