banner


Deklaracja podstawowych zasad wymiaru sprawiedliwości odnoszących się do ofiar przestępstw i nadużyć władzy. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/34 z dnia 29 listopada 1985 r.

 

A. Ofiary przestępstw

  1. „Ofiara” oznacza osobę, która, indywidualnie lub wspólnie z innymi osobami, poniosła szkodę, włączając w to uszczerbek fizyczny lub psychiczny, dolegliwość emocjonalną, stratę materialną lub znaczące naruszenie jej podstawowych praw, w rezultacie działań lub zaniechań stanowiących naruszenie przepisów prawa karnego będących w mocy na terenie Państw Członkowskich, włącznie z przepisami zakazującymi kryminalnego nadużycia władzy.
     
  2. Osoba może być uznana za ofiarę w rozumieniu tej Deklaracji niezależnie od tego, czy sprawca jest zidentyfikowany, zatrzymany, prowadzone jest przeciwko niemu postępowanie karne, czy jest skazany, i niezależnie od relacji rodzinnej pomiędzy sprawcą a ofiarą. Wyrażenie „ofiara” w odpowiednich sytuacjach obejmuje również najbliższą rodzinę i osoby pozostające na utrzymaniu bezpośredniej ofiary, jak również osoby, które poniosły szkodę angażując się w udzielenie pomocy ofierze lub w zapobieżenie staniu się ofiarą.
     
  3. Postanowienia tutaj zawarte będą znajdowały zastosowanie wobec wszystkich, bez różnic wynikających z kryteriów jakiegokolwiek typu, takich jak rasa, kolor skóry, płeć, wiek, język, religia, narodowość, przekonania polityczne lub inne, przekonania lub praktyki kulturowe, majątek, urodzenie lub status rodzinny, pochodzenie etniczne lub społeczne i niesprawność.
 

Dostęp do wymiaru sprawiedliwości i równe traktowanie
 

4. Ofiary powinny być traktowane ze współczuciem oraz szacunkiem dla ich godności. Są one uprawnione do dostępu do procedur wymiaru sprawiedliwości oraz, na zasadach wynikających z krajowych przepisów prawnych, do uzyskania niezwłocznego odszkodowania za poniesioną szkodę.

5. Powinny zostać ustanowione, lub wzmocnione, w sytuacjach gdy jest to potrzebne, odpowiednie mechanizmy sądowe i administracyjne w celu umożliwienia ofiarom uzyskania odszkodowania poprzez formalne lub nieformalne procedury, które powinny być szybkie, sprawiedliwe, niedrogie i dostępne. Ofiary należy informować o ich prawach w zakresie dochodzenia odszkodowania poprzez takie mechanizmy.

6. Dostosowanie procedur sądowych i administracyjnych do potrzeb ofiar powinno być realizowane poprzez:
 

(a) informowanie ofiar o ich roli oraz zakresie, harmonogramie i postępach postępowań, a także o rozstrzygnięciach podejmowanych w ich sprawach, szczególnie w sytuacjach, gdy w grę wchodzą poważne przestępstwa i gdy zwróciły się one o taką informację;
 

(b) dopuszczanie aby, w przypadkach gdy zaangażowane są interesy osobiste ofiar, na właściwych etapach postępowania mogły być prezentowane oraz rozpatrywane ich opinie i obawy, bez uszczerbku dla praw oskarżonego i zgodnie z krajowym systemem wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych;
 

(c) zapewnienie właściwej pomocy ofiarom w trakcie całego postępowania;
 

(d) podejmowanie środków w celu zminimalizowania niedogodności napotykanych przez ofiary, ochrony ich prywatności, gdy jest to potrzebne, oraz zapewnienia im bezpieczeństwa, jak również ochrony ich rodzin i świadków mających zeznawać na ich rzecz przed zastraszeniem i zemstą;
 

(e) unikanie niepotrzebnego opóźnienia w rozstrzyganiu spraw oraz w wykonywaniu poleceń i zarządzeń przyznających odszkodowania ofiarom.
 

7. W przypadkach gdy jest to wskazane, powinny być stosowane nieformalne sposoby rozstrzygania sporów, włącznie z mediacją, arbitrażem i zwyczajowymi środkami wymierzania sprawiedliwości lub praktykami lokalnymi, w celu ułatwienia pojednania i uzyskania odszkodowania przez ofiary.

 

Naprawienie szkody
 

8. Sprawcy przestępstwa lub osoby trzecie odpowiedzialne za ich zachowanie powinny we właściwych przypadkach dokonać sprawiedliwego naprawienia szkody na rzecz ofiar, ich rodzin lub osób pozostających na ich utrzymaniu. Taka restytucja powinna obejmować zwrot własności lub zapłatę za poniesioną szkodę bądź utratę, zwrot kosztów poniesionych w rezultacie stania się ofiarą przestępstwa, świadczenie usług oraz przywrócenie praw.


9. 
Rządy powinny dokonać przeglądu praktyk, przepisów prawa i innych regulacji, w celu rozważenia stosowania restytucji, jako możliwego wariantu orzekania obok pozostałych sankcji karnych.


