„Państwo w warunkach przesileń cywilizacyjnych” – to tytuł konferencji zorganizowanej przez Komitet Prognoz Polska 2000 Plus PAN oraz Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Konferencja odbyła się w Jabłonnie 18 i 19. 06.18.
Tematyka konferencji nawiązywała do poprzedniej z 2017 roku – „Modele społeczno-ekonomiczne państwa”, jednak w tegorocznej organizatorzy położyli nacisk na przedstawienie zmian, jakie dokonały się pod wpływem przesilenia cywilizacyjnego w Europie, głównie w charakterze funkcjonowania państw. Poszerzono też tę tematykę o kontynent azjatycki i afrykański oraz wpływ państw z tych kontynentów na Europę.
Zdaniem organizatorów konferencji, zaistniałe zmiany wskazują już główny kierunek, w jakim będzie się rozwijać nasz kontynent, ale ciągle nie ma dostatecznie jasnej wizji, co zostanie zachowane ze starej cywilizacji, a co odrzucone.
Toteż pojawiają się liczne kwestie dotyczące przyszłego kształtu państw dotychczas suwerennych, charakteru ich współpracy oraz dominujących modeli politycznych i ekonomicznych. Nie bardzo też wiadomo, jakie wyzwania zdominują Europę? Na ile będą to wyzwania jednorodne, a na ile zróżnicowane? Czy będą mieć charakter ekonomiczno-społeczny, czy będą się wywodzić z pozaeuropejskich systemów kulturowych? Na ile Europa będzie podzielona, a na ile potrafi się zjednoczyć?
W przedstawionych referatach poruszano cechy charakterystyczne cywilizacji (prof. Jerzy Kleer), przejawy przesileń cywilizacyjnych i wpływ cywilizacji na państwo na przykładzie Azji Wschodniej (prof. Bogdan Góralczyk) i Afryki (dr Katarzyna Nawrot). Omawiano też boom demograficzny w Afryce, Azji i Ameryce Południowej w aspekcie szansy i zagrożenia dla Europy (prof. Piotr Szukalski).
Nie zabrakło też odniesień do głównych – mało odkrywczych, zdaniem referenta (dr Konrad Prandecki) - tez kolejnego, 44. raportu Klubu Rzymskiego, organizacji obchodzącej w tym roku 50. rocznicę powstania.
O sporze dotyczącym suwerenności państw członkowskich UE po ponad 60 latach integracji mówił prof. Józef Niżnik, natomiast prof. Zbigniew Madej przedstawił relacje między państwem a rynkiem w warunkach przesileń cywilizacyjnych, poczynając od XVI wieku i udowadniając naprzemienną cykliczność faz propaństwowych i prorynkowych. Dopełnieniem tego zagadnienia był referat prof. Ryszarda Rapackiego, w którym przedstawił swoje badania dotyczące modeli gospodarki (kapitalizmu) w Europie oraz tezę, iż model kapitalizmu, jaki powstał w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym Polsce, cechuje duża niespójność instytucjonalna, stąd można go określić terminem kapitalizmu patchworkowego.
O dysfunkcyjności takiego państwa mówił prof. Andrzej Zybała, natomiast prof. Elżbieta Mączyńska przedstawiła możliwe recepty na poprawę tego stanu, czyli państwo inkluzyjne: instytucje inkluzji społecznej, inkluzyjne przedsiębiorstwa, inkluzyjny rynek. Prof. Jerzy Wilkin z kolei zastanawiał się, za co odpowiada władza państwowa? Czy obywatele nie mają wobec niej nadmiernych oczekiwań wobec ograniczonych możliwości państwa?
W kontrze do europejskich problemów, na zakończenie sesji, prof. Andrzej Kondratowicz pokazał na przykładzie USA, iż z państwem i przesileniem cywilizacyjnym kłopot ma nie tylko Europa. Nie wiadomo bowiem w którą stronę zmierza Ameryka i czy utrzyma światową hegemonię? A jeśli utrzyma, to jakim i czyim kosztem? I jak może wpłynąć na Europę?
Odpowiedzi, oczywiście na te pytania nie ma i nie wiadomo, czy obecnie żyjące pokolenia je poznają. Zmiany cywilizacyjne bowiem to proces długotrwały i nawet w naszych czasach, kiedy wszystko dzieje się szybko, trzeba uwzględnić stopień złożoności tego procesu (przede wszystkim różne kultury) oraz jego terytorialność, nie ograniczającą się tylko do Europy.
Do tematów tych wrócimy w kolejnych numerach Spraw Nauki, natomiast referaty z konferencji, jak zwykle, ukażą się drukiem w wydawnictwie Komitetu Prognoz PAN w końcu roku.
Anna Leszkowska