Skowronki i sowy

Utworzono: niedziela, 02 grudzień 2007 Drukuj E-mail

Skowronki i sowy

Autor: Andrzej Klimek 2007-12-02

Nie ma takiego procesu fizjologicznego, który nie przebiega w sobie wÅ‚aÅ›ciwym rytmie, oscylujÄ…c wokóÅ‚ pewnych wartoÅ›ci. Każdy z nas posiada w sobie zegar biologiczny; wÅ‚asny, indywidualny regulator synchronizujÄ…cy dziaÅ‚ania organizmu z rytmem przyrody.

Zegar ten synchronizowany jest na bieżąco ze zjawiskami przyrody przez rytmiczne zmiany Å›wiatÅ‚a i mroku. I chociaż nie wszystkie tajniki tych zjawisk zostaÅ‚y już dokÅ‚adnie zbadane, niektóre mechanizmy sÄ… dość dobrze znane.
ÅšwiatÅ‚o sÅ‚oneczne trafia za poÅ›rednictwem oka do przysadki mózgowej, która jest gÅ‚ównym oÅ›rodkiem koordynujÄ…cym dziaÅ‚ania wszystkich narzÄ…dów wewnÄ™trznych czÅ‚owieka. To wÅ‚aÅ›nie przysadka zarzÄ…dza wytwarzaniem poszczególnych hormonów, bÄ™dÄ…cych noÅ›nikiem poleceÅ„ wykonawczych dla różnych organów. DziÄ™ki połączeniu nerwowemu przysadki mózgowej ze Å›wiatem zewnÄ™trznym, wytwarzanie hormonów przebiega w rytmie zmian natężenia promieni sÅ‚onecznych. Rytm hormonalny zaÅ› zmienia ogólny poziom aktywnoÅ›ci organizmu.
Dobowy zegar biologiczny kieruje prawie 50 podstawowymi funkcjami fizjologicznymi czÅ‚owieka. Odmierza m.in. rytm zmian temperatury ciaÅ‚a, krążenia, oddychania, aktywnoÅ›ci wÄ…troby, żołądka i jelit, dziaÅ‚ania systemu nerwowego, pracy nerek, przemian wewnÄ…trzkomórkowych, skÅ‚adu chemicznego krwi. Jak wykazaÅ‚y pomiary:
• ciÅ›nienie krwi mamy najniższe o godz. 9 rano, najwyższe zaÅ› o 18;
• o godz. 18 wystÄ™puje maksimum czÄ™stotliwoÅ›ci pracy serca, zaÅ› o 4 nad ranem serce pracuje najwolniej; o tej porze serce jest najmniej sprawne i najbardziej zagrożone; okres najwyższej sprawnoÅ›ci serca wypada ok. godz. 21;
• miÄ™dzy 9 a 12 mamy najwyższÄ… temperaturÄ™ ciaÅ‚a; poczÄ…wszy od 18 temperatura spada, osiÄ…gajÄ…c minimum miÄ™dzy 3 a 4 nad ranem;
• podczas snu wzrasta tempo podziaÅ‚u komórek w tkankach organizmu.
Ogólnie rzecz biorÄ…c, organizm nasz jest najsprawniejszy, przeżywa szczyt aktywnoÅ›ci dwukrotnie w ciÄ…gu dnia: miÄ™dzy 9 a 13 oraz od 16 do 18. W okresie maksymalnej aktywnoÅ›ci potÄ™guje siÄ™ praca zmysÅ‚ów – czÅ‚owiek lepiej sÅ‚yszy i odróżnia kolory. W innych porach doby wydajność organizmu maleje i osiÄ…ga swoje minimum miÄ™dzy godzinÄ… 3 a 4 w nocy, a także od 13 do 15 po poÅ‚udniu. W tym czasie popeÅ‚niamy najwiÄ™cej błędów, najczęściej powodujemy wypadki, najszybciej siÄ™ mÄ™czymy. OczywiÅ›cie sÄ… to przeciÄ™tne – w wypadkach indywidualnych zdarzajÄ… siÄ™ mniejsze lub wiÄ™ksze przesuniÄ™cia.

Walory rytmu

Fizjolodzy wyróżniajÄ… dwa zasadnicze typy ludzi: jedni wykazujÄ… wiÄ™kszÄ… aktywność przed poÅ‚udniem, drudzy wolÄ… pracować i dziaÅ‚ać pod wieczór. Ludzie-skowronki budzÄ… siÄ™ wczeÅ›nie rano, odczuwajÄ… przypÅ‚yw energii życiowej w godzinach porannych. Ludzie-sowy zasypiajÄ… późnÄ… nocÄ…, budzÄ… siÄ™ także późno, wstajÄ… z trudem, gdyż wÅ‚aÅ›nie rankiem majÄ… najmocniejszy sen. Fizjologowie ustalili, że co szósty czÅ‚owiek należy do typowych skowronków, co trzeci do sów, a reszta, czyli prawie poÅ‚owa, dość Å‚atwo przyzwyczaja siÄ™ do zmiennych okresów aktywnoÅ›ci i pracy.
Dobowy rytm fizjologiczny pociÄ…ga za sobÄ… szereg praktycznych skutków. NocÄ… obniża siÄ™ aktywność, a zatem także odporność organizmu. StÄ…d zazwyczaj w tym okresie pogarsza siÄ™ stan chorych: nastÄ™pujÄ… ostre ataki astmy, dusznicy, czÄ™ste sÄ… wypadki zawaÅ‚ów i wylewów krwi do mózgu.{mospagebreak}