10. 
W przypadkach wyrządzenia znaczącej szkody środowisku obowiązek restytucji, jeżeli zostanie orzeczony, w takim stopniu w jakim jest to jest możliwe powinien obejmować przywrócenie dotychczasowego stanu środowiska, odbudowę infrastruktury, wymianę służących wspólnocie lokalnej urządzeń użytku publicznego oraz zwrot kosztów przeniesienia lokalnej wspólnoty na inne miejsce, wtedy gdy konieczność taka będzie rezultatem wyrządzonej szkody.


11. 
W przypadkach naruszenia krajowych przepisów karnych przez funkcjonariuszy publicznych bądź innych pracowników działających w ramach urzędowych bądź quasi – urzędowych kompetencji, ofiary powinny uzyskać naprawienie szkody od Państwa, którego funkcjonariusze bądź pracownicy są odpowiedzialni za jej wyrządzenie. W przypadkach, gdy rząd, pod którego władzą wyrządzające szkodę działanie lub zaniechanie miały miejsce, już nie istnieje, naprawienie szkody powinno zapewnić Państwo lub rząd będący jego następcą prawnym.

 

Wyrównanie poniesionych strat
 
12. Gdy nie jest w pełni możliwe uzyskanie wyrównania poniesionych strat od sprawcy lub z innych źródeł, Państwa powinny podejmować starania w celu zapewnienia finansowego wyrównania:
 

(a) ofiarom, które doznały znaczącego zranienia ciała lub uszkodzenia zdrowia fizycznego bądź psychicznego w rezultacie popełnienia poważnych przestępstw;
 

(b) rodzinom ofiar, w szczególności osobom pozostającym na utrzymaniu osób, które zmarły lub stały się fizycznie bądź psychicznie niesprawne w rezultacie stania się ofiarą przestępstwa.
 

13.Należy wspierać powstawanie, rozwój i wzrost znaczenia funduszy państwowych na rzecz wyrównywania ofiarom przestępstw poniesionych strat. W sytuacjach gdy jest to potrzebne, mogą być w tym celu tworzone również inne fundusze, włączając w to środki obejmujące przypadki, gdy poniesionych strat nie jest w stanie wyrównać Państwo, którego ofiara jest obywatelem.

 

Pomoc
 

14. Ofiary powinny otrzymywać potrzebną pomoc materialną, medyczną, psychologiczną i społeczną przy użyciu środków rządowych, ochotniczych, samorządowych i lokalnych.
 
15. Należy informować ofiary o przysługujących im świadczeniach służby zdrowia oraz świadczeniach społecznych, a także innej odpowiedniej pomocy, oraz zapewnić im łatwy do nich dostęp.

16. Pracownicy policji, wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia i opieki społecznej oraz inny odpowiedni personel, powinni podlegać szkoleniu mającemu na celu uwrażliwienie ich na potrzeby ofiar oraz otrzymywać wskazówki zapewniające udzielenie właściwej i szybkiej pomocy.

17. Podczas świadczenia odpowiednich usług i udzielania pomocy ofiarom, powinno się uwzględniać potrzeby tych, którzy posiadają szczególne potrzeby wynikające z charakteru wyrządzonej szkody lub z czynników, takich jak wymienione w punkcie 3 powyżej.

 

B.Ofiary nadużycia władzy.


18. 
„Ofiara” oznacza osobę, która, indywidualnie lub wspólnie z innymi osobami, poniosła szkodę, włączając w to uszczerbek fizyczny lub psychiczny, dolegliwość emocjonalną, stratę materialną lub znaczące naruszenie jej podstawowych praw, w wyniku działań lub zaniechań, które nie stanowiąc naruszenia krajowych przepisów karnych, stanowią jednak naruszenie uznanych na płaszczyźnie międzynarodowej norm odnoszących się do praw człowieka.


19. 
Państwa powinny rozważyć włączenie do prawa krajowego norm zakazujących nadużycia władzy oraz zapewnienie odpowiednich środków dochodzenia praw przez ofiary takich nadużyć. W szczególności środki takie powinny obejmować naprawienie szkody i/lub wyrównanie poniesionych strat, a także potrzebną materialną, medyczną, psychologiczną i społeczną pomoc i wsparcie.

20.Państwa powinny rozważyć wynegocjowanie wielostronnych międzynarodowych traktatów dotyczących ofiar w rozumieniu definicji zawartej w punkcie 18.

21. Państwa powinny dokonywać okresowego przeglądu istniejących przepisów prawnych i praktyk w celu zapewnienia, by odpowiadały one zmieniającym się okolicznościom, jeśli jest to konieczne tworzyć i wprowadzać w życie przepisy prawne zakazujące działań stanowiących poważne nadużycia władzy politycznej lub ekonomicznej oraz wspierające politykę i mechanizmy zapobiegania takim działaniom, a także rozwijać i czynić łatwo dostępnymi odpowiednie prawa i środki dochodzenia tych praw przez ofiary takich działań.