Natura kontra cywlizacja

Rytmy organizmu uksztaÅ‚towaÅ‚y siÄ™ w toku milionów lat ewolucji życia na Ziemi. To wÅ‚aÅ›nie ewolucja splotÅ‚a nasze życie Å›ciÅ›le ze zjawiskami przyrody.
Dobowy rytm astronomiczny ma nie tylko charakter biologiczny. Przez tysiÄ…clecia czÅ‚owiek mógÅ‚ skutecznie polować lub w inny sposób zdobywać pokarm tylko w dziennym Å›wietle. Ciemność nocy skÅ‚aniaÅ‚a do szukania schronienia, bezczynnoÅ›ci i snu, a także niosÅ‚a strach przed niebezpieczeÅ„stwem. Zgodność rytmu aktywnoÅ›ci czÅ‚owieka z warunkami zewnÄ™trznymi cechowaÅ‚a do niedawna życie caÅ‚ej populacji. Zdobycze cywilizacji zÅ‚amaÅ‚y ten rytm, wydÅ‚użajÄ…c z poczÄ…tku okres aktywnoÅ›ci (sztuczne oÅ›wietlenie), a potem wrÄ™cz nakazujÄ…c przesuwanie go w różne części doby (praca zmianowa, podróże przez strefy czasowe).
Wymogi techniki nie liczÄ… siÄ™ z biologicznymi wÅ‚asnoÅ›ciami organizmów. ZakÅ‚ócenia rytmu życia prowadzÄ… do desynchronizacji biologicznego zegara, co pociÄ…ga za sobÄ… wiele nieprzyjemnych konsekwencji zdrowotnych: bezsenność, nadmierne zmÄ™czenie, trudność regeneracji siÅ‚, zaburzenia psychiczne, nerwice, zÅ‚e samopoczucie itp.
Badania w izolowanych od Å›wiata zewnÄ™trznego laboratoriach oraz w podziemnych jaskiniach przyniosÅ‚y zdumiewajÄ…ce rezultaty. OkazaÅ‚o siÄ™ bowiem, że dobowy rytm biologiczny czÅ‚owieka pozostajÄ…cego w izolacji trwa okoÅ‚o 25 godzin! Inaczej mówiÄ…c, nasz organizm, pozbawiony punktów odniesienia w postaci cyklu noc–dzieÅ„, spóźnia siÄ™ o 1 godzinÄ™ w stosunku do ruchu obrotowego Ziemi. Chronobiolodzy usiÅ‚ujÄ… ustalić teraz, co decyduje o tym, że w normalnych warunkach nasz wewnÄ™trzny zegar dostraja siÄ™ do cyklu 24-godzinnego.

Narodziny z zegarem

Jak wykazaÅ‚y dotychczasowe badania (dalekie od zakoÅ„czenia), każdy osobnik przychodzi na Å›wiat z wÅ‚asnym zegarem biologicznym, zakodowanym w systemie genetycznym. Zegary te sÄ… nastawione na rytm zbliżony do dobowego, choć nie zawsze z nim identyczny. Pod wpÅ‚ywem różnych warunków zewnÄ™trznych (oÅ›wietlenie, temperatura, żywienie, życie caÅ‚ego otoczenia) zegar ten zostaje zsynchronizowany z rytmem astronomicznym. NastÄ™puje to dopiero po osiÄ…gniÄ™ciu pewnego stopnia dojrzaÅ‚oÅ›ci przez ukÅ‚ad nerwowy, który poÅ›redniczy w synchronizacji pierwotnych rytmów biologicznych z rytmem zmian w Å›rodowisku.
Chronobiologia ma bardzo praktyczne znaczenie. SpecjaliÅ›ci szukajÄ… sposobów Å‚agodnego przechodzenia ludzi przez strefy czasu, organizacji życia na stacjach kosmicznych, a nawet najlepszej pory wykonywania zabiegów medycznych i przyjmowania leków. WÅ‚aÅ›ciwy rozkÅ‚ad dnia pracy może też znacznie zwiÄ™kszyć wydajność, szczególnie w sferze umysÅ‚owej.

Odsłony: 7857
DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd